UPGRADE IN PROCESS - PLEASE COME BACK AT THE END OF MAY

Search by property

From BASAbaliWiki

This page provides a simple browsing interface for finding entities described by a property and a named value. Other available search interfaces include the page property search, and the ask query builder.

Search by property

A list of all pages that have property "Biography example text ban" with value "Peken". Since there have been only a few results, also nearby values are displayed.

Showing below up to 26 results starting with #1.

View (previous 50 | next 50) (20 | 50 | 100 | 250 | 500)


    

List of results

  • I Gusti Bagus Rai Utama  + (Panyelehan puniki madue tetujon nyantenangPanyelehan puniki madue tetujon nyantenang kawigunan awig-awig saking Guru Wisesa ngeninin uger-uger (protokol) Covid-19 mangda kramane nenten raket mapupul kantos kosek. Nenten kirang ring satus sia diri responden sane mabinaan pakaryan, linggih lan yusa sampun ngunggahang penampen. </br></br>Manut panyelehan punika, uger-uger saking Guru Wisesa durung prasida paripurna katelebang tur kaanutin olih para wargi, napi malih ring Bali pariwisata dados pengupa jiwa sane utama. Akeh sane rumasa ajerih nenten prasida nguripin kulawarga yening yukti-yukti nganutin uger-uger sakadi punika. </br></br>Panyelehan puniki taler ngamedalang pamaridabdab sekadi ring sor; Guru Wisesa dados nutup sajebag negara utawi wantah wewidangannyane, sakewanten kasarengin antuk kawicaksanaan nagingin tur negepin napi sane dados pisarat utama para wargi sakadi boga utawi ajeng-ajengan, jaringan komunikasi, listrik, lan toya, mawastu para wargi jenek ring paumahan, nenten medal ka jaba ngruruh pangupa jiwa.nenten medal ka jaba ngruruh pangupa jiwa.)
  • I Putu Udiyana Wasista  + (Panyuratan puniki katujon mangda kauninginPanyuratan puniki katujon mangda kauningin unteng pikayunan prejanane ring Kota Denpasar, kapitatasin ngawit saking napi luir tatimbangan ipune rikale mamilih warnan cet ring paumahan rikenjekan pandemi Covid 19. Survei kalaksanayang mantuka ring 12 toko cet lan wangunan sane wenten ring sawewengkon Kota Denpasar. Metode sane kawigunayang inggih punika marupa wawancara( saur pitaken) terstruktur, medasar antuk kualitatif lan penyajian deskriptif. Data sane kapolihang raris kaparidabdab ngawigunayang teori psikologi warna. Manut pineleb inucap mitegesang inggihan warna sane kapilih inggih punika warna putih lan warna warna sane galang pinaka praciri pikayunan prejanane ngaptiang rasa shanti,deg deg, resik lan lila ring paumahannyane ritepengan pandemi Covid 19. Tatimbangan rikali mamilih warna tingglas mitegesang pangaptin prajanane ring Kota Denpasar ngulati kasukertan riwekas seantukan kauripannyane kasengkalen antuk pandemi Covid 19.nnyane kasengkalen antuk pandemi Covid 19.)
  • I Gusti Ngurah Widyatmaja  + (Panyuratan puniki kawiwilin riantuk kakiraPanyuratan puniki kawiwilin riantuk kakirang uratian Perusahaan ring Kabupaten Badung ritepengan nampi sang katiben disabilitas ring makudang baga wiyadin bacakan pekaryan ring Nusa Dua Beach Hotel & Spa. Sejaba caciren lan papineh ipun sang katiben disabilitas meled nangun pekaryan ring Perusahaan. Uger uger sane kamedalang olih Pemerintah marupa Undang Undang no. 8 Tahun 2008 ngeninin Penyandang Disabilitas sampun kalaksanayang olih Nusa Dua Beach Hotel & Spa inggih punika ngicenin galah ring sang katiben disabilitas manados pegawe. Tatujon panyuratan puniki tan sios mangda tatas kauningin praciri lan punapa punapi sane nundunin manah ipune makarya ring Nusa Dua Beach Hotel & Spa, taler mangda kauningin napi sane dados piambeng lan panyundul sang katiben disabilitas selami nangun karya ring Nusa Dua Beach Hoten & Spa. Metode sane kawigunayang inggih punika deskriptif kualitatif antuk ngapupulang lan ngarangkep data ngawit saking data sane durung trepi raris kapitatasin jantos prasida kapupulang tur kaparidabdab majalaran teori sane wenten. Ngapupulang data kalaksanayang riantuk observasi, studi literatur, ngawedar kuesioner, dokumentasi, lan saur pitaken sane mateleb. Pikolih pamaridabdab data mitatasang inggihan pamineh intrinsik lan ekstrinsik prasida nincapang kinerja pegawe. Praciri sosiodemografis lan praciri pakaryan mapuara ring kapatutan pakaryan mantuka ring praciri pegawe lan produktifitasnyane. Pangerembe pegawe disabilitas ritepengan nangun pakaryan silih sinunggilnyane inggih punika prestasi. Sane manados pariambeng silih sinunggilnyane inggih punika rotasi pakaryan.ambeng silih sinunggilnyane inggih punika rotasi pakaryan.)
  • A.A. Ngurah Anom Kumbara  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon angulati Panyuratan puniki maduwe tatujon angulati sekadi teleb pangerencana kulewarga ring Bali sane kamedalang olih Gubernur Bali rikala sasih Juni 2019, sane ngawetuang makudang patungkas setuju kalawan tan setuju ring para krama. Tetuwek Keluarga Berencana ( KB) Nasional sane mamuatang " Dua Anak Cukup" ketampen sekadi mangawinang mapakirang posisi demografi manusa Bali tur nincapang posisi demografi krama tamiu. Tatujon pangulatian puniki tan sios mangda prasida mitatasang sapunapi minakadi motif idiologi,motif politik identitas lan romantisme budaya mapengrabda mewastu kedadosang pabligbagan pangerencana kulewarga ring Bali. Ngawigunayang analisa diskusi kritis), pangulatian puniki mitatasang inggian babaosan pangerencana kulewarga ring Bali kesarengin antuk pabligbagan idiologi lokal, nasional lan global. Pidagingnyane ring pabligbagan inucap kawentenan praktek politik identitas lan romantisme budaya olih subyek lan pelaku ngawetuang kompetisi dialektika manusa Bali lan I krama tamiu. dialektika manusa Bali lan I krama tamiu.)
  • I Made Pageh  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon mapitelebPanyuratan puniki maduwe tatujon mapitelebin sejarah Kampung Islam Kepaon Bali, tata kearifan lokal kauripan pada nerima ring Kampung Islam Kepaon, kearifan lokal kauripan pada nerima ring sesamen maagama ring Kapaon Bali manut tatuek Tri Hita Karana lan pikenoh kearifan lokal kauripan pada nerima ring Kampung Islam Kepaon Bali sane prasida kawigunayang pinaka dasar pengajah ajah IPS. Panyuratan puniki marupa metode panyuratan kualitatif. Data kapupulang riantuk metode pendekatan lan metode panyuratan, taler antuk teknik ngapupulang data sekadi observasi, saur pitaken, studi dokumen lan studi literatur, selanturnya subyek lan lokasi panyuraran minakadi genah panyuratan, paletan panyuratan, pinaka panguntat teknis analisis data. Pikolih panyuratan mitatasang inggihan Kampung Islam Kepaon marupa pagenahan wargi muslim wangsa Bugis magenah ring telenging Kota Denpasar. Warga muslim Bugis Kampung Islam Kepaon maduwe paiketan sejarah sane leket pesan ring Kerajaan Badung. Kauripan pada nerima ring Kampung Islam Kepaon manut tatuek kaajegan Tri Hita Karana kepah manados tigang bage inggih punika parilaksana ngejot, parilaksana magibung, lan parilaksana sasolahan Rodat. Pikolih panyuratan puniki prasida kadadosang dasar pangajah ajah IPS ring SMP/ MTs seantukan sarat madaging sarin pikayunan minakadi pikayunan religius, pikayunan pada nerima, pikayunan masikian, pikayunan andap kasor, pikayunan rasa wirang, pikayunan menyama braya, pikayunan masemeton lan pikayunan saling angrungu. Dumugi panyuratan puniki mapikenoh mitegepin pangajah uruk IPS ring SMP/ MTs.mitegepin pangajah uruk IPS ring SMP/ MTs.)
  • Putu Weddha Savitri  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon mitatasinPanyuratan puniki maduwe tatujon mitatasin sekadi punapi kawentenan praciri multilingualisme ring ruang publik ring wawidangan inucap pinaka baga mitatasang linguistik lanskap. Sejaba punika taler mangdennye kawikanin sapunapi struktur panyuratan lan pola basa sane kawigunayang ring ruang publik ring wawidangan inucap. Metode sane kawigunayang ring pangulatian puniki inggih punika metode dokumentasi kaanggen ngapupulang data, selanturnyane data kapitatasin riantuk kuantitatif lan kualitatif. Pikenoh pangulatian mitegesang gumanti mawilang 13 basa sane kawigunayang ring ruang publik utaminnyane ngeninin tanda pitunjuk sarana pariwisata sane wenten irika. bBasa Inggris pinaka basa sane pinih ketah, sasuratan latin taler kaanggen ring tambis sami tanda pitunjuk, taler pola basa sane ngawigunayang 2-3 basa sane mabinayan mitatasang wawidangan puniki dados kasengguh pinaka wawidangan internasional.kasengguh pinaka wawidangan internasional.)
  • I Wayan Kiki Sanjaya  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon mitelebinPanyuratan puniki maduwe tatujon mitelebin parikrama pangajahan basa Inggris daring sawewidangan desa ring Bali majalaran antuk studi kasus Desa Timpag, Kabupaten Tabanan, Bali. Piteleb SWOT kalaksanayang mangda kauningin kekuatan,kelemahan, peluang lan Ancaman sane mapengrabda ring kareredan pikayun para siswane ngeninin pangajah uruk daring. Pikolihnyane inggih punika gumanti wenten kareredan parikrama pengajah-ajah ring Desa Timpag seantukan daging pangajahan sane tuna interaktif taler kekirangannyane magenduh wirasa orang tua lan guru ritepengan ngawantu parikrama para siswa ne malajah ring paumahan ipune. Pacutetan sane kawetuang inggih punika nincapang paiketan para orang tua lan para guru tur nincapang daging paplajahan sane pacang katibakang. daging paplajahan sane pacang katibakang.)
  • Ni Ketut Sri Rahayuni  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon mitulengiPanyuratan puniki maduwe tatujon mitulengin pabligbag politik sane mapaiketan ring kawentenan gender ring kampanye luar ruang. Media kampanye luar ruang marupa genah sane pinih mapikenoh mangdennye prasida ngokasang makudang parindikan sane mapaiketan ring para calon inggih punika calon manggala praja taler angga parlemen, napi malih yening kapaiketang ring gender sane kantun marupa pikobet utaminnyane ring Indonesia. Gender ring parikrama politik Indonesia gumanti durung semare seantukan durung sumaih kasinarengan para lanang kalawan para istri ring parikrama politik. Parindikan puniki manados uratian utama media luar ruang kampanye para caleg sane marage istri rikenjekan Pemilu Legislatif 2014. Data ring panyuratan puniki kakeniang saking Badung, Jembrana, Klungkung lan Denpasar. Metode ngapupulang data kalaksanayang riantuk parekaman parikrama kampanye luar ruang sane madaging orti ngeninin gender. Selantur ipun metode deskriptif kualitatif kapilih rikala maridabdab data data panyuratan sane mapaiketan ring teori wacana lan teori gender rikala ngawigunayang bahasa. Pikolihan pamitatas mitegesang inggihan gender marupa silih sinunggil wacana ritepengan pamilihan calon wakil rakyat utaminnyane mantuka ring para istri mangda prasida ngamolihang kapitresna tur raris kapilih.Riantuk punika pangawigunayan wacana gender, semare ngeninin hak lan perjuangan mantuka ring para lanang lanang kajudi dados pilihan utama ritepengan mitegesang utsaha ngulati kasumaihan gender. Makudang carca pangawigunayan taler gumanti tatas nanging stata mapikelatang gender para istri pinaka sane kantun angulati hak ipune.tri pinaka sane kantun angulati hak ipune.)
  • I Gusti Agung Mas Rwa Jayantiari  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon nyelehin Panyuratan puniki maduwe tatujon nyelehin lan mitatasin linggih ahli waris sane nilar agama lan paiketannyane ngeninin hak kalawan kewajiban ipune ring kulewarga inggihan ring prajana adat, taler pemarilaksana uger uger sane katibakang rikala sang ahli waris nilar agama. Panyuratan puniki marupa panyuratan uger uger minakadi empiris riantuk pamiteleb non doktrinal (socio legal research). Data kapupul antuk metode saur pitaken lantur kapitelebin riantuk kualitatif. Pikolih panyuratan mitegesang inggihan ahli waris sane nilar agama nenten malih maduwe linggih pinaka ahli waris. Awinannyane ahli waris inucap putung hak waris ipune. Kaicalan hak waris inucap mapuara nenten malih wenten pedum sane patut kategen suun inggihan ring kulewarga yadian pinaka prajana adat. Pamaridabdab ngeninin ahli waris sane nilar agama kaketus saking teorin ipun Lawrence M. Friedman ngeninin sistim uger- uger sane kapah manados tigang bage inggih punika struktur,substansi lan budaya uger uger. Risapunapi tatige bage uger uger inucap nenten wenten paobahan, inggihan punika uger uger adat waris ring Bali kantun manggeh pemarginnyane.is ring Bali kantun manggeh pemarginnyane.)
  • Helen Creese  + (Panyuratan puniki maosang makudang utsaha Panyuratan puniki maosang makudang utsaha sane kamargiang olih sang maraga balu inggih punika sangkaning sang alaki padem utawi mapasahan rikala natingin wates-wates kepatutan lan sesengguh balu sekadi ketah ring Bali.</br>Risajeroning budaya kapurusa ring Bali, sang meraga istri kirang polih pamargi rikala ngaruruh pakaryan tur taler nampi pikolih sane andapan ring sang alaki.</br>Rikala alaki rabi mapasahan, sang meraga balu nenten je wantah kaicalan somah, nanging taler kapegatan pangupa jiwa. Siosan ring punika sang meraga balu sering kasengguh melaksana dwa para. </br>Kawentenan pamargi adat lang uger-uger panegara sane sami sami kamargiang ring Bali taler ngawinang parindikan kawin cerai ring Bali dados nenten dangan.</br>Ngaresepang kawentenan para bebalu ring Bali natingin parindikan sosial lan budaya, pangulatian puniki nganggen imba bebalu tigang diri.</br>Pierre Bourdieu mangulati kahuripan sang meraga balu ring Bali ngeninin ekonomi, budaya, sosial lan simbolisme, mapengawit saking pikolihan sane sayan nincap sang meraga balu pacing prasida nguripin sentanan ipuni tur swadarma sosial lan agama sane siosan. Antuk punika raris ipun prasida ketampi becik tur kautamiang olih para wargi.</br>Pangulatian puniki taler dados pangeweweh pangeweruh ngeninin kahuripan sang meraga balu ring Bali.inin kahuripan sang meraga balu ring Bali.)
  • I Nyoman Darma Putra  + (Panyuratan puniki maosang makudang utsaha Panyuratan puniki maosang makudang utsaha sane kamargiang olih sang maraga balu inggih punika sangkaning sang alaki padem utawi mapasahan rikala natingin wates-wates kepatutan lan sesengguh balu sekadi ketah ring Bali.</br>Risajeroning budaya kapurusa ring Bali, sang meraga istri kirang polih pamargi rikala ngaruruh pakaryan tur taler nampi pikolih sane andapan ring sang alaki.</br>Rikala alaki rabi mapasahan, sang meraga balu nenten je wantah kaicalan somah, nanging taler kapegatan pangupa jiwa. Siosan ring punika sang meraga balu sering kasengguh melaksana dwa para. </br>Kawentenan pamargi adat lang uger-uger panegara sane sami sami kamargiang ring Bali taler ngawinang parindikan kawin cerai ring Bali dados nenten dangan.</br>Ngaresepang kawentenan para bebalu ring Bali natingin parindikan sosial lan budaya, pangulatian puniki nganggen imba bebalu tigang diri.</br>Pierre Bourdieu mangulati kahuripan sang meraga balu ring Bali ngeninin ekonomi, budaya, sosial lan simbolisme, mapengawit saking pikolihan sane sayan nincap sang meraga balu pacing prasida nguripin sentanan ipuni tur swadarma sosial lan agama sane siosan. Antuk punika raris ipun prasida ketampi becik tur kautamiang olih para wargi.</br>Pangulatian puniki taler dados pangeweweh pangeweruh ngeninin kahuripan sang meraga balu ring Bali.inin kahuripan sang meraga balu ring Bali.)
  • I Made Mahadi Sanatana  + (Panyuratan puniki matatujon manyelehin kawPanyuratan puniki matatujon manyelehin kawigunan panglaksanan micutetin birokrasi majalaran antuk transformasi jabatan mantuka ring efektifitas pamarilaksana pemerintahan ring Indonesia utaminnyane ring Pemerintah Provinsi Bali.Panyuratan puniki ngawigunayang metode kualitatif sumangdennye kakeniang diskripsi fenomena mawastu raris ngawetuang penampen sane teleb ngeninin unteng fenomena inucap. Data kapupulang majalaran antuk observasi lan studi pustaka mantuka ring kawicaksanan micutetin birokrasi. Micutetin birokrasi majalaran antuk transormasi jabatan marupa silih sinunggil utsaha sane dahat mawiguna rikala aab disrupsi puniki ritepengan maridabdab parilaksana birokrasi ring Indonesia. Kasinang geh mangdennye kaabipraya lan kaparidabdab sepatutnyane, nenten antuk magegesonan tanpa dasar lan tatujon sane tingglas.Rikalaning ngawangun budaya sane agile kapisaratang manggala sane madrebe kreatifitas lan inovasi ngutamayang performa sane adaptif lan responsif tur tuleng ring kolaborasi tim lan miserahang otonomi.ing kolaborasi tim lan miserahang otonomi.)
  • Manila Ayupijaya  + (Panyuratan puniki matatujon ngicenin gagamPanyuratan puniki matatujon ngicenin gagambaran inggihan pandemi Covid 19 mapikobet kalintang dahat mantuka ring perekonomian tur sane lianan ring Bali pinaka wawidangan sane ngumandelang widang pariwisata. Metode sane kawigunayang ring panyuratan puniki inggih punika metode diskriptif kualitatif. Teknik ngapupulang data majalaran antuk observasi, wawancara lan dokumentasi. Pikolih panyuratan mitegesang inggih punika sejaba pikobet negatif sane kawetuang olih pandemi Covid 19 wenten taler pangrabda positif widang ketenagakerjaan ritepengan utsaha nincapang digitalisasi transformasi pakaryan sane misaratang mangda prajanane digelis nampenin sekancan paobahan sane ngawentuk tata kauripan lan dunia kerja sane anyar manut pakibeh revolusi industri 4.0. Kapisaratang utsaha sane komprehensif kawicaksanan sane sagelise lan mawiguna natingin pikobet pandemi Cocid 19 ring widang ketenagakerjaan mangda prasida angayomin lan ngawaliang kasukertan prajanane inggihan rikala mangkin rauhing mariwekas sasampun pandemi.angkin rauhing mariwekas sasampun pandemi.)
  • I Putu Agus Adnyana  + (Panyuratan puniki matatujon samangdennye kPanyuratan puniki matatujon samangdennye kauningin tatuek Karma Yoga ngeninin paiketannyane mantuka ring kacerdasan spiritual lan parilaksana pegawe LPD Kabupaten Buleleng. Tatuek Karma Yoga inggih punika marupa nilai kearifan lokal sane prasida ngawehin tuntunan ring para pegawe LPD marupa rasa susatya ritepengan makarya sane rumaka titi pangancan antuk nincapang parilaksana pegawe LPD. Wawengkon panyuratan puniki inggih punika makasamian LPD sane kantun ajeg ring Kabupaten Buleleng.Sampel kapilih ngawigunayang teknik random sampling. Analisis data ngawigunayang SEM berbasis komponen, partial least square ( PLS ) metode analisis.Pikolih panyuratan mitegesang inggian tatuek Karma Yoga lan kacerdasan spiritual raket paiketannyane ring pratingkah para karyawane.ketannyane ring pratingkah para karyawane.)
  • Margaret Coldiron  + (Panyuratan puniki ngawetuang gagambaran inPanyuratan puniki ngawetuang gagambaran indik tatincapan ipun pragina wong istri ngeninin sasolahan topeng Bali sane kamedalang mapangawit saking pabligbagan lan email para panyurat inucap. Nganutin gagambaran sane gumanti ketah mitatasang inggian kantun arang para istri sane nyolahang makadi wentuk seni puniki tur karuntutin bacakan makudang pare istrine sane manados pamucuk sane mucukin paobahan. Sang panyurat mitelesin sapunapi ipun pinaka pragina lan pamiteleb dura- Bali,ipun ngamanggihin makudang satua, rasa meled uning lan pikobet sane tan doh mabinaan ring paurukan lan pangalaman ipune.Pamineh ipune niagaang gagambaran sane jangkep ngeninin makudang parindikan utama mantuka ring para istri ring jagat teater Asia.ka ring para istri ring jagat teater Asia.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Para angga panureksa sane wangiang titiangPara angga panureksa sane wangiang titiang</br>Tim BASAbali Wiki sane kusumayang titiang</br>Para sameton sareng sami sane tresna sihin titiang</br></br>Pinih ajeng, lugrayang titiang ngaturang panganjali umat, Om Swastyastu.</br></br>Bagia pisan manah titiang rahinane mangkin, sangkaning pasuecan Ida Hyang Widhi Wasa, titiang kaicen galah ngaturang sarin-sarin manah titiange ring lomba Wikithon puniki. Suksma aturang titiang majeng para angga panureksa miwah tim BASAbali Wiki sane sampun ngwacen tulisan titiange.</br></br>Ring galah sane becik puniki, lugrayang titiang ngaturang pikobet sane urgen pisan ring Bali mangkin, inggih punika pikobet luu. Mangkin krama Baline paling ring dija patutne ngutang luu tur kudiang patutne leluune punika. Bali mangkin merluang sistem pengolahan luu sane canggih tur efektif sakadi Singapur utawi Kabupaten Banyumas sane madue sistem pinih becik ring Asia Tenggara. Yening pamerintahe madue jinah (titiang yakin jeg pastika madue), titiang nunas mangda sistem pengolahan sampah canggih puniki dados prioritas. Kadung ja mael numbas alat, sane penting dados anggen sue, efektif, tur nenten korupsi.</br></br>Asapunika sane prasida aturang titiang ring galahe mangkin. Mugi-mugi napi sane aturang titiang puniki prasida dados uratian tur dasar program kerja sane pacang kautamayang olih calon pamimpin sane jagi kapilih ring 2024.</br></br>Puputang titiang antuk parama santih Om santih santih santih Om. parama santih Om santih santih santih Om.)
  • Sylvine Pickel-Chevalier  + (Para istri Bali sane ngamiletin pendidikanPara istri Bali sane ngamiletin pendidikan widang pariwisata ring makudang papaletan sayan nincap riantuk pangelimbak lembaga lembaga pendidikan pariwisata lan industri pariwisata ring Bali. Sasuratan puniki mitulengin pingacep para Istri Bali ritepengan ngamiletin pendidikan pasca sarjana ring widang pariwisata, ngawit saking tincap sarjana rauhing doktoral. Ngawigunayang metode kuantitatif, sasuratan puniki ngunggahang data sane kapupulang majalaran parikrama saur pitaken mantuka ring tigang dasa diri para istri Bali sane nyantep ngamiletin pendidikan widang pariwisata kadasarin antuk makudang tatimbangan minakadi mangda ipun ngamolihang pakaryan ring widang pariwisata, taler seantukan ipun madue pasawitra sane taler makarya ring widang pariwisata tur seantukan ipun magenah ring Bali sane katah madue genah makarya ring widang puniki.Riantuk ngamiletin pendidikan kepariwisataan para istri Bali manyihnayang inggihan ipun sampun ngeniang pekaryan lan karir sane becik ring widang puniki.Panawang ipune taler manados tatuladan mantuka ring para istri Bali sane siosan nginutin karir sane pateh.ali sane siosan nginutin karir sane pateh.)
  • Putu Sucita Yanthy  + (Para istri Bali sane ngamiletin pendidikanPara istri Bali sane ngamiletin pendidikan widang pariwisata ring makudang papaletan sayan nincap riantuk pangelimbak lembaga lembaga pendidikan pariwisata lan industri pariwisata ring Bali. Sasuratan puniki mitulengin pingacep para Istri Bali ritepengan ngamiletin pendidikan pasca sarjana ring widang pariwisata, ngawit saking tincap sarjana rauhing doktoral. Ngawigunayang metode kuantitatif, sasuratan puniki ngunggahang data sane kapupulang majalaran parikrama saur pitaken mantuka ring tigang dasa diri para istri Bali sane nyantep ngamiletin pendidikan widang pariwisata kadasarin antuk makudang tatimbangan minakadi mangda ipun ngamolihang pakaryan ring widang pariwisata, taler seantukan ipun madue pasawitra sane taler makarya ring widang pariwisata tur seantukan ipun magenah ring Bali sane katah madue genah makarya ring widang puniki.Riantuk ngamiletin pendidikan kepariwisataan para istri Bali manyihnayang inggihan ipun sampun ngeniang pekaryan lan karir sane becik ring widang puniki.Panawang ipune taler manados tatuladan mantuka ring para istri Bali sane siosan nginutin karir sane pateh.ali sane siosan nginutin karir sane pateh.)
  • Putu Desy Apriliani  + (Para istri pinaka ibu ring kulawarga sapisPara istri pinaka ibu ring kulawarga sapisanan taler ngambil pekaryan mangda prasida ngemolihang sekaya mitegepin napi sane kabuatang kulawarga ipune. Kauripan para istri manut ring pangulatian puniki gumanti mapaiketan ring tincap kaweruhan, kasumekenan mekarya lan yusia. Tatujon pangulatian puniki tan sios mitatasin sapunapi gumanti kaweruhan, kasumekenan makarya lan yusia makta pikenoh ring kauripan para istri. Pangulatian puniki kalaksanayang ring Desa Bongkasa,Desa Bongkasa Pertiwi lan Desa Sangeh Kabupaten Badung. Data kapupulang antuk observasi lan wawancara terstruktur, makawinan data sane kawigunayang marupa data primer lan skunder. Sampel mawilang 98 diri ngawigunayang metode proportional random sampling. Teknik analisis ngawigunayang regresi linier berganda. Manut pangulatian puniki kacihnayang gumanti tincap kaweruhan, kasumekenan makarya lan yusia sinarengan mapikenoh ring kauripan para istri ring tigang desa inucap. Kaweruhan lan kasumekenan makarya maka kalih ipun ngawetuang pikolih sane pinih utama ring kauripan para istri. Ngeninin yusia tatas nenten gumanti mapaiketan ring tincap kauripan para istri ring Desa Bongkasa,Desa Bongkasa Pertiwi lan Desa Sangeh, Kecamatan Petang, Kabupaten Badung.angeh, Kecamatan Petang, Kabupaten Badung.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Para sujana sane sampun wikan ring wewidanPara sujana sane sampun wikan ring wewidangan kesehatan kantun mautsaha ngarereh miwah ngripta tamba anggen nambakin kawentenan sasab marana Corona utawi Covid-19. Tiosan punika, kawentenan sasab marana puniki ngranayang akeh para janane ring sajebag jagat padem. Panglalah sasab marana puniki boya ja wantah ri sajeroning baga kesehatan. Sakewanten, sampun ngalalahin sahananing kahuripan i manusa, inggih punika ring wewidangan ekonomi, pariwisata, pendidikan, miwah sane lianan. </br></br>Wiwilan sasab marana Corona utawi Covid-19 nyantos mangkin durung janten kauningin. Sakewanten, akeh nyane pikobet sangkaning sasab mara Corona utawi Covid-19 ri sajeroning kauripan i manusa, ngawinang akeh anake sane mautsaha uning ring wiwilan kawentenan sasab marana puniki. Silih tunggil nyane inggih punika sarwa pasu (buron) sane dados panangkan wit sasab marana puniki. Ri sahananing media daring maosang, yening para sujanane malomba-lomba ngarereh buron sane dados panangkan sasabe puniki. Inggih punika kawentenan lelawah sane kabaosang dados wit panglalah sasab. Tiosan malih, buron sakadi ula (lelipi) miwah kleih (trenggiling) naanin kabaosang dados panangkan sasab marana sane ngawinang i manusa sungkan nyantos padem.</br></br>Sahananing buron sane kabaosang ri tatkala masan pandemi puniki, kauratiang pisan olih para janane. Tiosan punika, agama Hindune ring Bali sampun saking nguni madue tata cara pacang nginggilang kawentenan buron, utaminnyane ingon-ingon inggih punika sarwa buron, sato, mina, paksi, patik, kebo, aswa, banteng, asti, miwah bawi. Sarwa buron punika karastitiang miwah kakaryanin upakara nyabran ngenem sasih nepek ring rahina Saniscara Klion wuku Uye. Ri sajeroning pamargi upacara Tumpek Kandang utawi Tumpek Uye puniki, patut kasuksmayang sakadi sane sampun munggah ring Lontar Sundarigama inggih punika ngarastitiang sarwa sato taler nunas kaslametan majeng ring Sang HYang Rare Angon (astawakna ring sanggar, mangarcana ring Sang Hyang Rare Angon). Napi sane ngawinang sembahe katur majeng ring Sang Hyang Rare Angon? Indike puniki samun kabaosang ring Sundarigama yening manusane wenang nunas panugrahan saking Sang Hyang Rare Angon, nganutin panumadian i manusa, yening sarwa paksi, ulam, miwah sarwa buron sane tiosan punika prasida karuruh ring anggan i manusa. Angga i manusa kawangun antuk wewalungan sane sujatinnyane panrestian Sang Hyang Rare Angon sane nyrewadi ring anggan manusane (rikang wang wěnang mamarid ring Sang Hyang Rare Angon, twi tatwayan ing manusa, ikang paksi sato mina ring raganta kapraktyaksaknanta, apan raganta walungan ing śarīra twi tatwaya Sang Hyang Rare Angon, sira umawak uttama ning śarīranta). Nganutin kawentenan lontar Sundarigamane punika, kawentenan upacara Tumpek Kandang utawi Tumpek Uye nginggilang burone ri sajeroning kahuripan i manusa. Utaminnyane, ring anggan manusane. </br>Sahananing buron sane kabaos patik utawi ingon-ingon madrebe swadharmanyane soang-soang anggen ngupapira kawentenan jagat. Sakadi kawentenan Singa (Kesari), sane madue swadharma ngraksa alas mangda nenten kausak-asik olih i manusa. Sakadi sane sampun munggah ring Kakawin Nitisastra, singhā raksakaning halas halas ikāngrakṣakeng hari nityaśa/ singhā mwang wana tan patūt paḍa wirodhāngdoh tikang keśari/ rug brāṣṭa ng wana denikang jana tinor wrěkṣanya śirņāpadang/ singhānghöt ri jurang nikiang těgal ayūn sāmpun dinon durbala (singa punika sang sane ngraksa alas, sakewanten ipun taler karaksa olih alas, yening alas punika jagi karusak olih i manusa, makasami tarune kaenteb, singane raris mengkeb ring jurang, ring tengahing uma kakepung ngraris kamatiang).</br>Tiosan punika, ula antuk wisyannyane prasida ngawetuang padem manusane (mreta). Sakewanten, ula antuk wisyane punika naler prasida ngicenin kahuripan (amreta) ring kahuripan i manusa. Ri sajeroning teks Adi Parwa ritatkala ula (naga) jagi nginem mreta sane kapolihang olih Garuda, para ulane raris mersihin awak. Sakemaon, ri tatakala sampun rauh ring genah ngambil amrta, Sang Hyang Indra sampun dumunan ngambil amrtane punika. Raris, ri tatkala amrtane punika kakeberang, wenten amrta sane ngetel ring muncuk ron ambengane. Punika raris sane kasilapin olih para nagane. Layahnyane raris kepah antuk mangan ambengan punika. Punika sane ngawinang nyantos mangkin layahnyane dwijihwa (masepak kalih) (siwak ta ya liḍahnya de ni tikṣņa ning alalang, matang yan katêka mangke dwijihwa krama nāga, maparwa ilatnya). </br></br>Cerita indik ula (naga) sane kaparik saking teks Adi Parwa puniki prasida ngicenin pangeling-eling i manusa riantukan utama pisan yening ngraketang pakilitan utawi pasawitranne ring sahananing sane karipta olih Sang Hyang Kawi. Asapunika mawinan, wenten malih cerita sane becik kanggen sasuluh ngenenin indike punika. Inggih punika cerita sane munggah ring cerita Tantri Kamandaka wenten kaceritayang indik snag brahmana sane maparab Sadnyadarma miwah pande besi sane mapesengan Suwarnangkara. Sane dados urati, ring ceritane puniki santukan Suwarnagkara nenten ngawales pitresnan ayu sang brahmana sane sampun ngicenin kapiolasan ri tatkala ipun runtuh taler maclempung ka semer sareng buron tiosan sakadi ula miwah macan. Sakewanten, ula miwah macan sane sampun katulungin punika, prasida ngawales pitresnan ayu sang brahmana punika taler prasida nylametang kahuripan sang brahmana. Wenten suluh urip sane prasida kaangen ring cerita puniki. Ri tatkala sang brahmana mikayunin indik panca sengsara sane nibenin manusa ri tatkala murip ka gumine, inggih punika becikan ngicenin kasih-asih majeng ring beburon bandingang ring manusa sane malaksana kaon taler nenten beik yening nenten nginutin tatuek para kantine duaning prasida ngawinang sengkala (Ika lěhěng masiha ring satwa, syapadi masiha ring nīca, muwah anala ning tan mangiḍěpa warah ning mitranya, bwat maněmu duḥka). </br></br>Santukan punika, nyuksmayang rahina suci Tumpek Kandang ring galahe punika mautama taler mabuat pisan, pinaka utsaha anggen ngiket tali tresna pantaraning manusa kalawan sarwa buron, sane polih pasuecan saking Ida Sang Hyang Widhi. Asapunika mawinan, jagate prasida ajeg kapungkur wekas.inan, jagate prasida ajeg kapungkur wekas.)
  • Fitri Amalia Rhamadani  + (Parilaksane lempas para wisatawan dura negParilaksane lempas para wisatawan dura negara ketah kawentenane ring Kabupaten Badung. Luir ipun parilaksana agresif,parilaksana piwal ring paridabdab, parilaksana tan manut tata krama lan parilaksana belog. Kapisaratang utsaha sosial preventif natingin kawentenan parilaksana sane ngalempas inucap. Informan kapastikayang antuk ngawigunayang purposive sampling lan snowball sampling. Data kapupulang antuk observasi, wawancara, studi kepustakaan lan dikumentasi. Teknik analisis data ngawigunayang analisis kualitatif antuk uji kreditabilitas lan uji depentabilitas. Pangulatian mikolihang model kerangka konstruksi ngeninin natingin sosial preventif ring Kabupaten Badung kawangun madasar antuk kasujatian utawi fenomena parilaksana lempas sane katah kawentenannyane. Praciri parilaksana ngalempas wisatawan dura negara wenten 4 baga tur kepah dados 17 parilaksana sane makasami mamuatang pengendalian sosial kasarengin antuk panglaksana preventif. Ngeninin panglaksana preventif wenten 10 pamargi sane prasida ngawinang para wisatawan maparilaksana lempas. Kabuatang pangerombe stakeholder pariwisata (ikrama ued, guru wisesa lan para pangusaha pariwisata) ngawedar brosur ngeninin kepatutan tur kenentenpatutan ring Bali. Brosur madaging gambar utawi ilustrasi sane ngaleganin manah sapa sira sane ngawacen tur mitelebin tatujonnyane. Pengendalian sosial preventif kepah dados tigang materi inggih punika; Sane patut kalaksanayang, sane ten patut kalaksanayang, lan napi ngawinang ring Bali. Sasampun brosur kawedar olih para stakeholder nanging kantun wenten wisatawan sane maparilaksane lempas, pamargi selanturnyana mantuka ring para pangelempas pacang kakeniang pamidanda.ra pangelempas pacang kakeniang pamidanda.)
  • I G W Murjana Yasa  + (Parindikan sane utama ngeninin wawangunan Parindikan sane utama ngeninin wawangunan ring panegara sane wau tumbuh tan sios kantun akeh kasingsalan ngeninin ketunan pekarayaan lan katuaraan. Kawentan parindikan puniki santukan makekalih ipun saling maiketan. Katuaaraan, ketah ipun, mapengawit saking katunaan genah mekarya mantuka ring warga sane kantun wimuda. Separindikan ngeninin katuaraan puniki raris ngemedalang utsaha makudang wangsa mangda prasida mangirangin katuaraan ring gumine mejalaran antuk Tetujon Wewangunan Milenium. Risajeroning ngemargiang wewangunan, utsaha ngicalang katuaraan sane mawit saking katunaan pekaryan patut kasarengin olih para wargi. Kateleban para wargi nyarengin utsaha puniki prasida nincapang komitmen utsaha ngirangin katunaan punika. Kawentenan Lembaga Pekreditan Desa (LPD) sane kamargiang oleh Desa Adat madue pikenoh sane dahat utama mejalaran antuk peran sosial ipune tur nincapang kasukartan pamilet ipune. Kawigunan LPD taler ngeninin kasamuyugan ri sajeroning anggota sapunika taler para anggota kelawan i prajuru.nika taler para anggota kelawan i prajuru.)
  • I Nyoman Tusthi Eddy  + (PATAPAN I KEDIS (Nyoman Tusthi Éddy) SuPATAPAN I KEDIS </br>(Nyoman Tusthi Éddy)</br></br></br>Suryané kepit makenyit</br>Kampidné kebat makebit</br>Masuaka buah basang</br>Seduké tong dadi tungkulang</br>Nyiksik bulu nunggu tuuh</br>Inget tekén ketélan damuh</br>Ngindangang uripé saking sinah</br>Nganti ka gumi wayah</br>Nyikut langit makbak alas</br>Kapitui idepé olas</br>Kabanda magantung tresna</br>Ngengsap tuuhé kadehdeh tua</br>Nginkin mataki-taki mulih</br>Inget idupé baan nyilih</br>Baat pesan tadtadan karmané</br></br>Kakilit moha bun lampahétadtadan karmané Kakilit moha bun lampahé)
  • Arya Lawa Manuaba, Ida Bagus  + (Patibaya virus SALCON ngantem Bali. Nagapuspa konden bakatang. Epsilon dahat brangti. Haricatra ilang kadi uluh gumi.)
  • Luh Putu Kirana Pratiwi  + (Pawangunan pariwisata sane ajeg kapetitisaPawangunan pariwisata sane ajeg kapetitisang mantuka ring panglimbak pariwisata perkotaan sane ngajegang kalestarian. Ngupapira tukad ring Kota Denpasar marupa silih sinunggil parikrama Pemerintah Kota Denpasar sane matetujon ngicenin pangajah ajah ngeninin ekologi mantuka ring prajanane ring wawidangan inucap taler mangda prasida nincapang pikolihan ipune. Sekadi sampun dados panyungkem, inggian tukad pinaka wawidangan suci sane gumanti patut kaupapira rikalaning ngalaksanayang parikrama manut tetuek Tri Hita Karana, inggih punika paiketan rasa asih lan bhakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, buwana agung lan sesamen manusa, mawastu kawentenan toya ring Bali patut kapastikayang inggian kaeningan lan makuehnyane. Naya upaya utama ngawikanin potensi pawangunan ekowisata ring wawidangan perkotaan inggih punika kakawitin antuk nincapang kaweruhan praja ring wawidangan inucap. Kaweruhan prajanane pinaka unteng sane mapaiketan ring aspek pisik, materi, ekonomi lan pikolihan, aspek kelembagaan (nincapang kasusatyan para angga ngeninin sekeha sekeha), mapikayun sagilik saguluk, waged lan susatya nganutin tur ngalaksanayang daging pangeweruh inucap. Tatuek ekowisata madrebe baga sane tan prasida kapasahang ring utsaha mangirangin pikobet ring wawidangan majalaran nitenin tur nyaganin kelestarian wawidangan lan budaya sinambi prasida nincapang pikolihan prajanane.mbi prasida nincapang pikolihan prajanane.)
  • Deniek G. Sukarya  + (Pendet Swastiastu inggih punika sasolahan Pendet Swastiastu inggih punika sasolahan panyanggra sane nganggen tabuh Jegog, gamelan malakar tiing saking Jembrana, Bali, sane kasolahang antuk kalih baga. Baga 1 : Anggen nyanggra uleman ri kala ngranjing ring genah acara, miwah Baga 2: ngaturang swasti prapta nganggen sasolahan sane lemuh, kasarengin tabuh Jegog miwah gending sane ngelangenin. Sasolahan Pendet Swastiastu kakawi olih Deniek G. Sukarya, pinaka angga kreatif tur olah tabuh, Putu Adi Arianto, S.Sn., miwah Wayan Sumindra, S.Sn., pinaka olah tari miwah kostum.dra, S.Sn., pinaka olah tari miwah kostum.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Pidan, di Bali kone taen ada macan Bali anPidan, di Bali kone taen ada macan Bali ane madan Panthera tigris balica. Sakewala jani, macan Baline suba punah krana liu anake morosin tur nyansan liu alase ane kadadiang paumahan. Ento ngaenang tongos mengkeb tur ngalih tetadahan macane suba telah. Jani, paling aget, iraga ningalin macan tuah di kebun binatang. Apang tusing nyansan liu buron agunge punah, pemerintahe patut tegas teken anak ane morosin buron agung, umpamine macan, gajah, singa muah ane lenan. Lenan teken ento, iraga patut masi nyaga alas, tongos buron agunge apang satata asri. Yen suba alase asri, buron agunge pasti lakar lestari.se asri, buron agunge pasti lakar lestari.)
  • Made Sarjana  + (Pidangingnyane agrowisata ten sios ring ngPidangingnyane agrowisata ten sios ring ngelinggihang sektor primer (pertanian) ring sektor tersier (pariwisata) sane matetujon nincapang pikolihan i petani. Petani lan sektor pertanian pacing ngamolihang kawigunan saking kawentenan agrowisata. Agrowisata taler prasida nyaganin kalestarian sektor pertaniane lan ngalimpasang sektore puniki mangde nenten kapinggirang. Wenten mekudang kudang dadalan mantuke ring para wisatawane meled ngaksinin kaluwihan palemahane sane gumanti limbar taler ngaksi kewentenan agrowisata inucap. Makudang wawidangan ring Bali rikala mangkin gumanti katincapang dados agro wisata, nanging mabinaan pamargi nganutin praciri suang suang wawidangan. Kawentenan makudang praciri punika patunyane dados pangulation rikala pacang ngardinin tata cara nincapang agrowista nganutin kawentenan praciri sane mabinaan ring suang suang wawidangan inucap. Panyuratan puniki mahbahang sekadi tinglas sapunapi pemargi utsaha nincapan agrowisata ring Bali, tur mapengati mangda prasida dados imba ring wawidangan siosan sajebag panegara Indonesia.idangan siosan sajebag panegara Indonesia.)
  • Wayan Windia  + (Pidangingnyane agrowisata ten sios ring ngPidangingnyane agrowisata ten sios ring ngelinggihang sektor primer (pertanian) ring sektor tersier (pariwisata) sane matetujon nincapang pikolihan i petani. Petani lan sektor pertanian pacing ngamolihang kawigunan saking kawentenan agrowisata. Agrowisata taler prasida nyaganin kalestarian sektor pertaniane lan ngalimpasang sektore puniki mangde nenten kapinggirang. Wenten mekudang kudang dadalan mantuke ring para wisatawane meled ngaksinin kaluwihan palemahane sane gumanti limbar taler ngaksi kewentenan agrowisata inucap. Makudang wawidangan ring Bali rikala mangkin gumanti katincapang dados agro wisata, nanging mabinaan pamargi nganutin praciri suang suang wawidangan. Kawentenan makudang praciri punika patunyane dados pangulation rikala pacang ngardinin tata cara nincapang agrowista nganutin kawentenan praciri sane mabinaan ring suang suang wawidangan inucap. Panyuratan puniki mahbahang sekadi tinglas sapunapi pemargi utsaha nincapan agrowisata ring Bali, tur mapengati mangda prasida dados imba ring wawidangan siosan sajebag panegara Indonesia.idangan siosan sajebag panegara Indonesia.)
  • Luh Mira Puspita  + (Pikobet ngeninin gizi para balita utaminnyPikobet ngeninin gizi para balita utaminnyane gizi kirang utawi ngelangkungin gumanti kantun akeh kapanggih. Ajeng ajengan sane madaging gizi marupa silih sinunggil pangrabda pinih dahat sane mastikayang parindikan gizi anake alit.Niagaang ajengan medaging gizi mantuka ring anake alit taler mapaiketan ring kaweruhan para Ibu. Antuk punika ngawehin pengajah ajah ring para Ibu kaapti prasida nincapang pangeweruh para Ibu ritepengan ngicenin gizi sane sayan becik ring alit alit ipune. Mapaiketan ring parindikan inucap pawarah warah ring para Ibu prasida kawedar mejalaran antuk nibakang buku pinaka piranti pangajah ajah ngeninin kesehatan. Tatujon panyuratan puniki inggih punika mitelebin pikolih pengajah ajah kesehatan mantuka ring kaweruhan para Ibu ritepengan ngicenin nutrisi alit alit nyane.Panyuratan puniki marupa panyuratan Pra- eksperimen antuk disain grup pre lan pos- tes. Populasi ring panyuratan puniki inggian para Ibu sane maduwe oka balita tur jumenek ring wawengkon Puskesmas Denpasar Timur I. Mastikayang banjar sane kadadosang genah panyuratan ngawigunayang model sampling acak. Inggian total sampling kawigunayang rikala mastikayang Ibu Ibu ring wawidangan sane kajudi. Uji Wilcoxon kalaksanayang seantukan data nenten nganutin distribusi sepatutnyane ( a:0.05 C 1 : 95 persen). Pikolih panyuratan mitegesang gumanti wenten pabinaan sane dahat ngeninin kaweruhan para Ibu sadurung kalawan sasampun kawehin pengajah ajah ngawehin nutrisi mantuka ring okan ipune. Lembaga kesehatan utamin ipun Puskesmas patut nibakang pengajah ajah katiba ring para Ibu ngeninin gizi sekadi sepatutnyane tan papegatan.in gizi sekadi sepatutnyane tan papegatan.)
  • I Ketut Aryawan Kenceng  + (PIS (I Ketut Aryawan Kenceng) Luung Ngelung CARIK (I Ketut Aryawan Kenceng) Riin jelih Mangkin kalilih Ganjih kakikih)
  • Ni Kadek Diah Wulandari  + (Pulo Bali akeh wenten kriya sastra sane maPulo Bali akeh wenten kriya sastra sane madue taksu adi luhung. Kriya sastra punika minakadi marupa geguritan, kidung, miwah kakawin. Pangaptin titiang antuk Bali mangda prasida nyihnayang kawentenan kasusastraan Bali dados wisata sastra. Wisata sastra pinaka utsaha mangda para janane sareng malajahin daging susastra sane madue sarin-sarin kahuripan. Upaya wisata sastra anggen ngasilang guna kaya tanpa wates antuk perekenomian sane anyar.tanpa wates antuk perekenomian sane anyar.)
  • Drs. I Nyoman Aris  + (Pupuh Kadiri puniki kaketus saking Kidung Tantri Pisacarana. Nyaritayang Dedari Menaka ngoda Sang Prabu Ari Dharma sane kayinggal masatia olih prameswarin Ida.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Ri tatkala para yowanane ngamargiang pitekRi tatkala para yowanane ngamargiang piteket guru wisesa indik ngawatesin pagubugan (social distancing) sangkaning sasab marana Corona (Covid-19) sane nibenin jagate sami, BASAbali Wiki nagingin galah inucap antuk ngamargiang Wikithon. Wikithon inggih punika lomba ngripta taler ngunggahang lengkara-lengkara mabasa Bali ring kamus daring BASAbali Wiki. Lomba Wikithon sane sampun kamargiang kaping kalih duk warsa 2019 puniki, kamargiang ring rahina Redite, tangal 29 Maret 2020. Acara sane mamargi ngawit galah 08.30 semeng nglantur 10.30 wengi, kepah dados nem sesi. Sane kasarengin olih 133 pamilet sane kantun ngranjing ring smp, sma, perguruan tinggi (mahasiswa) miwah masyarakat umum. Para pamilet punika mawit saking Denpasar, Badung, Tabanan, Karangasem, Klungkung, Buleleng, miwah Gianyar. Tiosan punika, wenten naler semeton Bali sane magenah ring Thailand nyarengin acarane puniki. Sane pinih mautama, acara puniki prasida mupulang 1.971 lengkara basa Bali saking para pamilet.</br> Sadurung Wikithon puniki kakawitin, Ketua Dewan Pembina Yayasan BASAbali Wiki inggih punika Drs. I Gde Nala Antara, M.Hum ngicenin sambrama wacana majeng ring para pamilet sami saking media daring. Dane maosang, rasa angayubagia santukan akeh pamilet sane kayun nyarengin acarane puniki. Duk punika, ketua dewan pembina Yayasan BASAbali Wiki taler mapangapti, dumugi malarapan antuk acara ngranjingang lengkara-lengkara basa Bali ring kamus BASAbali Wiki, basa Bali druene prasida ajeg, lestari, tur werdhi anut ring panglimbak jagat.</br> Manggala prawartaka acarane puniki, I Kadek Widiantana, S.Pd.,M.Pd naler mapangapti mangdane nyansan akeh krama Baline sareng-sareng nincapang rasa sutindih ring kawentenan basa Bali pinaka basa ibu krama Baline. Tiosan punika, malarapan antuk lomba Wikithon sane mapiranti media daring (online), basa Bali kaaptiang mangdane nyansan raket ring sajeroning para yowanane (generasi muda) taler sida setata kaanggen sarana mababaosan. Pangaptin tiosan majalaran antuk lomba puniki, basa Bali sane kaunggahang ring media daring prasida dados sarana dokumentasi digital, pamekasnyane, mangdane basa Baline prasida nglimbak kapungkur wekas. Dane taler maosang acarane puniki prasida mamargi sangkaning wantuan makudang-kudang sponsor, sakadi Waterboom, Sorga Bali Chocolate, United in Diversity, Matt’s Burger, Italian Riviera Restaurant and Bar, Taco Beach Grill, miwah Puri Konveksi.</br> Wikithon sane kamargiang warsa 2020 puniki ngamolihang para jayanti sane kapah dados kakalih. Sane kapertama, para jayanti sane prasida ngripta lengkara akeh taler patut ring sajeroning pasang aksara Bali latin, tata basa, miwah anggah-ungguhing basa Bali. Para jayanti punika, inggih punika Dharma (saking Badung), Krismantara (saking Denpasar), Weda (saking Singaraja), Dharma (saking Badung), Ayumi (saking Denpasar), miwah Jayanta (saking Singaraja). Sane kaping kalih inggih punika para jayanti sane sampun ngranjingang lengkara pinih akeh. Para jayanti punika, inggih punika Dharma (saking Denpasar), Bayu (saking Tabanan), Indah (saking Singaraja), Krismayanti (saking Badung), Weda (saking Singaraja), miwah Krisna (saking Denpasar). </br>Silih tunggil mahasiswa Sastra Bali Universitas Udayana sane dados jayanti lomba Wikithon warsa 2020, inggih punika I Made Adi Krismantara maosang, acara lomba sakadi puniki mabuat pisan. Santukan, prasida nagingin galah malajah jumah ri tatkala wenten pangarah-arah saking guru wisesa indik nambakin panglalah sasab marana (virus corona) antuk meneng ring puri, griya, utawi pakubon soang-soang. Tiosan punika, majalaran antuk lomba sakadi puniki prasida nincapang kawagedan mabasa Bali, utaminnyane ngenenin indik tata basa miwah anggah-ungguh basa Bali. Asapunika taler, lomba puniki prasida ngicen galah malajahang angga mangda satata pratiaksa miwah anut ring galah sane sampun kacumawisang ritatkala ngripta lengkara basa Bali sane kaungghang ring media daring. Dane naler mapangapti mangdane acara lomba Wikithon puniki prasida mamargi nyabran warsa. </br> Acara lomba Wikithon BASAbali Wiki sane mamargi kirang langkung arahina puniki, raris kapuputang antuk nyukserahang hadiah majeng ring para jayanti sane marupa jinah, voucher, miwah cihna yasa lianan. Saking acarane puniki, iraga prasida nyuksmayang utsaha nglestariang basa Bali ring masane puniki taler becik pisan maprakanti ring panglimbak teknologi digital. (@YesiCandrika BASAbaliteknologi digital. (@YesiCandrika BASAbali)
  • Putu Sabda Jayendra  + (Ring Bunutin, desa ring sisin kawan Batur, Kintamani, meneng Mongah, manusa mapayas entik paku. Irika, Mongah sampun ngaksa para kramane saking baya selami aratus-ratus warsa,—baya sane metu saking tingkah pongah i manusa.)
  • I Gusti Putu Hardi Yudana  + (Ring wawidangan Tabanan Bali rikala mangkiRing wawidangan Tabanan Bali rikala mangkin ngawit tumbuh utsaha malit ring paumahan – paumahan ngarya kerupuk ladrang. Saking makudang utsaha malit sane wenten ring wewidangan kecamatan penebel wenten kakalih sane nyarengin utsaha kamitraan. Mitra kapertama ngaryanin tur madolan kerupuk ladrang sane kelaksanayang ngaraga olih Gusti Ayu Putu Sukarini sane taler neruwenang utsaha ladrang “Biang Bagus.” Mitra ping kalih tan sios utsaha ladrang Bu Gusti druwen Ni Gusti Ayu Komang Niri. Utsaha kamitraan inucap madrebe tatujon nanganin sekancan kamewehan mejalaran antuk ngcening piranti-piranti, pengajah lan pengabih. Siosan ring punika, kamitraan puniki taler meduwe tetujon nincapang kaweruhan risajeroning madolan majalaran antuk kawigunan media sosial lan piranti android. Wantuan kamitraan puniki marupa sarana, pengajah lan pengabih. Pamilet kamitraan gumanti rumasa bagia seantukan dadagangan ipun sayan nincap tur pikolihan ipun taler sayan ngelimbak. Antuk punika ipun mapingarep mangda kamitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.mitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.)
  • I Gusti Ngurah Ady Kusuma  + (Ring wawidangan Tabanan Bali rikala mangkiRing wawidangan Tabanan Bali rikala mangkin ngawit tumbuh utsaha malit ring paumahan – paumahan ngarya kerupuk ladrang. Saking makudang utsaha malit sane wenten ring wewidangan kecamatan penebel wenten kakalih sane nyarengin utsaha kamitraan. Mitra kapertama ngaryanin tur madolan kerupuk ladrang sane kelaksanayang ngaraga olih Gusti Ayu Putu Sukarini sane taler neruwenang utsaha ladrang “Biang Bagus.” Mitra ping kalih tan sios utsaha ladrang Bu Gusti druwen Ni Gusti Ayu Komang Niri. Utsaha kamitraan inucap madrebe tatujon nanganin sekancan kamewehan mejalaran antuk ngcening piranti-piranti, pengajah lan pengabih. Siosan ring punika, kamitraan puniki taler meduwe tetujon nincapang kaweruhan risajeroning madolan majalaran antuk kawigunan media sosial lan piranti android. Wantuan kamitraan puniki marupa sarana, pengajah lan pengabih. Pamilet kamitraan gumanti rumasa bagia seantukan dadagangan ipun sayan nincap tur pikolihan ipun taler sayan ngelimbak. Antuk punika ipun mapingarep mangda kamitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.mitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Saja ke raksasane tuah malaksana jele? AnaSaja ke raksasane tuah malaksana jele? Anake suba pada nawang, Kumbakarna maan panugrahan Supta Sada ane ngae ia leplep pesan masare. Diapin liu ane nundun, ia tusing ja lakar bangun. Kewala liu ane tusing nawang, laksanan Kumbakarnane yen suba ada baya nibenin negaranne. Jeg gresiuh ia bangun padidi tur bani mabela pati uling baya ane ngusak-asik negaranne. Nah, sapatutne pemerintah nulad laksanan Kumbakarna, nyak tragia inget teken swadharma, ngalih panepas yen ada pikobet jagat. Tusing ja pemerintah dogen, i raga makejang masih patut bani mapanampen. Raksasa dogen nyak nyaga negaranne, i raga dadi manusa seken lakar masare dogenan?ga dadi manusa seken lakar masare dogenan?)
  • Nyoman Manda  + (SAKSI (I Nyoman Manda) 1. Suba abulan PanSAKSI</br>(I Nyoman Manda)</br></br>1.</br>Suba abulan Pan Sarka ajak I Kadék Nara matahan di kantor polisi. Pan Sarka matahan karena masiat ajak Pan Gigir di carik ngrebutin yéh. Nanging sing ja yéh pesan ané dadi karena ia kanti miyegan tur Pan Gigir ngemasin mati karena satondéné mula ada bibit yeg di jumahné. Umahné démpét.</br>Unduk paling maluné Pan Sarka maan maplungguhan ka Pan Gigir karena papah nyuhné ngenjor ka umahné kanti yén hujan raab ambengan balé danginé cocora. Pan Gigir pedih karena ia tuah ngelah nyuh ento duén apuhun. Yén dadi apang papahné duén maenteb sing ja kanti nyuhné. Suba kéto unduk pianakné curu luh miyegan di kayehan saling simbingin ngrebutin anak teruna di désané. Pianak Pan Sarkané Nyoman Kerti magélanan ajak I Kadék Nara nanging pianak Pan Gigiré masi dot japin ja ia suba sing enyakina. Jengah ia kanti ia ngalih pangégér-ngégér ke désa Bet Ngandang di Sanur. Baan jengahné ia ngékrék yeg kanti tuludanga dugas mabalih arja di Samplangan. Petengné di mulihé Ni Suri nglekas dadi bangkung nglumbih I Kadék Nara ajak Ni Kerti ané sedeng kadaut mabesikan majalan. Untung masi I Kadék Nara nawang di pesilatan carané mapas léak pangéténgan pengiwa bangkung ané buka kéto.</br></br>2.</br>”Pa dahar nasiné,” Kadék Nara ngenjuhang ompréng nasi rangsumé sig bakal matuané.</br>”Madahar suba malu, bapa sing makita madahar,” Pan Sarka makéséran negak karena leguné liu pesan. Japin ja lemah tur tengai di sél tahanan leguné liu pesan.</br>”Tiang masi sing makita madahar,” Kadék Nara makéséran negak. Ia buin ngejang ompréng rangsumé. Depang suba ia nglipetang buin ompréng rangsumé. Biasané gélané, pianak Pan Sarkané ané ajak bareng matahan kaléjani biasané suba teka ngaba nasi.</br>”Dadi I Nyoman sing teka kali janiné?” Pan Sarka makeengan karena biasané pianakné ané luh suba teka ngaba nasi ajak kurenané ka asrama polisi tongos iané matahan.</br>”Miriban ada apa jumah,” Kadék Nara nyahutin tur ngésérang omprengé ka paak jelanan sélé.</br>”Apa miriban bakal énggal manyi di carik padiné suba patut anyi jani,”</br>”Miriban kéto Pa,”</br>”Yén sing ada sengkala buka kéné miriban raga suba maan ngadep padi jani,” Pan Sarka bengong nepukin polisi ané sedeng latihan masilat di alun-alun asramané. Inget ia dugas nongosin yéh peteng nuju Kajeng Kliwon di carikné...</br></br>3.</br>... Peteng bulan dedet di carik dingin pesan suba nyaluk tengah lemeng ia sedeng nongosin yéh. Liu anaké nongosin yén kéto masih Kadék Nara carikné sing ja joh pesan tekén carik Pan Sarkane. Yéhé jani cenik pesan. Jani petengné mula subaké dini maan eduman ngembakang yéh di pemaruané di Dugul Subak Delod Pangkung maan eduman petengne tur gedén yéhé ané dadi kaembakang ka cariké tuah apatin saplar ento masih katatasin baan dedauhan kelian subaké. Di hulun carik Pan Sarkané ia maepahan ajak pisagané ane mula sing iyeng tekén ia. Ping kuda kadén suba ia majengilan ajak Pan Gigir karena kondén patut dedauhan ia ngembakang yéh jeg suba embakanga tembukun iané mawinan yéhé ané ka tebén jeg seret duén. Karena ngelah timpal ané demen wig duén ento karenané Pan Sarka ané maan eduman yéh di sawatara jam kutus peteng kanti jam satu sing bani magedi uling tongos tembukuné apang sing nyén buin embakanga empelan yéhé. Karena ngancan peteng ngancan nguyuk-nguyuk Pan Sarka nongosin yéh. Nyaruang ngilangang kiyapné sambilanga masi macekéran sinom apa ja kenehné kéwala pesu duén munyiné granggang-grenggeng. Kéto masi bakal mantuné ané carikné sing ja joh pesan uling tongosné masi granggang-grenggeng nyaruang kiyapné. Kelipan endih rokon mantuné maklenyar ngenah di petengé kadi kliukan kunang-kunang ané liu makeber malinder ngrancah petengé. Miriban suba nyaluk tengah lemeng dinginé ngrasuk pesan ka awakné ia menekang kambené apang nyak buka kasaputang awakné grenyenga tekén dinginé. Kupingné setata suba waspada tekén krocokan yéh uling tembukuné ané macebur ka carikné. Yén sada nyenikan munyiné miriban ada ané sing bérés tekén empelan di luanan wiadin anak ané ngelah carik di hulu Bani ngancuk ngedénang sombah yéh ana ka carikné. Apang buka ada piteket duén biasané ia mageluran duén.</br>”Dadi nyenikang kecoran yéhe?” yén kéné ia mamunyi ada suba nyahutin.</br>”Ada sing anak ngembakang yéh miriban kuping awaké dingin,” ento biasané munyin odah Gangsar ané ngelah carik telung tuluk di hulu samping carik Pan Sarkané.</br>”Kadén tiang ada ngembakang yéh,”</br>”Tingalin ja yén ada bani kéto laporang duén ka klian subaké apang débelanga ia kena dosa,” kéto ada anak muani masahut di betén danginé. Di carik yén suba masan ngeek jeg suba ramé duén.</br>”Pan Nengah ada mako baang ja tiang ngidih apa tiang dadi engsap ngaba mako tuh bibihé sing maan maciplakan,” timpalné ané di tebénan masahut lantas nyagjag sig Pan Sarkané ngidih mako. Kéto mula di carik saling paras-paros pesan ajak timpal nyaruang dinginé ané suba ngancan ngregek ka awaké. Maan mabriakan saling sahutan buin jahan lantas sepi jangkep karena dingin tur petengé suba kaléwat.</br></br>4.</br>Sedek Pan Sarka uyuk-uyuk di pundukané makesiab ia ningeh munyi us...us...us magausan di tembuku pemaruan yéhé. Adéng-adéng ia matolihan tur majinjikan bakal bangun nyeeb ka pamaruan yéhé. Nyangetang ia makesiab karena ada mejedengan selem ngelumbih pemaruan yéhé. Bangun ia mirig pundukané sada nyongkok nganggar madik maakin apa ento majedengan selem nglumbih pemaruan yéhné. Ngancan paak ngancan seken tepukina ada bangkung ngelumbih pemaruan yéhé lawut ngempet yéh ané bakal ka carikné. Magkleteg sanget di kenehné ené sing ja bangkung biasa ené pasti bangkung lelingsén. Ngudiang bangkung bisa ngembakang yéh tur ngempel jalan yéh ané ka carikné. Adéng-adéng ia mirig pundukan tur sayaga bakal nyempal bangkung jelé totonan. Iteh tur gemes pesan bangkungé ngempel yéhné. Madehém ia apang sing nyén némpong anak uling duri sing ksatria adane. Mara ia ngadehém matolihan bangkungé ento sing baanga selah galah buin jeg makecos Pan Sarka bakal nyempal bangkungé. Mara kéto bangkungé jeg makirig bangun numbrag bakal nyagrep Pan Sarka ané sahasa nyempal déwékné. Pan Sarka masi makirig masang kuda-kuda sahasa nganggar madikné. Tan panehen sagét bangkungé makecos nyagrep nanging Pan Sarka makliesan ka tengawan mawinan ngelongsor bangkungé maplisahan di pundukané. Pan Sarka nyagjag nanging bangkungé suba mabading mrutu batis Pan Sarkané. Aget Pan Sarka makliesan makecos malinder baduur maan ngampés tundun bangkungé aji madikné. Getih mabrarakan muncrat uling tundun bangkungé. Karena ia matatu bangkungé ngancan galak lantas buin ia makecos malinder baduur maan ngampés tundun bangkungé aji madikné. Gusti mabrarakan muncrat uling tundun bangkungé. Karena ia matatu bangkungé ngancan galak lantas buin ia makecos nyagrep. Pan Sarka nandalang madikné di batis bangkungé.</br></br>5.</br>I Kadék Nara makesiab ningeh ada anak magrudugan di carik bakal matuané. Ia nyagjag nganggar madikné. Kéto masi anak ané lénan. Aéng kesiabné karena ia nepukin bakal matuané sedeng majadeng ajak bangkung ané suba mauap getih. Bangkungé buin nyagrep nanging Pan Sarka suba sayaga tur nyempal bungut bangkungé. Megausan munyinbangkungé. Pan Sarka buin ngayunang madikné nyeken pesan ngenén baong bangkungé. Kadék Nara makita nulungin bakal matuané nanging bangkungé suba ngatékol baongné ngrejeng ngasén. Seken ia nepukin bangkungé ngaséksék karena ada masi sinar bintang di dedeté ané nyunarin nyihnahang bangkungé ngasén. Sing maan anaké matakon tekén Pan Sarka uling dija tekan bangkungé sagét ia nepukin bangkung ané ngaséksék ento adéng-adéng tendasné masalin rupa dadi tendas jlema ... ngaséksék adéng-adéng kanti suba teked ka tangkah parubahané. Ia nyerit.</br>”Léak nglekas,” mara ia majeritan kéto mara ngeliunan anak ané nongosin yéh pada megrudugan teka nanging bangkungé suba dadi jlema. Ia maakin Pan Sarka ané ngejer ngisi madikné tur neneng bangkung ané ngasén tunian suba dadi jlema sing ja lén tuah Pan Gigir. Sirahné suba tékol, sing suba makisikan mati ngaséksék. Liu anaké maakin tur matakon.</br>”Ngudiang awaké kanti nyempal Pan Gigir?” Pan Sarka nguntul sing nyidaang mamunyi.</br>”Béh mati suba ia,” ada ané ngisi limané ngabag awakné ané suba dingin pesan.</br>”Sing...sing... Tunian Pan Sarka masiat ajak bangkung,” Kadék Nara ngejer mamunyi.</br>”Sajan pesan munyin Kadék Narané icang masi nepukin buka kéto,” ané lénan nyekenang.</br>”Eda cai ngawag ngomong masiat ajak bangkung dueg pesan awak truna maboya ngaé munyi, masiat ajak bangkung buktiné Pan Gigir ané suba sempala,” Pan Semprog nyama mindon Pan Gigiré sada ngambrés ia ngomong karena ia maan masi marebat ajak Pan Sarka masi baan unduk yéh.</br>”Tiang ané seken nepukin Pan Sarka sagrepa tekén bangkung selem,” Kadék Nara senu ngejer ngomong karena ia seken pesan nepukin kénkén aéng gausan bangkungé nyagrep Pan Sarka ané kanti nyaréndéng ka cariké. Jani liu suba anaké teka nakonang undukné kanti pan Gigir nyelempang sing maangkian di pundukané.</br>”Karena ajak mekejang matakon kénkén undukné kanti Pan Gigir mati dini, baang tiang nyatua lamun jatiné. Nah soal percaya kén sing percaya ento soal raga raga ajak makejang. Sedek tiang nongosin yéh jeg teka bangkung nyagrep paukudan tiangé mrutu tur mamuuk nyarap. Kadesek buka kéto. Tiang nglawan bandingan tiang mati nyaleketék.</br>Dadiné tiang miyegan nah madik tiangé ené maan nyempal baongné. Sing tawang tiang sedek ia suba ngasén betén seken pesan tepuk tiang bangkung. Ento I Kadék Nara lan timpal ané lénan ané bareng nepukin adéng-adéng uling sirah kanti ka batis bangkungé nglekas mabalik dadi manusa ané sing ja lén tuah Pan Gigir...ento tingalin ejekané...enjekan bangkung,” Pan Sarka nudingang enjekang bangkung di pundukané.</br>”Dueg pesan cai ngarang satua ajak dua, icang sing percaya jani bakal laporang icang ka keliané apang laporanga ka kantor polisi,” kéto munyin Pan Semprog lantas ia magedi ngambrés. Guminé suba sada galang kangin anak liu nawang kénkén tingkah Pan Gigir makejang nawang buka kakuren ditu bisa ngliak kanti panakné ané bajang masi bisa ngeréh.</br>”Tiang bani masumpah di Pura Kahyangan Tiga tur dija ja patutné tiang masumpah karena seken pesan Pan Sarka nyempal bangkung sing ja nyempal Pan Gigir,” ngretek gigin Kadék Narané mamunyi.</br>”Patut pesan awaké bani dadi saksi nepukin Pan Sarka tuah miyegan ajak bangkung sing ja nyempal Pan Gigir,” ada masi ané lénan nyekenang karena ia masi nepukin buka kéto.</br>”Ngudiang sing seken cara munyin tiangé busan dija tiang bani masumpah kayang katurunan tiangé apang sing nepukin rahayu yén tiang mamunyi bogbog wiadin ngaé-ngaé,”</br>”Ené nyata enjekan bangkungé angga masi saksi,” ia lantas nuding enjekang bangkung di pundukané,” ia lantas melahang enjekan bangkungé apang sing jejeka tekén anak lénan satondén binjahan polisi wiadin prajuru adat ané teka apabuin Pan Semprog suba ngambrés ka umah kliané.</br>”Nah kénkén ja patutné...tiang tuah nyempal bangkung kanti mati tur tiang nepukin ia sakabedik maubah rupa dadi jlema yén sing peraya tekén munyin Kadék Nara lan timpal ané tuah bareng nepukin depang suba Hyang Widhi ané matutang...</br></br>8.</br>Pan Sarka makesiab di sélné karena ada poilisi ngaukin ia... Polisiné ngorahang ada anak uling LBH bakal nulungin ia méla prekarané. Ia bangun adéng-adéng tutuga tekén Kadék Nara ané masi bareng kaukina tekén polisiné. Ia makeengan di kenehné iraga tuah nyalanin hidupé ené, tuah di laksana mula gelah manusané nanging Hyang Widhi Wasa ané setata matutang pelih tekén singé. Jani ada masi anak ané milu mabéla marep tekén déwéké. Ia majalan adéng-adéng. Ditu di bucun gang kantoré ada anak ajak telu ngantosang déwékné ngaba tas koné team pembela uling LBH. Ia sing nawang apa ento LBH nanging kacunduk di kenehné yén suba patut-patuté ento bakal nyungkemin raga.</br>Keteban sepatun polisiné nglentingin kenehné. Ia nolih Kadék Nara majalan adéng-adéng nugtug polisiné. Padalema calon mantuné dadi milu nyagjag dugas ia miyegan ajak bangkungé tur ia seken pesan nepukin bangkungé nglekas adéng-adéng buin dadi manusa ané madan Pan Gigir musuh babuyutané ané setat iri marep tekén déwékné. Egar pesan ia nyak dadi saksi kabanding ané lénan ané bareng nepukin bangkung mawalik nglekas dadi manusa. Tresnané tuah bisa mipilang ané melah. Makejang magrudugan di kenehné dadi kéné suratan nasib ané tepukina mula lacuré sing dadi kelidin sing nyandang seselang buin karena suba kasurat tuah buka kéné lakon hidupné jani. Ngancan liu pablibagan ané singgah di kenehné anẻg ada pemutus utama tuah patut anẻ bakal nyungkemin karma di jagatẻ.</br></br></br>Pondok Tebawutu, Agustus 2013di jagatẻ. Pondok Tebawutu, Agustus 2013)
  • Made Gde Subha Karma Resen  + (Saluwiring pakibeh adat istiadat ring BaliSaluwiring pakibeh adat istiadat ring Bali minakadinnye nabdabin sekancan kasingsalan risajeroning awig-awig ring Bali, taler ngeninin paiketan para warga rikala ngemargiang utsaha makasamian ipun misaratang kapastikayan ngeninin uger- uger seantukan leket paiketannyane mantuka ring sima sane sampun memargi. Panyuratan puniki maduwe tetujon mangda para warga sayan ngawikanin kawentenan paiketan awig-awig mantuka ring uger-uger inucap. Ngawigunayang study yuridis, panyuratan puniki pacang mitatasang sajeroning pamaridabdab sane patut kasungkemin olih sang mautsaha utaminnyane wargi sane mawit saking dura desa rikala ngemargiang utsaha ring Desa Pakraman.ala ngemargiang utsaha ring Desa Pakraman.)
  • Putu Dyatmikawati  + (Saluwiring pakibeh adat istiadat ring BaliSaluwiring pakibeh adat istiadat ring Bali minakadinnye nabdabin sekancan kasingsalan risajeroning awig-awig ring Bali, taler ngeninin paiketan para warga rikala ngemargiang utsaha makasamian ipun misaratang kapastikayan ngeninin uger- uger seantukan leket paiketannyane mantuka ring sima sane sampun memargi. Panyuratan puniki maduwe tetujon mangda para warga sayan ngawikanin kawentenan paiketan awig-awig mantuka ring uger-uger inucap. Ngawigunayang study yuridis, panyuratan puniki pacang mitatasang sajeroning pamaridabdab sane patut kasungkemin olih sang mautsaha utaminnyane wargi sane mawit saking dura desa rikala ngemargiang utsaha ring Desa Pakraman.ala ngemargiang utsaha ring Desa Pakraman.)
  • I Ketut Rida  + (Sang Hyang Suryané wau medal saking toyan Sang Hyang Suryané wau medal saking toyan segarané warnané barak ngendih, totané sakadi aorin kesumba ngaléncok makelém ngawinang ulap sang angantenang. Ambuné mapiakan saksat langsé wau ampakang ngawéhin Ida Sang Rawi mijil sakeng pakoleman, nyunarin jagaté sami. Doh sawat jukung pamelasané ring tengah segarané marérod-rérod asri kanten sakadi bulun ayamé tajerang kaampehang antuk angin ngasirsir aris.</br></br>Sakéng soan Banjar Biasé maserét jukung “Nusantara” nganggén mesin Johnson ngalod kanginang nasdas lacuté sané nambakin pamargin ipun. Toyané makeprét nyipratin para panumpangé sané wénten ring duur jukungé tangkejut mecikang linggih, raris ngalanturang ortannyané soang-soang malih.</br></br>Ring ungkur sareng bendégané malinggih A.A. Mayun kairing antuk I Wayan Lagas sami makta bedil BSA. Ida lunga ka Nusa gumanti nagingin pinunasnyané Madé Punduh mangda kayun rauh malancaran, ngiket pasuitran sané raket kantun alit. Sapunika taler arepé ring I Wayan Lagas. Pulo Nusané kantun masaput sayong, gunungnyané masroét-sroét jingga keni sunaran surya wau mijil.</br></br>Kirang langkung ajam tengah ring pantaraning margi, kancit rauh ring soan Mantiginé. Irika sampun ramé anaké sané jaga lunga ka Kusamba ngunggahang barang-barang ka jukungé. Sekaa sorog jukungé masuryak misadia jagi nyorog jukungé ka tengah yadin sané wau rauh ka tepi. Wau jukungé mencegan ring biasé, sami panumpangé pakecos tedun mangda jukung punika tan bes sarat kasorog. Sasampuné ngambil barang, raris lunga manut tetujon soang-soang.</br></br>Anak Agung Mayun sareng I Wayan Lagas nadtad tas miwah bedil jumujug ka umah Madé Punduh dauh pasar Mentiginé. Pasaré sedeng bek pisan, sepéda motoré pasliwer nganginang wiadin ngawangang ngawewehin karaméané semeng punika. Ngatabtab masebeng bingar Madé Punduh nyagjagin sang rauh sareng kalih, “Yéh, Anak Agung sareng Pak Wayan wau rauh, raris..... raris mariki! Sapunapi selamet ring margi? Malinggih dumun!” sambil ipun nyorog kursi, ngaturin tamiuné mangda malinggih. Sapunika taler kurenané madengokan sakéng paon, “Rarisang malinggih dumun!”</br></br>“Nggih, nggih,” kenyem-kenyem sareng kalih ngenahang tas miwah nyédérang bedik ring kursiné, tumuli malinggih.</br></br>“Sapunapi dados wau cokor I Déwa sareng Pak Wayan rauh, titiang mitaén nénten durus jaga tedun. Sakéng limang rahina jantos titiang,” Madé Punduh ngawitin.</br></br>“Napi, kadung wénten karya adat ring banjar, tan becik rasané yén kaonin,” sapunika I Wayan Lagas.</br>“Tiang masih sing nyak luung majalan padidian,” pangandikan Anak Agung Mayun, “sajabaning kéto sedeng melaha jani tekén buin mani libur, kadulurin buin puan Redité. Dadi maan maalonan bedik.”</br></br>“Sandang becik pisan,” I Madé manggutan.</br></br>“Dé luung pesan suba umah Madéné jani,” Anak Agung ngandika malih sambilang Ida macecingak.</br>“Sakéwanten puput ratu, kanggéang,” atur I Madé sada kimud.</br>“Béh niki Pak Madé madué ulam poléng-poléng becik pisan,” I Wayan Lagas nudingang akuarium sané wénten ring bucu.</br>Anak Agung Mayun mersihin perainé antuk saput tangan, I Wayan epot mailih.”</br>“Panes, kalimangkin sampun opek pisan.”</br></br>“Nunas lugra,” anak luh daha ngranjing ngaturang wédang, kagenahang duur méjané. Tamiuné kenyem manggutan. Sadurungé ngandika, Madé Punduh sampun matur, “Puniki pianak titiang pinih kelih, wau kelas tiga SMP iriki,” matolihan ring pianakne, “Ning tunas tas tekén bedilé lautang aba ka kamar.” Tan pasaur pianakné ngamargiang pituduh i bapa.</br></br>“Anak Agung sareng Pak Wayan, rarisang wédangé mangda sampun gelisan gesit,” I Madé matur dabdab pisan. Sinarengan sang kalih manggutan, “nggih, nggih!”</br></br>Titirané masuara saling sautin ring ambéné, risatsat sareng ngaturin tamiuné mangda arsa ring sang katur.</br></br>“Demen masih Madé ngubuh titiran,” Anak Agung Mayun macingak ka ambéné. “Anggén titiang nyaruang manah, tur anggén ngarenain umahé,” I Madé nyaréré paksiné magantung. Sakadi daut I Wayan sareng matolihan nguratiang titirané saling anggutin sareng timpalipuné.</br></br>Tan rumasa manawi wénten sampun kalih jam mabebaosan ngangin kauh, ngélingang sapariindiké daweg kantun alit sareng masekolah, indik pakaryan dados pagawé, yadin usahan Madé Punduh ngetangang jukung mesin malér kelod Kusamba – Mentigi. Akéh sané ngawinang mabriag ica, yadin madeepan santukan iwang pamargi. Wantah lampahé riin banget nundunin kayun mangunang kalangutan matutur-tuturan. Sedeng itep maguyonan sareng tiga sagét rauh kurenanipun Madé Punduh tur mapajar alon, “Beli tiang sampun suud, lautang iringang Ida sareng Pak Wayan ngajengang,” tumuli makiles kasisian.</br></br>“Inggih ratu sareng Pak Wayan, punggel dumun baosané amunika ngiring mangkin majengan, malis jebos ngiring lanturang.”</br></br>“Ah, né tiang ajak dadua ngarépotin pesan Madé dini.”</br></br>“Nuju wénten lédangang, yan tan prasida ampurang.”</br>Sareng tiga raris matangi, ngaranjing ka kamar makan. Irika sampun nyantos kurenan sareng pianak Madé Punduh misadia ngayahin tamiuné.</br></br>“Pak Madé niki dados cara mapésta gedé,” I Wayan Lagar mapajar, “yan Pak Madé ngalérang tiang tan nyidayang kadi punika.”</br></br>“Wénten kémaon baosang Pak Wayan, inggih dong rarisang sareng sami, kirang langkung ampurang,” sapunika atur I Madé ngandap pisan.</br>“Rarisang,” sinarengan kurenan sareng pianaké matut.</br></br>“Dé, yan nyanan maan mabedilan, méméné tundén ngalebengin, sing madaya Madé ngelah kurenan duég malebengan. Mirib sekat ada PKK ané ngranayang,” pangajum Anak Agung Mayun.</br></br>“Sinampurayang ratu, kéwanten puput antuk tasik,” atur sané kaajum makenyem kimud.</br>Suaran gong lelambatan sakéng kasété rasa-rasa nutdut kayun ngawinang sayan énak ngajengang, kaselag-selag antuk baos sané nyihnayang lédangé sami.</br></br>Sausan majengan Madé Punduh matur, “Ratu sareng Pak Wayan, rainané puniki titiang nénten polih nyarengin lunga, santukan titiang wénten karya buat ring batu Mulapan irika matuan titiang. Yéning cokor I Déwa jaga lunga punika sepéda motor titiangé anggén, yén jaga sirep rarisang, menawi bénjang titiang polih ngiring lunga ka gunung,” madekesan sambilang ipun nlektekang tamiuné makekalih.</br></br>“Depin tiang lakar malali ajak dadua,” Anak Agung Mayun nimbalin, “Apa buin kéné panes nyanding gulem, ongkeb pesan. Lautang suba Madé luas.”</br>Makebyur angingé sakéng jendélané ngalédangin kayun sang rumaos.</br></br>Nrundut gerungan Hondané maserét ring marginé kalinggihin sareng kalih. Panesé tan kaarsén malih santukan anginé aris ngasirsir sakéng segara. Ombaké kaplés-kaplés nyapuhin biasé putih, masriok nampug kaangé sané nganjo ka segara toyannyané muncrat pakritis. Ring tengah lancuté saksat kapas magulung-gulung nyujuh ka pasisi Elangé sakadi panah macepol nanceb ka toyané ngander ulam. Sarauhé ring Sental, motoré raris kagenahang ring sor wit asemé, sang kalih mangsegan tan mari macecingak munggah, manawi wénten paksi matinggah ring carang taruné.</br></br>“Yan, jalan ditu delodné sig punyan bunuté ngarembun.”</br></br>“Ngiring,” cutet I Wayan matur, laut mamargi sareng kalih dengang-dengéng. Kaiderin wit bunuté sareng kalih, nanging nénten wénten paksi kapanggih. Anak Agung Mayun malinggih duur batuné sambilang ida kantun maritiaksayang manawi wénten paksi mengkeb ring selagan dauné. I Wayan Lagas ngragas abing masulub ring sor wit perasiné krasak-krosok. Crukcuké makesiab nambung saking sebunipun, I Wayan kagiat nolih tan taén ring ngenjek batu ganjih, raris ipun nyerod magrudugan bedilé katungkedang.</br></br>“Ha......ha......hahaha,” Anak Agung Mayun ica ngakak, “Adéng-adéng Yan!” I Wayan ngajengit klinyam-klinyem sambilang ipun manteg-mantegin celanané daki nampekin Anak Agung.</br></br>“Ratu ngiring ngawanang malih kidik, iriki tan wénten paksi”.</br></br>Sareng kalih sampun maserét malih ring marginé. Kantos rauh ring wewengkoning pura Penataran Péd, satunggil taru ngarebun katuréksain taler nénten wénten paksi kacunduk.</br></br>“Biasané dini liu ada kukur, kénkén tumbén jani tusing nepukin apan-apan.”</br></br>“Wiakti, sakadi wénten ngengkebang paksiné sami,” sapunika I Wayan nyaurin kantun kipak-kipek.</br>Kalér kauh ngrudug langité mapanta-panta, ciri sabehé jaga tedun. Jagat Baliné nénten kanten malih, ical katangkeb antuk sayong, masepuk sabehé deres.</br></br>“Yan, jalan malipetan dogén suba, mirib dini masih lakar ujan,” Anak Agung Mayun ngandika ring I Wayan. Tan pangucap I Wayan ngetutwuri pamargan Anak Agung Mayun gagéson ka marginé. Hondané mesat nganginang rasa-rasa nglayang. Nincap Désa Kutampi sabehé masriyok deres, sang kalih mararyan tur masinutan ring dagang wédangé. Kenyem manis dagangé matur, “Pak, napi karyanang tiang?”</br></br>“Wédang kalih,” I Wayan nyaurin.</br></br>“Dagingin tiang susu?”</br></br>“Dados,” I Wayan masaur malih tumuli ipun ngémpos pisang.</br>Anak Agung ngambil lanjaran. Sedeng itep sareng kalih sagét wénten anak lanang rauh numbas lanjaran.</br></br>“Man, ada roko jarum?” pitakéné dabdab.</br></br>“Ada beli, niki napi,” saur i dagang banban.</br>Ngatabtab tengkejut anaké lanang punika ring I Wayan, “Yéh, Pak Wayan, pidan rauh sakéng kalér? Sareng kuda mriki tur napi wénten karya?” sapunika pitakéné nrigtigang ring I Wayan Lagas. I Wayan Lagas kagiat sumaur, “Tiang, tiang tuni semengan ngiring Ida Anak Agung,” sambilang ipun nudingang Anak Agung Mayun, “Pak Nengah, niki Anak Agung Mayun sakéng Puri Satria.” Anak Agung Mayun makenyem tur ngawehang tangané, raris sareng kalih masalaman. Ida wau uning ring sané sauh punika mawasta I Nengah Ngales. Girang pisan I Wayan sareng I Nengah matuturan, saantukan nembé katemu sasampuné lawas tan kapanggih. I Wayan nguningang ring Anak Agung, riin daweg masuk ring SMP Klungkung, I Nengah pecak magenah ring jumah ipun. Sasampuné I Wayan usan nyatua, I Nengah Nales matur dabdab alon, “Ratu Anak Agung sareng Pak Wayan, mumpung cokor I Déwa suéca, titiang nunas mangda cokor I Déwa kayun tedun ring pondok titiangé sareng kalih sané mangkin.”</br></br>Anak Agung ngaksi I Wayan, ipun tangeh turnuli nulurin matur, “Ngiring ratu mumpung i riki mangda uningin!”</br></br>Anak Agung Mayun ngambil jinah jaga matauran, raris kagébég antuk I Nengah.</br>“Banggiang, titiang muputang, sampunang cokor I Déwa naur”.</br>Sabé sampun nget, jagaté masriak galang. Hondané katitipang ring dagangé, Anak Agung Mayun kairing sareng kalih lunga ka umah I Nengah Ngales tan doh saking irika.</br></br>Anak Agung Mayun malinggih tan mari ngaksi potrékan ageng “anak lingsir sedek magecel” magantung ring témboké. Ring kamar kapireng wénten anak odah nyangkrimang raré. I Nengah éncol ngambil lanjaran kaaturang ring tamiuné, laut ipun macebur malih ngojong ka paon. Tan asué ipun rauh malih kasarengin antuk kurenan ipun makta sajeng tigang botol miwah gelas maduluran kacang tanah magoréng.</br></br>“Ratu, Pak Wayan rarisang, sajeng puniki pakaryan titiang.”</br></br>“Nah, sedeng becika,” I Wayan mapajar.</br></br>“Tiang ja kéwala milu-milu tuung,” Anak Agung Mayun ngandika, masemu ica. Tumuli raris sareng sami ngagem gelasnyané soang-soang. Sambil ngajengang kacang magoréng Anak Agung Mayun ngandika, </br>“matuakan cara jani inget tiang tekén ida i aji dugasé enu malinggih dini di Telaga. Ida seneng pesan ngunggahang sajeng, seneng matulupan. Yén nuju polih kukur peragat dadi lagaran sajeng.”</br></br>“Yéh, cokor I Déwa naanin malinggih i riki?” I Wayan kagiat.</br></br>“Tiang anak lekad dini, i mémé uli Toya Pakeh.”</br></br>“Nénten pisan titiang mitaén,” atur I Wayan malih.</br></br>“Punika Jero Gambir, bibin cokor I Déwa dong saking i riki dané?”</br></br>“Ten nika mémé tumin, sakéwanten ragané tusing madué oka, sangkan anaké tusing nawang kadéna tiang okané,” sapunika ida ngandika raris ngambil lanjaran.</br></br>“Napiké bibin cokor I Déwa sampun séda?” sumeken pisan atur I Nengah Ngales nelektekang Anak Agung Mayun.</br></br>Jatiné lek titiang nuturang lacur, sakéwala kadong suba bakat sambat lakar ceritaang masih,” pangandikané alon.</br></br>“Malu tiang sareng ida i aji jumenek di Telaga. Ida madué tanah abedik delod marga. Yén suba usan ngalap nyuh, karyan idané sing ja lén tekén matulupan, sing taén pasah tekén sajeng. Sedek dina anu tiang ngiring ida matulupan. Tan mapikolih lungané, sawiréh tusing pesan ada kedis kacunduk, patuh tekén luasé né mara. Raris mantuk ida, tiang ngiring kitil-kitil. Buka gawé lepeté dapetang i mémé nutur madesek ngajak Pan Kereng di ambén gedongé. Pan Kereng ento anak balu ngelah pianak adiri madan I Kereng,” Anak Agung Mayun madekesan cingak I Wayan sareng I Nengah.</br></br>“Raris sapunapi malih?” Wayan Lagas nyelag.</br></br>“Pan Kereng jag macebur mapamit, ngoraang ngisidang sampi. Tuah ja ia biasa ngayah nyemuh nyuh yadian magaé di amel ajak Pan Lenyoh.”</br></br>“Nén..... nénten, nénten titiang jagi mapamit,” kéto aturné sambil kabilbil mapamit pesu. I mémé katakénin olih i aji, apa ané katuturang busan madesek ngajak Pan Kereng, tusing nyidaang matur, kramak-krumuk tusing karoan. Ajin tiang duka, mémén tiang kadukain tur katundung prajani,” Anak Agung mangsegan cacingaké sawat.</br></br>“Lantur ipun sapunapi?” I Nengah misekenang.</br></br>“Pan Lenyoh rereh ida kanikaang ngatehang tur ngaluyang Jero Sandat, mémén tiang ka Toya Pakeh. Tiang sawiréh nu cerik, inget gelur-gelur ngeling nagih nutug, sakéwala kagamel antuk i aji. Gelisang carita sawetara abulan makeloné, lantas Pan Kereng nyuang mémén tiang,” panyingakané ngembeng-ngembeng. Wayan Lagas sareng I Nengah nguntul makakalih. Ida nglanturang malih, “ajin tiang érang kayuné, raris ida mobos mantuk ka Satria. Tanahé kaserahang tekén Pan Lonyoh apang adepa. Dugas ento tiang sawetara mara 6 tiban, yén sing pelih 1944 dugas jaman Jepangé.”</br></br>Nyingak I Nengah, “Ngah, apa Nengah nawang nu mirib idup Pan Kereng jani?” I Nengah Ngalés kiad-kiud kabilbil, “Sampun padem ratu.” Duk punika makeblés anak luh odah sakéng kamar boknyané sampun uban, kulitipuné kelkel, tumuli matedoh ring ajeng Anak Agung Mayun.</br></br>“Ratu Anak Agung, madaging pisan pangandikan cokor I Déwa tedun mariki, mawinan titiang kapangguh malih cokor I Déwa. Sakéng riin titiang ngajap-ngajap mangda prasida kapanggih. Ampurang pisan kaiwangan titiangé sané nguni. Dumadak sané mangkin I Déwa tan salit arsa malih. Puniki I Ngales pianak titiang sané menengah, belinipun sampun padem daweg kantun alit. Samaliha bapanipun taler nénten kantun,” yéh paningalané nrébés deres. Anak Agung engsek tan medal pangandika, semuné kecud kemengan. Mén Ngales nglanturang malih, “yéning wantah cokor I Déwa arsa, kawiaktiané I Ngales punika semeton cokor I Déwa ring jaba, titiang méménipun, bibin cokor I Déwa,” tanmari ngelut cokor Anak Agung Mayun, “mangkin arsa sampun titiang mamangguh swragan, galang manah titiangé jaga padem,” slegut-slegut sisigan.</br></br>Anak Agung Mayun age ngambel Mén Ngales mangda negak sareng ring kursiné, “nah mémé, mula sakéng pituduh Ida Sang Hyang Widi Wasa ngawinang apang tiang matemu buin tekén mémé, matemu tekén I Ngales. Ané suba liwat jalan engsapang uling jani,” semuné kawelasan.</br></br>I Wayan Lagas sareng I Nengah Ngales bengong kamemegan nénten mrasidayang mapajar punapa-punapi. Mablengek engsek! Sabehé ngribis nyiratin jagat satmaka tirta panglukatan sané katiwakang antuk Sang Wiku Lewih.</br></br>Sulang, Maret 1979antuk Sang Wiku Lewih. Sulang, Maret 1979)
  • I Gedé Putra Ariawan  + (SANGGULAN (I Gédé Putra Ariawan) Putu IwSANGGULAN</br>(I Gédé Putra Ariawan)</br></br></br>Putu Iwan Ardana mahasiswa kampus kedokteran gigi di Dénpasar maan tugas lapangan. Ia lakar ngemaang penyuluhan kesehatan ka désa-désa marupa program gigi sehat. Satondén programé majalan, Putu Iwan ngecék lokasi lan observasi lapangan apanga pedas nawang dija lakar maan tugas. Toliha papan pengumumanné, tepukina adané suba matempel lan maan tugas di Tabanan.</br>“Aduh!” Putu Iwan jengis ngenehang tongos tugasné. Prajani alisné pecuk, lakar joh mapisah ngajak kurenanné di Karangasem. </br>“Jalani dogén Wan! Pasti sing marasa, enem bulan ento kejep. Kadén biasa mapisah ngajak kurenan.” saut timpal kampusné.</br>“Tusing ento masalahné. Kéweh nyelasang!”</br>“Kéweh?” timpalné makenyem.</br>“Nak bajang tondén taén ngasanin jaen. Tondén taén ngasanin rindu tekén kurenan!” Saut Putu Iwan lantas magedi ngalahin timpalné padidian di kampus.</br>Di tengah atiné Putu Iwan makeneh, nguda ia jani cara kéné? Malénan san cara i pidan. Sasukat ngantén lan nawang kurenanné suba misi, Putu Iwan setata jejeh. Jejeh joh ngalahin kurenan. A wai dogén sing maan nepukin kurenan, jelék kenehé. Aba buin maan tugas keluar kota cara jani, tepuk-tepuk dogén asané pianak di tengah basang kurenanné.</br>Saja munyin timpal kampusné busan, dugasé matunangan Putu Iwan tusing sanget rungu tekén nak luh. Matemu tunangan tuah nem bulan cepok nuju libur akhir semester ulian pada-pada mapisah tongos kuliahé. Putu Iwan kuliah kedokteran di Bali, tunanganné kuliah hukum di Jogja. Kapah-kapah tepuk, kapah-kapah matemu rasa. Lamun makelo liburan lan tusing ada tugas, Putu Iwan mara inget tunangan. Prajani bisa nadak mesen tikét pesawat nuju Jogja ngalih tunanganné kemu. Ditu lantas di kos jak dadua matemu rasa, matemu rindu, ngecap manis madu kanti engsap lemah peteng.</br>Kapah-kapah ento suba meranén, keto anaké ngorahang. Sing madaya, tunanganné ané sedeng kuliah di Jogya makabar suba misi telung bulan. Putu Iwan dugasé ento tusing precaya, mara ajaka USG nak saja manik tresna suba mentik di tengah basangé. Prajani, tunanganné ané sedeng kuliah nadak ngajuan cuti. Putu Iwan lantas ngantén ulian marasa dadi nak muani ané ngelah tanggung jawab. </br>“Ngudiang jejeh?” Putu Iwan matakon tekén ibané padidi. Setata marasa jejeh lamun joh tekén kurenan. Pokokné ia setata rindu, dot ketemu lamun ngenehang basang kurenanné nyantung, misi manik tresna ané jani suba mentik nem bulan.</br>“Pak Doktér sampun marabian?”</br>“Sampun”</br>“Sampun madué oka?”</br>“Durung, kari di tengah basang,” saut Putu Iwan elek-elekan tekén kelian banjar ané suba ajaka ngorta uli tuni. Kelian banjaré ané lakar mukak acara program gigi sehat di desa. Diastun mara kenal, Putu Iwan marasa ngajak kelianné cara ngajak bapa padidi. Bapa ané suba ngalahin mati satondén cucuné lekad ulian kena sakit stroke. </br>“Dija mangkin nak istri?”</br>“Di Karangasem.”</br>“Mimih…kanggiang dumun Pak Dokter mapisah sareng rabi. Tiang sampun malunan ngasanin. Napi malih mangkin nak istri sampun mobot, jelék san asané mapisah. Rindu tresna macampur dadi besik, bisa tan dados sirep petengné. Inget manten sang sesuunan, nunas ica apanga sami mamargi rahayu,” kelian banjaré miribang nawang éngkén jani karasayang tekén Putu Iwan.</br>“Inggih, inggih.”saut Putu Iwan ané ngenehang kurenanné di Karangasem.</br>Tuni semengan makiré ka Tabanan, Putu Iwan ngingetin kurenanné apanga setata inget ngalih nasi, ngajeng buah, nginem susu lan vitamin. Tusing dadi ngawag-ngawang ngajeng ulian bayi di tengah basangé nagih nutrisi lengkap apanga melah perkembanganné. Lamun bakat petékin, kuda kadén telah pipisé anggon meliang kurenanné kéné-keto. Aget Putu Iwan anak ngelah, sugih meliah liu ngelah tanah di Karangasem lan kos-kosan di Dénpasar. Bapanné pidan dadi kepala kantor pajak propinsi lan memenné dadi hakim di kejaksaan tinggi negeri Bali. </br>“Pak Dokter sampun uning carita ring désa iriki?”</br>“Carita napi?”</br>“Raksasa Sanggulan” saut kelian banjaré.</br>“Raksasa?”</br>“Inggih Pak Dokter, Raksasa Sanggulan ané demen nadah manusa!”</br>Putu Iwan makenyir ningehang kelian banjaré ngomongang raksasa. Raksasa Sanggulan ané koné taén maumah di goa-goa betén abingé. Lamun bakat nyatua ané pidan-pidan, Putu Iwan tusing ja bes sanget precaya. Apa buin nyatua raksasa ané demen nadah manusa. Raksasa tuah ada di pawayangan dogén. Carita kelian banjaré lebihan serem, lebihan ngemauk, lebihan misi koné-koné dogén. Lamun bakat petékin, suba ping kuda kadén kelian banjaré nyatua misi koné-koné dogén.</br>Putu Iwan maanggutan dogén, tusing juari mesuang munyi apanga kelian banjaré tusing pedih. Dingeha dogén apang satuané enggal pragat. Putu Iwan prajani inget tekén Wayan Cenk Blonk Tabanan ané taén baliha di kampus. Lalampahan wayangé ento sasai nyeritayang idup i raksasa gundulan. Raksasa ané dueg ngigel sambilanga magending-gending. Kanti sakit basangé kedék lamun mabalih wayangé ento ulian kaliwat lucu.</br>Kelian banjaré nyeritayang. Dugasé pidan koné di désa Sanggulan nuju ada odalan di pura delod désa, penari Péndét ané ngaturang ayah di pura sasai ilang. Kija kadén lakuna, sabilang odalan ada dogén penari ané mabaris paling sidori ilang. Krama désané gedeg, nyén sujatiné ané ngelah gaéné ené? Krama désané lantas ngatur siasat, satondén ngigel makejang penariné bekelina baas agembel anggona panginget.</br>Sagétan saja, penariné buin ada ilang bin besik. Tepukina baasé sambrag di jaba pura nuju goa di betén abingé. Aliha kemu, krama désa makesiab sagétan ada raksasa gundulan ané sedeng nadah manusa. Makejang penariné suba amaha tekén raksasané ento. Krama desané pedih, dot ngematiang i raksasa nanging tusing nyidang. Raksasané kaliwat sakti kebal senjata.</br>I Raksasa ngorahang, lamun dot ngematian ibané énggalang alihan carang timbul. Krama désané ané pedih prajani nyemak carang timbul. I raksasa lantas kamatian. Satondén mati, raksasané mabesan, lamun ada krama désané ngajeng buah timbul, désané lakar kena wabah penyakit.</br>“Wénten lucu?” kéto patakon kelian banjaré ulian nepukin Pak Dokteré kenyem-kenyem dogén uli tuni.</br>“Hé… Tiang inget tekén Wayan Cenk Blonk!” saut Putu Iwan.</br>“Béh, pasti tusing guguna munyin tiangé. Lamun Bapak tusing precaya, tegarang takénin sametoné sami di Tabanan, pasti uning carita niki. Ulian i Raksasa, krama désa Sanggulan sampun kapastu nénten dados ngajeng timbul. Lakar ngundang sengkala. Uning punyan timbul?” </br>“Uning! Di désa tiangé, ring Banjar Timbul Karangasem akéh wénten punyan timbul. Lamun tiang dados ngajeng timbul?” Putu Iwan matakon ulian marasa uli pidan sasai ngajeng jukut timbul.</br>“Oh… dados, dados!” saut kelian banjaré.</br>Sing marasa, suba a minggu Putu Iwan nyalanang tugas di Sanggulan. Putu Iwan sesai ngemang peyuluhan ka sekolah-sekolah dasar, ngajahin cerik-ceriké cara nyikat gigi ané beneh. Ngingetin krama désané apanga setata eling tekén kebersihan gigi. Lamun sakit gigi, bisa gedé gaéné nyanan. Lamun dadi pilih, adénan suba sakit ati ketimbang sakit gigi. Kéto sasai anaké ngorahang.</br>Lamun kenehang, program kampus ané sedeng kalaksanayang jani ngaénang Putu Iwan liang lan sebet. Liangé ulian nyidang ngayah di masyarakat. Sebeté ulian mapisah ngajak kurenané di Karangasem. Mara a minggu mapisah asané cara a tahun. Petengé sing nyak tis sirepé, sing makita madaar sing makita ngudiang. Lamun mekelo dini, Putu Iwan bisa mati makeneh. Ngenehang kurenanné beling di Karangasem. Apa buin puan peteng, kurenané maan nelpon lan ngemang kabar sasai ngipi ané jelék-jelék. </br>“Kriiiiiiiiiiiiiiiing,” Putu Iwan makesiab, jam satu peteng telponé mamunyi. Sagétan i meme di Karangasem ané nelpon. Angkata telponé, dingeha i meme suba ngeling sengi-sengi.</br>“Ada apa né!”</br>“Énggalin mulih…, mulih! Énggalin mulih!” saut i mémé.</br>Jam satu peteng Putu Iwan ka Karangasem. Ngliwatin bay pass Soekarno nuju Denpasar, lantas nganginan nuju Bay Pass Ida Bagus Mantra. Mobilné malaib gencang cara angin, kanti sing marasa nomplok ujan bales di Candidasa. Kenehné macampur maadukan, dot énggal-énggal mulih. Ada apa tekén kurenanné di Karangasem.</br>Neked jumah tepukina anaké ramé. Putu Iwan makesib nepukin kurenané suba lemet liu anaké ngisi. I meme tepukina ngeling sengi-sengi. Buin kejepné ada pamangku teka, lantas mabanten ngaturang siap selem lan segehan poleng di bucu kaja kauh umahé. Putu Iwan lantas ngelut kurenanné. </br>“Busan jam roras peteng, kurenan Putuné makraik. Ia koné nepukin anak gundulan, basangné gede, magigi rangap macelep ka tengah kamaré!”saut i mémé.</br>Putu Iwan makesiab, prajani inget tekén raksasa gundulan ané taén kaceritayang kelian désa Sanggulan. Raksasa ané demen ngamah manusa.</br>“Anak gundulan ento koné ngénggalang malaib kemu!” I Mémé lantas nujuhang punyan timbul gedé ané mentik di selat pagehan bucun umahé.</br></br>Singaraja, 19 Desember 2015 bucun umahé. Singaraja, 19 Desember 2015)
  • Mark Hobart  + (Sapunapi penampen manusa Bali? Panyumpene Sapunapi penampen manusa Bali?</br>Panyumpene ngeninin Bali sane kasengguh swarga ring sekala gumanti nungkalik ring kajusatiannyane. Antuk punika kapisaratang rarembayan ngeninin sape sira sane wenang ngangganin Bali, sekadi punapi lan rikapan. </br>Parindikan puniki taler mapaiketan sareng napi sane dados unteng pabinaan inucap, napi ke wantah nyihnayang bukti utawi kasingsalan penampen, lan sapunapi pabligbagan inucap ngelempasang pilihan. </br>Pikayunan sarwa kuasa sane kasengguh monolog kesenengin olih sang sane kuasa gumanti mewiguna nanganin pajugjag. Siosan ring punika, pikayunan mapablibagan sane paras paros ngutamiang kaadungan kantun kasungkemin olih I krama nanging sayan kalempasan. Kasujatiannyane, mararembayan dahat mawiguna ngulati kaadungan, gementos monolog ngutamiang utsaha natingin parindikan sane dahat meweh. Ring Bali, unteng pamineh mawit saking napi sane kapikayunin manut warisan budaya saking rihin.kayunin manut warisan budaya saking rihin.)
  • Mark Hobart  + (Sasuratan puniki madue tatujon mangdennya Sasuratan puniki madue tatujon mangdennya prasida makta kakuatan intelektual natasin budaya mantuka ring makudang cita Bali ngeninin budaya sane katon campuh inggihan marupa budaya napi ke idiologi. Natasang budaya boya je pateh ring mitelebin budaya, nanging marupa tatimbangan sane mitegesang budaya mawentuk kaiwangan ring pemarilaksanannyane karuntutin antuk gagambaran sane ngeleganin mantuka ring Sang Angawe Rat. Orde Baru mitegesang kabudayaan marupa pamineh mangda prejanane anut tur seneng nampi pariwisata global. Budaya nenten malih ngeninin asapunapi prejanane mapakardi nanging wantah mikayunin sekancan dedagangan sane prasida keadol tur kadabdab marupa" tradisi kuno" . Bali pinaka swargan inggihan wantah marupa klise. Nusa Bali puniki mangkin wantah nagingin panyumpene Madam Soeharto ngeninin Disneyland. Rarincikan kapitalis ngeninin panincapan gratis tanpa tanggu tan madue kasumaihan mantuka ring kosmologi Bali sane gumanti mautama mawaste Kali Yuga, sane pamuntatnyane marupa karugaan sane dahat; taler mantuka ring pamineh populer saking dura negara sane tan rered ngawetuang paobahan. Yadiastun je kabudayaan mapenampen i manusa pinaka sang sane nambet nanging ipun sering ngalepasang raga saking kapaiketan idiologi kabudayaan riantuk mitelebin kabudayaan sewates pinaka tata pakraman ipune sedina dina.es pinaka tata pakraman ipune sedina dina.)
  • Ni Luh Sutjiati Beratha  + (Sasuratan puniki mapitelebin praciri pramaSasuratan puniki mapitelebin praciri prama sastra sane mapaiketan ring raracikan kajegegan sane munggah ring Lontar Indrani Sastra.Raracikan ngeninin kajegegan manut ring lontar Indrani Sastra marupa tatamian budaya para laluhur sane sampun matunggilan ring kauripan prajanane ring Bali.</br>Bali manados katloktah seantukan makeh pisan madue sasuratan sasuratan kune sane marupa tatamian budaya dwipa puniki.Panyuratan puniki ngawigunayang metode kapustakaan lan karya ring wawidangan taler kasarengin antuk metode deskriptif kualitatif.Teori sane kawigunayang ritepengan mitelebin data inggihan marupa teori pikenoh basa.Pikenoh ekoleksikan ngeninin kajegegan sane munggah ring lontar Indrani Sastra kangkat kawilah dados tatiga, inggih punika (1) pikenoh informatif, (2) pikenoh interaktif,(3) pikenoh imajinatif.</br>Pikenoh informatif mapaiketan ring makudang informasi ngeninin tatanduran raramon kajegegan, nganinin sajeroning angga sane kangkat katambanin lan tata cara nambanin.Pikenoh interaktif kapanggih ring pabligbag Dewi Saci kalawan Rukmini.Sapunika taler pikenoh imajinatif kakeniang majalaran sapamarigunayan metafora ekoleksikon panggal buaya lan ekoleksikon Arjuna.ikon panggal buaya lan ekoleksikon Arjuna.)
  • I Ketut Soki  + (Sekar)
  • Anak Agung Gde Putera Semadi  + (Seni balih balihan pariwisata ring Bali maSeni balih balihan pariwisata ring Bali marupa wentuk seni sane gumanti kaabipraya pacang kapisuguh mantuka ring para wisatawane. Seni puniki madue caciren teatrikal lan spektakuler sane ngutamiang ius visual katimbang rasa ajerih, magis lan simbolis. Makudang bage kesenian minakadi Tari Legong, Sendratari Ramayana,Tari Barong lan Keris, Tari Kera, Tari Topeng Wayah lan Tari Wayang Kulit sampun ketah dados bebalihan seni ring Bali. Seni balih balihan pariwisata ring Bali embas marupa wentuk sane anyar sasukat warsa 1980.Pidabdab punika utamin ipun kaiusin olih praciri estetika pos- modern sekadi: Pastiche, Parodi, Kitsch, Camp lan Skizofrenia. Tatujonnyane mangdennye seni balih balihan prasida sayan eksotik sane mapaiketan ring tatujon ekonomi. Antuk punika akeh parikrama seni budaya Bali rumasuk kasakralannyane karuntuhang olih pakibeh sekularisasi sane gumanti becat tur fantastis inggihan ngeninin kualitas wiyadin kuantitas.gihan ngeninin kualitas wiyadin kuantitas.)
  • Aldwin Yusgiantoro  + (Siakarna Listrik Padem utawi Parikrama PemSiakarna Listrik Padem utawi Parikrama Pemadaman Listrik sane sering nibenin Jakarta, ngametuang ius kaon majeng ketrepian utawi keamanan nasional Ian Ekonomi Negara. Kalih pidabdab utawi kebijakan sane prasida kamargian olih Pemerintah, sane ketlatarang ring artikel puniki, inggih punika: Ngawentenang reformasi manajemen PLN wiwah Nguningayang utawi nyobiahang teknologi "smart grid"ng utawi nyobiahang teknologi "smart grid")
  • Drs. I Wayan Selat Wirata  + (Silih sinunggi karya satra sane polih makna indik upakara melasti pangrupukan utawi tawur agung/kesanga, nyepi lan ngembak geni)