What is your hope for 2024 in one word? Post your comments here or propose a question.

Literature Purnama Kapat: Purna Geguritan Niti Raja Sasana olih Cokorda Denpasar

Puputan badung 1.jpg
Title (Other local language)
Photograph by
https://www.google.com/search?q=puputan+badung&safe=strict&client=firefox-b-d&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwie8MbFss_sAhWY73MBHWj3B1sQ_AUoAnoECAUQBA&biw=1366&bih=626#imgrc=yIAZQuS65hXSbM
Author(s)
Reference for photograph
Subject(s)
  • Peringatan Puputan Badung
  • Kartika Masa
  • kapat
Reference
Related Places
Event
Related scholarly work
Reference
Cokorda Mantuk Ring Rana: Pemimpin yang Nyastra


Add your comment
BASAbaliWiki welcomes all comments. If you do not want to be anonymous, register or log in. It is free.

Description


In English

In Balinese

Ring tanggal 20 September 1906, I Gusti Ngurah Made Agung utawi ketah kasengguh Cokorda Denpasar ngamanggalain perang Puputan Badung nglawan pamagut watek Welandane. Kala punika, Ida sane masanjata keris pusaka Singhaparaga prasida kasor antuk bedil miwah meriem sane kaanggen mayuda olih wadua Walandane. Sasampune sang nata mantuk ring rana, puri-purine raris kageseng mangda sakancan mule-mule padruen kadaton Denpasare tan sida kawasa-wasi. Saren, semanggen, parantenan, sami kageseng antuk baak apine sane ngerug nyujuh akasane bendu. Pertiwine beseg boya sangkaning ujan, sakewanten tangis jadmane sedih kingking tur rah sane maliah sakadi embahan pawaka.

Prajurit Walandane sane manggihin Puputan Badung inucap resres ring manah. Ipun sakadi tan precaya, yadiastun wantah masanjata keris tur kairing antuk panjak sane nenten akeh, Cokorda Denpasar magehang kayun ngamargiang perang panelas puputan . Napike utsahane punika kalaksanayang sangkaning Cokorda Denpasar miwah wargi Badunge kadropon tur nenten nganggen pangunadika? Dados panampene nenten pateh sakadi kerajaan Gianyar miwah Karangasem sane egar maprakanti? Napike pamargi puputan punika anut adung ring ajah-ajah agama sane kaanggen ageman olih raja tur para jana Badunge? Makudang-kudang pitaken ring ajeng nyesekin manah manggala miwah wadwa Walandane sesampun layon Ida Cokorda Denpasar miwah panjak Idane sane mapuputan seda matumpuk-tumpuk tan pabayu ring pretiwine. Wadwa Walandane kadirasa nenten pisan uning, yening Cokorda Denpasar wantah raja sane nyastra utawi oneng makakawian. Makasami pitakene ring ajeng, prasida karuruh panyawisnyane ring reriptan sane kasurat olih Cokorda Denpasar sadurung Ida lebar. Malarapan antuk sastra-sastra punika raris sari-sarin pikayunan Idane prasida jenar kauningin, pamekas ngeninin indik pamargi puputan sane laksanayang Ida ngetohang prana ring rananggana.

Silih tunggil warisan sastra sane mabuat kaanggen pangancan ngresepang pamargin Puputan Badung wantah Niti Raja Sasana. Ring kakawiane punika, Ida Cokorda Denpasar mahbahang ajah-ajah sastra sane mapaiketan ring sasanan Sang Nata tatkala ngenter jagat. Ida ngawitin makakawian antuk ngamargiang yoga sastra, nunas pasuecan Ida Bhatara Shiwa sane maparagayan Shiwaguru. Sesampune punika, Ida raris nlatarang indik solas bacakan solah para ratu sane sampun madeg nata sakadi asih ring warga daridra miskin , asih ring sang pandita, bakti ring Widhi, nenten surud ring sasana, nyelehin wadwa bala rauhing anak-rabinipun mangda suka lila, wibhuhing mretha sakala pinaka ajengan balane sami, miwah sane lian-lianan. Utsahan Idane mahbahang solah sang nata ratu sasampune ngasta karaton puniki nyihnayang Ida uning ring swadharman Idane mangda satata nguratiang warga sane kasengsaran, satata nampek ring sang pandita sane matateken sastra, bakti ring Widi, rauh ring tata cara ngenter bala wadwa.

Lianan ring punika, Cokorda Denpasar sajroning Niti Raja Sasana taler nyurat indik brata nem belas, pinaka tikelan ping kalih saking Astabrata sane sadurungnyane kasurat sajroning Ramayana. Yening ring Ramayana, bacakan Astabratane wantah Indra, Yama, Agni, Bayu, Surya, Kuwera, Yama, miwah Candrabrata, sajroning Brata Nem Belas wenten sane mauwah miwah maweweh sakadi Giri, Indra, Mreta, Yama, Geni, Lawana, Mrega, Singa, tur brata-brata sane lianan. Untengne pisan, inggian Astabrata miwah Brata Nem Belas wantah utsaha ngragayang kotaman dewa, buron, miwah sadaging jagate ring pikayunan miwah sariran sang nata mangda sida nyujur karahayuan.

Sane pinih utama, Niti Raja Sasana madaging indik ajah-ajah Dharma Yuddha. Ajah-ajah inucap muatang makudang-kudang utsahan sang ratu tatkala ngarepin meseh sajroning payuddhan kantos lina. Bacakan Dharma Yuddha inggih punika Singamaharata, Suramaharata, Jayamaharata, Surasrirata, Bamamarata, Jayakramamaharata, Jayawraksingharata, Jayakasalastra, Jayakawadawarta. Singamarata nenten lian wantah parilaksanan Ratu tatkala karauhin olih meseh, Ida tan surud-surud ngamuk, pageh nyadia ngwangun kirti, ngungsi pada utama tatkala magut musuh, tur lebar ring tutunggangan utawi palinggihan. Suramaharata nenten lian wantah utsahan Ratu tatkala karauhin olih meseh, Ida nenten makelid, yadiastun sampun rusak keretan Idane tetep pageh mapalawanan, kantos lebar ring keretan Idane ngraga. Jayamaharata, wantah parilaksanan Ratu tatkala magut yuda, yadiastun sampun rusak palinggihan idane kantun kukuh maperang tanding, kantos lina Ida ring keretan mesehe.

Tigang wimba inucap manawi sida kaanggen lawat nelebin daging Dharma Yuddhane. Ajah-ajah Dharma Yuddha sane kasobyahang olih Cokorda Denpasar nyihnayang Ida uning pisan kasuksman sedan sang maraga ksatria ring payuddhan. Ri sampune mahbahang indike punika, Ida maosang wantah punika margi kapatian sane mahutama ring sang nata utawi wangsa ksatria .

Kawentenane punika taler nyihnayang yening Puputan Badung sane kamargiang olih Cokorda Denpasar kadasarin antuk pangresep indik payuddhan sane becik. Puputan Badung kamargiang pinaka utsaha nindihin kapatutan madasar antuk sastra. Punika mawinan, yening jagi nyelehin Puputan Badung sane kamanggalain oleh Cokorda Denpasar tan siddha lempas ring sari-sari pikayunan Idane sajeroning sastra-sastra sane sampun karipta antuk daleming pangrasa. Geguritan Niti Raja Sasana inucap purna karipta ring purnama sasih kapat, warsa 1903 Masehi. Tigang warsa sadurung Ida Mantuk ring Rana, Ida ngartika masa utawi ngripta kakawian indik agem-ageman Sang Nata.

In Indonesian