Literature Sanghara Sagara

From BASAbaliWiki
Perahu senja (1).jpg
Title (Other local language)
Photograph by
https://www.google.com/search?q=perahu&safe=strict&hl=id&sxsrf=ALeKk03tebbbNV-ZqGIMLsp9Qw883usVQA:1590220138264&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=WCjdlkaL2U0beM%253A%252CGESeVq7gAmormM%252C_&vet=1&usg=AI4_-kTxsQbgyeOcPvJy7lBLi-1GeXDHAw&sa=X&ved=2ahUKEwiwtdLTv8npAhUR8HMBHexnCHUQ9QEwAnoECAUQIA#imgrc=WCjdlkaL2U0beM:
Author(s)
Reference for photograph
Subject(s)
  • Kali Sanghara
Reference
Related Places
Bali
Event
Related scholarly work
Reference
Wija Kasaur


Add your comment
BASAbaliWiki welcomes all comments. If you do not want to be anonymous, register or log in. It is free.

Description

Youtube-Luh Yesi Candrika


In English

In Balinese

Cokorda

Mantuk
Englishgo homeIndonesianpulang
Dirana ketah
EnglishwidelyIndonesianumum
kauningin
EnglishknownIndonesiandiketahui
pinaka
EnglishasIndonesiansebagai
pangawi Bali
EnglishbaliIndonesianbali
sane
EnglishasIndonesianyang
ngripta
EnglishcomposeIndonesianmengarang
makudang-kudang
EnglishsomeIndonesianbeberapa
kriya sastra
EnglishknowledgeIndonesianpengetahuan
, sakewanten
EnglishbutIndonesiantetapi
Ida
Englishgod, kind of aIndonesiandia
naler
EnglishalsoIndonesianjuga
pinaka tedung
EnglishumbrellaIndonesianpayung
jagad Badung
Englisha tree whose fruit is round as big as a tomato, yellow, and has a sour tasteIndonesianpohon yang buahnya berbentuk bulat sebesar tomat, berwarna kuning,dan rasanya masam
sane ngamargiang
EnglishrunIndonesianmenjalankan
puputan
EnglishsuicideIndonesianhabis-habisan
. Silih
EnglishborrowIndonesianpinjam
tunggil
English-Indonesiansatu
kriya sastra sane karipta mamurda
EnglishtitledIndonesianberjudul
Geguritan
Englishbalinese's traditional poemIndonesiankarya sastra berupa puisi bali tradisional
Purwa
EnglishpreviousIndonesianlama, kuno
Sanghara. Kriya sastra sane kasurat sawetara awarsa sadurung
EnglishbeforeIndonesiansebelum
Puputan
EnglishsuicideIndonesianhabis-habisan
Badung puniki
Englishlike thisIndonesianbegini
mamargi
EnglishwalkIndonesianberjalan
ring
EnglishatIndonesiandi
tanggal
EnglishcalendarIndonesian-
10 Spetember 1906 , sakadi
EnglishasIndonesian-
murdan kriya sastra sane munggah
Englishto ascendIndonesiannaik
puniki muatang
EnglishemphasizeIndonesian-
indik
EnglishaboutIndonesianperihal
pralayan jagad sanghara . Pangawi sane madue
EnglishhaveIndonesianmemiliki
perpustakaan becik
EnglishgoodIndonesianbaik
sane kagenahang ring Bale
EnglishbuildingIndonesianbalai-balai
Saraswati
Englishgod, kind of aIndonesiansemacam dewa
puniki, ring reriptannyane nlatarang
EnglishexplainIndonesianmenjelaskan
cerita-cerita indik Kali
EnglishtimeIndonesianwaktu
Sanghara sane munggah ri
EnglishatIndonesianpada
sajeroning
Englishat the timeIndonesiandalam lingkup
pustaka-pustaka lontar
EnglishlontarIndonesiandaun lontar yang bertuliskan huruf bali
kuna
EnglisholdIndonesian-
, sakadi Mosala Parwa
Englishpart of mahabarataIndonesianbagian dari mahabarata
, Cantaka
Englisha mole on the back of the head is believed to indicate that the owner is patient and peaceful in life.Indonesian(carcan janma) tahi lalat di kepala bagian belakang, diyakini bahwa pemiliknya bersifat penyabar dan damai dl kehidupannya
Parwa, miwah
EnglishandIndonesiandan
sane tiosan
Englishanything elseIndonesianyang lain
.

Kali

Sanghara inggih
EnglishyesIndonesianiya
punika
EnglishthatIndonesianitu
aab
EnglishcustomsIndonesiankebiasaan
jagad utawi
EnglishorIndonesianatau
masa
EnglishgroundIndonesian-
, ri
EnglishatIndonesianpada
tatkala
EnglishwhenIndonesianketika
jadmane sampun
EnglishalreadyIndonesiansudah
kaicalan budi
EnglishdesireIndonesianhasrat
, iwang
EnglishwrongIndonesiansalah
ring
EnglishatIndonesiandi
tata
EnglishorderIndonesianaturan
susila
EnglishethicsIndonesian-
, utawi nenten
Englishdoesn'tIndonesiantidak
malih
EnglishagainIndonesian-
madue
EnglishhaveIndonesianmemiliki
uratian miwah
EnglishandIndonesiandan
pangrasa
EnglishfeelingIndonesianperasaan
ngenenin indik
EnglishaboutIndonesianperihal
laksana-laksana iwang. Ida
Englishgod, kind of aIndonesiandia
Cokorda
EnglishrulerIndonesianketurunan, puri/istana
Mantuk
Englishgo homeIndonesianpulang
Dirana, nganggen
EnglishuseIndonesianmenggunakan, memakai
lengkara
EnglishsentenceIndonesiankalimat
, katah
EnglishmanyIndonesianbanyak
ilang
EnglishloseIndonesianhilang
drajating budi, tuna
EnglishmoreIndonesiankurang
ring panerima mangda
Englishso thatIndonesianagar
prasida
EnglishsuccessfullyIndonesianselesai dengan baik
nglintangin masa puniki
Englishlike thisIndonesianbegini
wantah
EnglishonlyIndonesiansaja
wenten
Englishthere isIndonesianada
siki
EnglishoneIndonesiansatu
pamargi
EnglishgoIndonesianprosesi
, reh
EnglishbecauseIndonesiankarena
kocap
EnglishsupposedlyIndonesiankonon
tan
EnglishnoIndonesiantidak
saking
EnglishfromIndonesiandari
sastra
EnglishknowledgeIndonesianpengetahuan
, tan mantra
EnglishspellIndonesianmantra
tatan mas
EnglishgoldIndonesianemas
manik
Englishmanic, ovaryIndonesianmanik, indung
, sida
EnglishableIndonesiandapat
manulak sanghara, kewala
EnglishbutIndonesiantetapi
sane
EnglishasIndonesianyang
asiki
English-Indonesiansatu
, kasusilaning budi, punika kangken perahu, kukuh
EnglishstiffIndonesiankukuh (tentang pendirian)
kaliwat-liwat, tuara
EnglishnotIndonesiantidak
keweh
EnglishdifficultIndonesiansusah
tempuh
EnglishirritateIndonesiansentuh, mengganggu
angin
EnglishwindIndonesianangin
, sida mentas
EnglishpassIndonesianmelintas
saking sanghara sagara , santukan
EnglishbecauseIndonesianoleh karena
boya
Englishnot thatIndonesianbukan
ja
EnglishpleaseIndonesiankata penegas yang sepadan dengan -lah dalam bahasa indonesia
sastra, nenten ja mantra, punika taler
EnglishalsoIndonesianjuga
nenten marupa
EnglishhaveIndonesianberupa
emas
Englishgold necklaceIndonesianemas
manik sane prasida nambakin
EnglishpreventIndonesianmencegah
sanghara. Sakewanten
EnglishbutIndonesiantetapi
, wantah asiki nsane kabaos
EnglishinterpretedIndonesiandisebutkan
kasusilaning budi. Punika
EnglishthatIndonesianitu
sane kanirgamayang sakadi
EnglishasIndonesian-
banawa sane kukuh, nenten mersidayang kaampehang angin, taler prasida nglintangin sanghara sagara.

Masa

ri
EnglishatIndonesianpada
tatkala
EnglishwhenIndonesianketika
tata
EnglishorderIndonesianaturan
susilane sampun
EnglishalreadyIndonesiansudah
tamis-tamis
EnglishslowlyIndonesianperlahan
ical
EnglishlostIndonesianhilang
, laksana
EnglishbehaviorIndonesianperilaku
lobha, mamada, moha
EnglishconfusionIndonesian-
, taler
EnglishalsoIndonesianjuga
momo
EnglishgreedyIndonesianloba
angkara
EnglishgreedyIndonesianrakus
sampun nyusup
EnglishpenetrateIndonesian-
ring
EnglishatIndonesiandi
anggan imanusa punika
EnglishthatIndonesianitu
kanirgamayang sakadi
EnglishasIndonesian-
sanghara sagara. Banawa sane
EnglishasIndonesianyang
prasida
EnglishsuccessfullyIndonesianselesai dengan baik
nglintangin wantah
EnglishonlyIndonesiansaja
kasusilaning budi
EnglishdesireIndonesianhasrat
miwah
EnglishandIndonesiandan
laksana sane nganutin
EnglishrelevantIndonesian-
dharma
EnglishdutyIndonesiankebaikan
.

Maosang

indik
EnglishaboutIndonesianperihal
sanghara, sampun
EnglishalreadyIndonesiansudah
kasurat ri
EnglishatIndonesianpada
sajeroning
Englishat the timeIndonesiandalam lingkup
silih
EnglishborrowIndonesianpinjam
tunggil
English-Indonesiansatu
pustaka
EnglishlibraryIndonesianperpustakaan
kuna
EnglisholdIndonesian-
Slokantara antuk
EnglishwithIndonesianoleh
lengkara-lengkara sane
EnglishasIndonesianyang
becik
EnglishgoodIndonesianbaik
, yening
EnglishifIndonesiankalau
ring
EnglishatIndonesiandi
masyarakat nenten
Englishdoesn'tIndonesiantidak
wenten
Englishthere isIndonesianada
pamucuk utawi
EnglishorIndonesianatau
pemimpin, nenten wenten pendeta
EnglishpriestIndonesianbiksu
, nenten wenten luluhur, taler
EnglishalsoIndonesianjuga
neten wenten genah
EnglishplaceIndonesiantempat
suci
EnglishpureIndonesianbersih, suci
, kawentenan
EnglishholdIndonesiankeberadaan
sakadi
EnglishasIndonesian-
punika
EnglishthatIndonesianitu
sane kabaosang masa
EnglishgroundIndonesian-
sanghara . Tiosan
Englishanything elseIndonesianyang lain
punika kalanturang, nenten wenten sor singgih
EnglishhighIndonesianbenar
, nenten eling
EnglishrememberIndonesianingat
ring pemimpin, nenten urati
Englishdiligent and thoroughIndonesianrajin dan teliti
ring rerama
Englishone's parentsIndonesianorang tuanya
, miwah
EnglishandIndonesiandan
kemengan
EnglishconfusionIndonesiankebingungan
, sakadi punika pikayunan
Englishhis command (what god wants)Indonesiankehendak hati
imanusa ring kali
EnglishtimeIndonesianwaktu
sangahara. Jadma
EnglishpersonIndonesianorang
sane mautsaha ngamargiang
EnglishrunIndonesianmenjalankan
dharma
EnglishdutyIndonesiankebaikan
rahayu
EnglishpeaceIndonesianselamat
, sampunang
Englishdon'tIndonesianjangan
keni
EnglishreachIndonesianidap
panglalah
English-Indonesianwabah
miwah kaiket
EnglishtieIndonesiandiikat
antuk kali yuga
English-Indonesianzaman
. Punika
EnglishthatIndonesianitu
sida
EnglishableIndonesiandapat
ngawinang
EnglishcauseIndonesianmenyebabkan
imanusa nenten kelem
EnglishsinkIndonesiansungai
ring daleming Neraka
EnglishhellIndonesian-
. Sakadi
EnglishasIndonesian-
punika tatwa
EnglishphilosophyIndonesianfilsafat
agamane maosang
EnglishtalkIndonesianmembicarakan
.

Wantah

sakadi
EnglishasIndonesian-
punika
EnglishthatIndonesianitu
sane
EnglishasIndonesianyang
kabaosang sanghara sagara sane kalintang
EnglishdistanceIndonesianjarak
madurgama
EnglishdangerousIndonesianberbahaya
. Ombak
EnglishwaveIndonesianombak
, angin
EnglishwindIndonesianangin
, ageng
EnglishbigIndonesianbesar
pisan
EnglishveryIndonesianamat
, sarwa
EnglisheachIndonesianserba
mina
Englishgod, kind of aIndonesiantuhan, sejenis
sane ageng taler
EnglishalsoIndonesianjuga
aeng
EnglishstrangeIndonesianbukan main
medal
Englishsign outIndonesianpergi, pulang
. Sakadi
EnglishasIndonesian-
jagi
EnglishwillIndonesianakan
nadah
EnglishdevourIndonesianmemangsa
imanusa. Sakewanten
EnglishbutIndonesiantetapi
, sang
EnglishriceIndonesian-
sane mabanawa antuk
EnglishwithIndonesianoleh
kasusilaning budi
EnglishdesireIndonesianhasrat
prasida
EnglishsuccessfullyIndonesianselesai dengan baik
kaicen
EnglishgiveIndonesian-
karahayuan
EnglishhealthIndonesiankesehatan
ri
EnglishatIndonesianpada
tatkala
EnglishwhenIndonesianketika
nglintangin sanghara sagara. Majeng
English-Indonesian-
ring
EnglishatIndonesiandi
imanusa sane madue
EnglishhaveIndonesianmemiliki
budi rahayu
EnglishpeaceIndonesianselamat
, sahananing
Englishthe totality ofIndonesiansemua
sagara prasida kalintangin. Sakewanten, manikam sane silib
EnglishconfidentialIndonesianrahasia
ring lambe
EnglishlipIndonesianbibir
mina ageng makara , caluh
Englishnormal and freeIndonesianakrab
pisan pacang
EnglishwillIndonesianakan
kaambil
EnglishderivedIndonesiandiambil
atyanten atigoraning tasik
EnglishsaltIndonesiangaram
awas
EnglishattentionIndonesianpandang dg tajam
kalanguyann I
Englishname, kind of aIndonesiansang
gatinya mangkana, lawan
EnglishagainstIndonesian-
koddhretaning manik
Englishmanic, ovaryIndonesianmanik, indung
ri tutuking kupita makara yeka tar mangel . Punika
EnglishthatIndonesianitu
sane kasurat ring Kakawin
Englishbalinese literary works are a kind of poetry bound by the song teacher and the number of syllables and the number of lines in one stanzaIndonesiankarya sastra bali sejenis puisi yang terikat oleh guru lagu dan jumlah suku kata dan jumlah baris dalam satu bait
Nirartha Prakerta. diterjemahkan oleh YesiCandrika BASAbaliWiki

In Indonesian

Cokorda Mantuk Dirana yang dikenal sebagai pengarang Bali yang kreatif dan produktif, tetapi juga sebagai seorang raja Badung yang melaksanakan “Puputan”, menulis sebuah karya sastra Geguritan Purwa Sanghara. Karya sastra yang ditulis sekitar setahun menjelang Puputan Badung tersebut (10 September 1906), sebagaimana tersirat dalam judulnya, memang merekam tanda-tanda zaman kehancuran atau sanghara. Pengarang yang memiliki perpustakaan yang bermutu yang dikoleksi dalam Bale Saraswati, dalam karya sastranya ini sengaja menggubah kembali cerita-cerita tentang kali sanghara yang tertuang dalam berbagai lontar atau sastra-sastra kuna, seperti Mosala parwa, Cantaka Parwa, dan yang lainnya.

Kali sanghara adalah zaman ketika orang-orang telah tidak memiliki budi, tidak bermoral atau kurang perhatian lagi pada masalah-masalah moral. Pengarang memakai istilah, “…katah ilang drajating budi, tuna ring panerima…” Untuk menghadapi atau menyeberangi zaman ini memang hanya ada satu jalan, “reh kocap tan saking sastra, tan mantra tatan mas manik, sida manulak snaghara, kewala sane asiki, ksusilaning budi, punika kangken perahu, kukuh kaliwat-liwat, tuara keweh tempuh angin, sida mentas saking sanghara sagara”, karena tidak sastra, tidak mantra, tidak pula emas permata, dapat menolak sanghara, namun hanya yang satu, yaitu kasusilaan budi. Itulah yang bagaikan perahu, sangat kokoh, tidak mampu diombang-ambingkan oleh angin, yang mampu mengarungi lautan sanghara (sanghara sagara).

Zaman ketika moral begitu merosot, keserakahan, kemabukan, kebingungan, keculasan yang menguasai diri manusia, adalah zaman yang diumpamakan sebagai lautan sanghara. Sementara perahu yang mampu menyebranginya adalah kesusilaan budi, perbuatan yang berdasarkan dharma.

Tentang zaman sanghara, kitab Slokantara menyuratkan dengan kalimat-kalimat yang menarik, …”masyarakat tanpa pemimpin, tanpa pendeta, tenpa leluhur, tanpa tempat suci, demikian keadaan masyarakat pada masa sanghara, juga tidak ada tinggi rendah. Lebih lanjut disebutkan, orang-orang tidak ingat pada pimpinan, tidak memperhatikan orang tua, serta tidak memperhatikan keluarga, mereka bingung, demikian alam pikiran masyarakat pada masa kali sanghara. Adapun bagi orang yang berusaha menegakkan dharma rahayu, janganlah turut terpengaruh dan terbelenggu oleh pikiran jahat yang ditimbulkan oleh zaman kali yuga, sehingga tidak tenggelam ke dalam neraka”. Demikian ajaran agama menyebutkan.

Demikianlah sanghara sagara lautan zaman kehancuran begitu mengerikan. Ombak dan angin yang begitu besar, ikan-ikan besar yang ganas tiba-tiba muncul, bagaikan hendak menelan manusia. Namun ia yang berperahukan kesusilaan budi akan dapat menyebranginya dengan selamat. Bagi orang yang berbudi luhur, lautan yang betapapun hebatnya akan terebrangi dan manikam yang tersembunyi di mulut ikan ‘makara’ yang dahsyat akan mudah diambil (atyanten atigoraning tasik awas kalanguyann I gatinya mangkana, lawan koddhretaning manik ri tutuking kupita makara yeka tar mangel). Demikian tersurat dalam Kakawin Nirartha Prakerta.