What is your hope for 2024 in one word? Post your comments here or propose a question.

Literature Panglimbak Kesusastraan Bali Anyar

Description

Youtube


In English

In Balinese

I.Kawentenan Karya Sastra Bali Modern Ring sajeroning panglimbak kasusastraan Bali, nganutin aab jagat nyane kasusastraan Bali Anyar ngawetuang karya-karya sastra modern silih sinunggilnyane kawentenan roman miwah puisi Bali Anyar. Kawentenan kasusastraan Bali Anyar utawi modern nganutin penampen Ngurah Bagus 1969 , ngawit saking kamedalang nyane roman Nemu Karma Ketemu Jodoh pakardin Wayan Gobiah olih Balai Pustaka Jakarta duk warsa 1931. Indik kawentenan punika kabaosang olih para sastrawan minakadi Simpen AB 1971 , Wayan jendra 1976 , Made Sanggra 1978 . Salantur nyane nganutin panampen saking Ida Bagus Gede Agastia, kawentenan roman Nemu Karma punika pinaka cihna pangawit kawentenan kesusastraan Bali Modern. Tiosan punika, wangun kesusastraan Bali Modern minakadi marupa roman, drama, cerpen, miwah puisi Bali modern. 1980: 14 .

Ida Bagus Gede Agastia ring penelitian nyane maosang, ri sajeroning kawentenan roman sane nganggen basa Bali minakadi nyane Nemu Karma miwah Melancaran ke Sasak. Roman Melancaran Ke Sasak punika pakardin Gede Srawana sane madue pesengan tiosan utawi nama pena inggih punika Wayan Bhadra . Roman punika raris kaunggahang antuk cerita manyerita cerita bersambung duk warsa 1939 sane wenten ring majalah Jatayu. Panglimbak nyane duk warsa 1978 kaunggahang macetak malih olih Yayasan Sabha Sastra Bali. Wangun sastra sane tiosan minakadi drama, cerpen, miwah puisi taler makeh panglimbaknyane. Kawentenan puniki makilitan saking kawentenan sayembara olih Lembaga Bahasa Nasional Cabang I Singaraja sane mangkin kabaos Balai Penelitian Bahasa . Sayembara punika naanin kalaksanayang duk warsa 1968, 1969, 1970 sane kamargiang ping kalih , miwah 1975. Taler ring warsa 1972 sayembara punika naaning kamargiang olih Listibya Provinsi Bali. Ring masyarakat taler sampun ngalimbak sane madaging pupulan cerpen miwh puisi Bali Modern, minakadi Ketemu Ring Tampak Siring 1975 , Togog 1975 , Ganda Sari 1973 , Galang Kangin 1976 . Pinih untat raris kamedalang buku Kembang Rampe Kesusastraan Bali Anyar dua jilid sane muatang karya-karya sastra Bali Modern sane sampun kaunggahang kapublikasiang Agastia, 1980: 15 .

Maosang indik kesusastraan Bali Anyar, duk warsa 2005 Prof. Dr. I Nyoman Dharma Putra ngamedalang buku sane mamurda Tonggak Baru Sastra Bali Modern . Salantur nyane duk warsa 2010 edisi baru malih kamedalang antuk murdan buku sane pateh. Ri sajeroning buku sane kamedalang punika, kawentenan Roman Nemu Karma nenten ja dados pangawit kawentenan kasusastraan Bali Modern. Panampen-penampen sane lintang maosang roman Nemu Karma manados cihna pangawit kasusastraan Bali Modern santukan; 1 . Mabasa Bali taler marupa roman, 2 . Kamedalang olih Balai Pustaka Dharma Putra, 2010: 4 . Nganutin sakadi panempen Dharma Putra ri sajeroning buku Tonggak Baru Sastra Bali Modern kawentenan politik ring Bali ngawit warsa 1900 prasida nyihnayang panampen anyar indik kawentenan sastra Bali modern. Dados nyane sakadi panampen punika, panglibak kawentenan kesusastraan Bali Anyar nenten ja kakawitin antuk kawentenan Roman Nemu Karma. Sakemaon panglimbak nyane sampun wenten sadurung nyane, inggih punika duk pemerintahan kolonial Belanda ring warsa 1900-an.

Tiosan Roman panglimbak kawentenan puisi Bali Modern taler becik mangda kauratiang. Puisi Bali yening rerehang ring panglimbak kesusastraan Bali, ngeranjing ri sajeroning kasusastraan Bali Anyar sane polih pengaruh saking kesusastran modern sane embas saking kebudayaan barat Eropa . Puisi Bali Anyar ngawit medal duk warsa 1959, sane kacihnayang antuk kamedalang pupulan puisi pakaryan Suntari PR sane mamurda Basa Bali sane munggah ring majalah Medan Bahasa Yogyakarta. Huwus punika kalanturang antuk medal puisi sane mamurda Bali pakaryan Yudha Panik miwah Pura Agung Jagadnatha olih Wayan Rugeg Nataran. Panglimbak puisi Bali Anyar kantos mangkin sumingkin becik, puniki kacihnayang antu medal nyane pupulan puisi Bali Anyar sane ngamolihang penghargaan Sastra Rencage. Minakadi, Ang Ah lan Ah ANg pakardin I Made Suarsa, Coffe Shop warung kopi pakardin I Dewa Gede Windhu Sancaya, miwah sane tiosan Setiawan, 2014: 58-59 .

Babaosan indik panglimbak kawentenan sastra Bali Anyar salanturnyane, pacang nganutin panampen I Nyoman Dharma Putra ring buku Tonggak Awal Sastra Bali Modern 2010 . Santukan buku punika madaging informasi sane pinih anyar indik panglimbak kesusastraan Bali Modern.

II.Cerpen-Cerpen Sastra Bali Modern Sadurung Nemoe Karma 1931 .

Nganutin kawentenan pulau Bali, panglimbak kawentenan sastra Bali Modern punika polih pengaruh imbas saking kawentenan pendidikan modern sane kamargiang olih pemerintah kolonial Belanda duk warsa 1900-an. Sekolah Dasar sane kapertama sampun kawentenang olih kolonial duk warsa 1875 sane magenah ring Bali Utara. Pamargin nyane nyansan ngamecikan duk ngalintangin warsa 1908. Ritatkala pamargin pendidikan modern punika wenten pikobet pemerintah kolonial indik kakirangan nyane buku bacaan sane pacang kaanggen olih para sisia lokal Bali . Santukan punika raris pemerintah kolonial ngicenin pawarah-warah mangda para guru prasida nulis buku anggen buku pelajahan taler anggen buku bacaan sane nganggen basa Bali.

Kawentenan pawarah-warah saking pemerintah kolonial Belnda mangdane nulis buku utawi ngaripta cerita sane nganggen basa Bali sujatine madue tatujon. Tetujon punika minakadi, rasa sumengken nyane ritatkala ngamargiang politik etis, pemerintah kolonial sida antuk nyingakin ngontrol jenis buku miwah bahan bacaan sane manggen ring sekolah-sekolah, siaga ritatkala wenten buku-buku tiosan sane kamedalang olih penerbit swasta, miwah kaanggen ngalimbakang kawentenan basa Bali mangda nenten dados pialang ritatkala malajahin basa Melayu. Lempas saking tetujon punika, pawarah-warah saking pemerintah Belanda punika prasida nangiang kahyun para intelektual Bali, minakadin nyane para guru mangda nyurat karya-karya sastra sane wangun nyane matiosan saking karya-karya sastra tradisional minakadi kakawin, kidung, miwah geguritan. Wangun tulisan sane anyar punika sane marupa cerpen.

Cerpen-cerpen punika nenten ja wantah transformasi saking tradisi lisan sane kauwah dados tradisi tulis miwah sasuratan-sasuratan anyar nanging ritatkala struktur utawi wangun sasuratan nyane kantun nganggen ekspresi-ekspresi tradisi lisan satua . Minakadi lengkara sedek dina anu pada suatu hari , kacerita mangkin Diceritakan sekarang , keto katuturan begitu kisah . Tulisan-tulisan punika kaungghang katerbitang olih penerbit kolonial ring Batavia. Yening selehin indik wangun miwah daging nyane, makeh karyane punika sane kabaosang karya sastra sane nampek saking wangun modern sane prasida kakeniang dados cihna pamahbah pembuka embas nyane sastra Bali Modern.

Cerpen-cerpen sane kamedalang duk warsa 1900-an kaungghang katerbitang olih kolonial Belanda sane marupa buku pelajahan text book nganggen basa Bali sane kasurat antuk aksara Bali miwah latin. Buku sane kapertama medal mamurda Peroempamaan, Jaitoe Beberapa Tjerita Dalam Bahasa Bali 1910 , sane kakardin olih I Wayan Dwija Juru bahasa di Praja . Buku punika kamedalang ring Batavia. Salantur nyane duk warsa 1913, I Made Pasek ngaryanin buku sane mamurda Tjatoer Perenidana, tjakepan kaping doea papladjahan sang mamanah maoeroek mmaos aksara Belanda Catur Perinadana, buku pelajaran kedua bagi peminat belajar bahasa aksara Belanda . Guru I Made Pasek puniki produktif ritatkala nyurat buku-buku pelajahan, minakadi Aneka Roepa Buku Bacaan 1916 , Aneka Warna Tjakepan Kaping Kalih 1918 , miwah Aneka Warna Peratamaning Tjakepan papaosan Bali Kasoerat Antoek Aksara Belanda 1918 .

Karya-karya Made Pasek sida ngawetuang daya tarik duaning nganggen tema-tema kontemporer modern ring rajeroning zaman punika . Cerita ane wenten ring buku Aneka Roepa Kitab Batjaan nyihnayang pisan wangun sastra cerpen. Minakadi cerpen sane mamurda Pemadat sane nyatuayang indik bogolan narapidana sane katangkep mamaling sapi anggen numbas madat opium . Irika kaceritayang pemadat punika malaksana corah tur nista, santukan mangda ngamolihang madate punika, ipun ngadol sawah warisan, mamaling sapi tur telas sami artan nyane. Irika raris ipun masuk bui kepenjaraang . Cerpen lainnya, yaitu Djelen Anake Demen Nginem Inoem-Inoeman Ane Makada Poendjah, loeire : djenewer, berandi, teken ane len-lenan Kejelekan orang yang suka meminum minuman yang memabukkan, seperti: jenewer, beradi, dan lain-lainnya . Ceritan nyane indik jadma sane madue wit wang Cina mapesengan Tan Sing Swie sane geginane mamunyah tur satata ngutang kapining anak tiosan. Ritatkala ipun mabuk raris ulung ke tukade tur mati. Murda sane tiosan, inggih punika Ajam Mapaloe Ayam Mapalu sane nyatuayang indik Luh Sumerasih sane ningalin laksana siape ane noltol-noltol miwah maluang dewekne ring meka cermin . Indike punika anggena sasuluh tekening Luh Sumerasih mangda seleg malajah tusing dadi jadma belog. Memen ipune raris maosang indik kawentenan anak luh ring Bali. Yadiapin bisa memaca miwah nulis sinah nenten pacang makarya ring kantor, tur dadi pejabat. Ring ceritane punika kasatuayang indik anak istri sane nenten kasekolahang olih rereman ipune.

Tiosan Made Pasek, wenten taler Niti Mas Sastro sane ngaripta cerpen mamurda Lobha Loba sane nyatuayang indik anak ane setata melaksana corah. Tioasan punika, ring buku nyane sane mamurda Anak Ririh Orang Cerdik . Ceritane puniki nyatuayang indik Pan Karsa taler anak alit nyane sane sedek ngaryanin proyek ngaryanin semer. Ritatkala ngaryanin semer wenten ujan bales. Irika Pan Karsa miwah anak alit nyane nancepang udud pacul nyane taler pangangge nyane sakadi anak murug tanah. Santukan ujan tanahe ngurug udud miwah panganggo punika. Anake sane nyingakin ngicen pitulungan tur sareng makeh nyongcong semer punika. Ri sampune dados semer ane dalem, irika raris saereng kalih matur suksma ring kramane. Karya-karya punika sampun kabaos nganggen proses cerpenisasi.

Daging-daging cerita ri sajeroning buku-buku sane kakardi olih para guru ritatkala masa kolonial punika sampun kapastikayang marupa reproduksi saking tradisi lisan nanging rariptan nyane anyar santukan ngeninin indik kahuripan jadmane sarahina-rahina, nenta ja indik mitologi sane madaging cerita dewa-dewi taler cerita para beburon sakadi satua. Punika taler saking wangun bentuk nyane nenten ja marupa geguritan, kidung, miwah geguritan. makakalih indike punika sida nyihnayang karya-karya sastra punika prasida kawastanin cerpen sane ngaranjing kesusastraan Bali Anyar. Nganutin kawentenan karya-karya sastra sane karipta olih Mede Pasek miwah Mas Niti Sastro punika sapatut nyane sane kadadosang perintis utawi pangawit Sastra Bali Modern. Karya-karya naratif punika madue tetujon anggen pelajahan para sisia ri sajeroning uning ring kawentenan karya sastra modern.

III.Sastra Bali Modern Sane Ngeranjing Abad ke-21 Duk tanggal 28 Oktober 1969 wenten kamargiang Pesamuhan Pengawi Bali Temu Pengarang Bali sane makilitan saking kawentenan Sumpah pemuda. Ritatkala punika I Gusti Ngurah bagus ngicenin buku alit stensilan sane mamurda Situasi Sastra Bali Modern dan Masalah Pembinaannya. Ring daging buku punika Gusti Ngurah Bagus maosang kawentenan sastra Bali Modern nyantos warsa 1960-an nenten becik. Santukan, ngalimbak saking kewentenan roman Nemu karma miwah Melancaran ke Sasak nenten malih kekeniang karya sastra Bali Modern. Kayun nyurat malih medal ritatkala kagelarang sayembara suk warsa 1968 Direktorat Bahasa dan Kesusastraan cabang Singaraja Balai bahasa sekarang . Indike punika raris kabilgbagang olih para pangawi, raris ngamedalang sakancan utsaha, minakadi; 1 Nincapang siaran mabasa Bali ring radio miwah surat kabar, 2 Ngamedalang majalah basa Bali kasarengin olih pemilet psamuan , 3 Dokumentasi sastra sayembara penulisan, 4 Mangdane Listibya ngawerdiang percetakan aksara Bali. Sane wenten ring sajeroning tim punika, mikadi I Gusti Ngurah Bagus ketua , Wayan Simpen AB, I Wayan Bawa, B.A., I Made Sukada, B.A., miwah Wayan Rugeg Nataran makasami dados anggota . Badan puniki kabaosang Sabha Sastra .

Kawentenan Sabha Sastra puniki raris ngawangun kerjasama sareng kakalih surat kabar, inggih punika Suluh Marhaen Bali Post miwah Angkatan Bersendjata Nusa . Irika Sabha Sastra nagingin rubric sane mamurda Sabha Sastra Bali sane ngawit warsa 1969. Rubrik puniki kamedalang nyabran minggu taler makeh sastrawan Bali nulis irika, minakadi Made Sanggra, made taro, Ida Bagus Mayun, I Nyoman Manda, Rugeg Nataran, muah sane lianan. Kawentenan rubric puniki sida nangiang malih kawentenan sastra Bali Modern. Rubrik-rubrik punika raris kapupulang tur katerbitang manados antologi sane mamurda Kembang Rampe Kesusastraan Bali Anyar 1978 . Salantur nyane malih kamedalang pasamuhan pangawi II 1975 . Ring pasamuhan punika taler mligbagang indik utsaha ngawerdiang miwah ngalimbakang Sastra Bali Modern. Ring tanggal 2 Mei 1975 puniki taler Sabha Sastra dados Yayasan Sabha Sastra Bali, sane kamanggalaning olih Ida Bagus Mayun, B.A, Ida Bagus Gede Agastia Sekretaris , I NYoman Sukada Bendahara , I Gede Sura, B.A., I Made Taro, B.A., Ida Wayan Oka Granoka, Ida Bagus Udara Narayana anggota .

Gagelaran sane kamargiang olih Yayasan Sabha Sastra Bali minkadi Seminar Sastra Bali Modern warsa 1976 miwah 1978 , pementasan drama Bali Modern 1977 di Aula Kanwil Depdikbud Bali, miwah siaran-siaran mabasa Bali ring RRI Denpasar. Kawentenan Sabha Sastra puniki madue tetojon; 1 Mangda kawentenan sastra Bali Modern ngalimbak ring sajeronig media cetak miwah elektronik, 2 Nincapang pengetahuan sastrawan taler peninat sastra indik sastra Bali Modern seminar, pasamuhan , 3 Dokumentasi karya sastra. Buku-buku sane sampun kamedalang olih Yayasan Sabha Sastra minkadi, Pupulan Puisi Galang Kangin 1976 , Puyung 1981 , Ngayah 1982 , Ai 1983 , Gending Pangapti 1984 , Crakian 1996 . Kumpulan naskah drama, minakadi Suluh 1990 , Antologi Cerpen Bahasa Bali 1996 , Satua Bawak 1999 .

Tioasan Yayasan Sabha Sastra Bali taler wenten yayasan tiosan sane nerbitag karya-karya sastra Bali modern, minakadi yaysan Dharma Budhaya Gianyar nerbitang cerpen Togog pakardin Nyoman Manda 1975 miwah Ketemu Ring Tampak Siring pakardin Made Sanggra. Salantur nyane wenten Yayasan Wahana Dharma Sastra Sukawati sane nerbitang pupulan puisi Kidung Republik pakardin Made Sanggra 1997 . Yayasan Kawi Sastra Mandala sane nerbitang pupulan puisi Bali Modern sane mamurda Satria Kuladewa pakardin IGP Antara 1988 . Miwah Yayasan sane tiosan. Makeh nyane kawentenan lembaga-lembaga sane madue uratian sareng kawentenan kesusastraan Bali Modern sida ngajegang basa, sastra, miwah aksara Bali sane dados urip saking kebudayaan Bali. IV.Kawentenan hadiah Sastra Rencage 1998-2010 Nyabran warsa para sastrawan bali ngamoligah anugerah Hadiah Sastra rencage. Hadiah punika kakeniang majeng ring buku sastra Bali terbaik ring awarsa punika, miwah tokoh sane madue uratian dedikasi tur ngicenin pembinaan ri sajeroning ngalimbakang kawentenan basa miwah sastra Bali. Hadiah punika kamedalang olih Yayasasan rencage bandung sane kamanggalain olih sastrawan Ajip Rosidi. Pangawit nyane hadiah puniki katujuang majeng sastrawan Sunda. Raris ngawit warsa 1989 katujuang majeng sastrawan jawa, tur duk warsa 1998 katujuang majeng sastrawan bali.

Ritatkala nyukserahang hadiah punika kalaksanayang risajeroning kota-kota di Indonesia, minkadi Bandung, Bogor, Jakarta, miwah Jogja. Bali taler naanin dados genah penyelenggara suk warsa 1999. Nyantos warsa 2010, hadiah sastra Rencage sampun mamargi sane ke-13. Ajip Rosidi kawantu olih jur-juri sane wenten ring daerah soang-soang. Minakadi ring Bali sane kadadosang juri, inggih punika I Nyoman Tusty Edy 1998-2000 miwah I Nyoman Dharma Putra 2001-nyantos mangkin .

Para sastrawan sane ngamolihang penghargaan puniki minakadi, I Wayan Sadha kumpulan cerpen Leak Pemoroan , warsa 2010 , I Nyoman Manda Roman Depang Tiang Bajang Kayang-Kayang , warsa 2008, I Made Suarsa Pupulan cerpen Gede Ombak Gede Angin , warsa 2007 , miwah sastrwan sane lianan. Para sastrwan puniki taler kantun produktif nyantos mankin. Nanging, penulis-penulis muda taler mangda kaaptiang tur sida ngamolihang penghargaan hadiah Sastra rencage.

In Indonesian