Search by property

From BASAbaliWiki

This page provides a simple browsing interface for finding entities described by a property and a named value. Other available search interfaces include the page property search, and the ask query builder.

Search by property

A list of all pages that have property "Biography example text ban" with value "TAKSU Olih: Agung Wiyat S. Ardhi Rarianang indangé Duh, Aruna, duh pawana, duh rahina. Tityang ajerih Widhi wadih Kalantaka ngendih Tityang amerih Asing alih mangalih Asing alih tan polih Tan polih ngruruh ririh. Mangkin, saking prabhata segara Sanur Saraswati matéja Nyinarang kaluihan Aji Nyekarurayang kadiatmikan Kapradnyanan Ring sang teleb angulik sastra Angulik aksara Angulik tatua Aruna, pawana, rahina Sampunang malih andega indangé Tityang tan kantun ajerih Widhi tan kantun wadih Réh Saraswati sampun nyiratang Padma késara Taksu Nyekarurayang satwam Ngébekin Bhuana Dénpasar Mangkin, ngiring tancebang dupané masumpang geni Ngendih Mangda polih asing alih Ngruruh ririh Ngruruh sugih Mabekel tresna kinasih Mapikolih shantih. Bhadrika Ashrama, 14 Agustus 2013". Since there have been only a few results, also nearby values are displayed.

Showing below up to 26 results starting with #1.

View (previous 50 | next 50) (20 | 50 | 100 | 250 | 500)


    

List of results

  • Luh Yesi Candrika  + (Majeng ring sapa sira sane sedek mlajah taMajeng ring sapa sira sane sedek mlajah taler ngruruh kaweruhan, Sang Hyang Pangutpati, Sang Hyang Wagiswari setata kaaptiang mangdane rauh ngraris ngicenin kaweruhan pinaka pasuecanidane. Punika mawinan, ring rahina Saniscara Umanis Watugunung, krama Hindu mikelingin rahina tedunnyane kaweruhan punika antuk ngamargiang puja ring Sang Hyang Aji Saraswati. Ring sajeroning basa Sansekerta, kruna ‘Saraswati’, madue suksma ‘embahan’, ‘bebaosan’, ‘kruna’. Tiosan punika, ring kitab suci Weda, kruna Saraswati kabaosang wastan tukad miwah parab dewa. Salanturnyane, Dewi Saraswati naler kauningin pinaka sakti, Ida Bhatara Brahma utawi pinaka dewa ning aksara, dewa ning sekancan kaweruhan (widya), sane madue parab tiosan sakadi Bharati, Brahmi, Ptkari, Sarada, taler Wagiswari. Ngraris, para kawi ritatkala ngawitin makarya kakawian taler ngamargiang puja ring dewi kalengenagn mangda prasida rauh miwah ngicenin panugrahan. </br></br>Sang sane sedek mlajah utawi ngruruh kaweruhan punika kawastanin sisia. Mangdane uning, ngamargiang, miwah dados sissia sane sujati, becikne uning ring swadharma manados sisia. Sakadi sane wenten ring kriya sastra Geguritan Kawiswara, wenten kocap jadma sane mapesengan kawiswara miwah makakalih sametonnyane kabaosang jadma sane weruh ring sekancan kaweruhan, taler setata bakti ring Widhi antuk dasar ngamargiang dharma. Kaceritayang yening Kawiswara pinaka putra sane kaping kalih. Rakannyane utawi semeteonnyane sane pinih duur mapesengan Sang Bajradana taler rainnyane mapesengan Sang Rasutama. Rasutama kocap akeh ngamolihang kaweruhan sangkaning mlajah saking tutur-tutur sane kabaosang olih Kawiswara. Tiosan manados rakannyane, Rasutama ngangkenin Kawiswara pinaka gurunnyane. Kawiswara ngicenin piteket-piteket ring rainnyane, inggih punika indik tata susila taler uning ring tetujon kauripanne ritatkala nyrewadi ka gumine, sinah prasida lempas ring kasengsaran idup. Kawiswara maosang yening jagi ngruruh kaweruhan sane utama, kaaptiang prasida ngasorang meseh. Kawiswara ngicenin pangeling-eling ring Rasutama mangda nyiatin meseh (sad ripu) sane wenten ring angga sarira imanusa sane ngawinang kasengsaran.</br></br>Kawiswara malih maosang, yening angga sarira sane mapawakan ening prasida ngasorang meseh sane wenten ring ati. Sakewanten, mangda prasida uning indik punika, sang sane ngaruruh ening punika angga sarirannyane patut resik miwah suci. Ring genah sane resik miwah suci punika rasa ening sida kapolihang. Ening punika yening sad ripu utawi musuh sane nenem punika, sakadi kama, lobha, kroda, mada, moha, miwah matsarya prasida ical. Maka nenem meseh puniki kuat pisan. Arang jadmane sane prasida nyiatin nglawan sad ripu. </br></br>Antuk punika pakilitannyane ring rahina suci Saraswati inggih punika ring rahina benjangne, arahina wusan Saraswati para kramane ngutsahayang mangda nuju genah-genah pamedalan toya anggen ngresikin miwah nyuciang angga sarira. Sakadi nuju ka pasih, tukad, danu, pancuran utawi palukatan, miwah genah-genah siosan. Pamargin bakti Saraswati punika sida paripurna yening sampun ngamargiang Banyu Pinaruh puniki makilitan ring sajeroning konsep gangga. Gangga punika mateges ‘membah’, ‘toya’. Punika mawinan ring sajeroning agama Hindu ring Bali wenten kakeniang pesengan Dewi Gangga pakilitannyane indik kasucian. ida sane katunasin rauh olih ida sang pandita antuk yoga mangda ngicenin panugraha ring toya sane suci magenah ring wadah utawi kabaos swamba. Pamargin upacara puniki muatang jnana santukan mangda prasida ngrauhang dewi-dewi sane prasida nyuciang miwah ngicenin amrta. </br>Tiosan indik carita Kawiswara, Rasutama, miwah Bajradana, sane ketah kauningin inggih punika Arjuna ring sajeroning wira carita Mahabarata. Widya utawi kaweruhan nenten prasida lempas ring kalengengan, sane setata nudut kahyun miwah ngranayang sang sane ngruruh mrasa kalangen. Asapunika naler yening selehin saking Arjuna, sane kabaosang rupanidane bagus, taler sida nudut kahyun para widyadarine. Sakadi sane menggah ring kriya sastra Kakawin Arjuna WiwahaRitatkala Indraloka kausak-asik olih Raksasa Niwatakwaca, Bhatara Indra makahyunan wantah Sang Arjuna sane prasida ngasorang Niwatakwaca. Sakewanten sadurungne Arjuna kauji tapanidane antuk widyadari. Sakewanten para widyadarine nenten prasida ngoda Sang Arjuna. Salanturnyane Bhatara Indra naler tedun ka marcapada nyuti rupa dados apsari ngoda Sang Arjuna. Sakewanten, tapan Sang Arjuna kantun teguh. Indike punika ngawinang, Bhatara Indra nyansan teguh kayun ida, yening Sang Arjuna prasida ngasorang Niwatakwaca. Sadurung Arjuna nuju Indra Loka, ida naler kauji teguh tapanidane antuk celeng alas. Irika Sang Arjuna kacunduk Bhatara Siwa sane nyuti rupa dados Kirata. Arjuna prasida ngasorang celeng alas. Antuk kasaktian idane punika Arjuna raris kicen panugrahan marupa panah pasupati sastra olih Bhatara Siwa.</br></br>Yening seleh-selehin, panah punika pateh sakadi manah marupa kaweruhan. Kaweruhanne sane kabaos senjata utama ngasorang pikobet-pikobet sane wenten ring kahuripan. Antuk tapa, brata, yoga, miwah semadi sane kukuh, Arjuna patut ngamolihang panugrahan punika. Parikan caritane baduur ngicenin sasuluh majeng ring para sisiane yening patut ngutsahayang kaweruhan punika anggen nglintangin sengsaran urip. Tiosan punika, pinaka sang sane sedek malajah utawi dados sisia. Sang Arjuna ritatkala matapa ngulengang bakitidane ring Bhatara Siwa, sadurung kicen panugrahan ida wenang kauji. Asapunika naler para sisiane patut kauji sadurung molihang panugrahan. Punika mawinan, sakantune dados sisia patut setata uleng miwah teleb mangda kaweruhan sane utama sida kapolihang. Pangacepe kaweruhanne punika prasida maguna ring sajeroning kahuripan. prasida maguna ring sajeroning kahuripan.)
  • Ni Putu Tirka Widanti  + (Makudang carca basa ring wawidangan Green Makudang carca basa ring wawidangan Green School patut kapikayunin, utamin ipun pupulan Green Ekoleksikon seantukan Nyihnayang sekancan utsaha utama ritepengan ngalestariang kearifan lokan budaya Bali. Panyuratan puniki ngawigunayang tata cara kualitatif deskriptif. Data kakeniang mawit saking wawidangan pangajah ajah Green School Bali riantuk ngawigunayang metode observasi lan saur pitaken. Pikolihan panyuratan mitatasang inggihan katagori gramatikal ring leksikon " hijau " tan sios nomina lan verba sane marupa kata dasar lan frasa. Inggihan konstruksi sintaksis " hijau " ring Green School Bali madue leksikon natural, imban ipun frase verba sekadi " bambu hitam" lan frasa verba sekadi "megambel jegog", "ngambelang jegog" . Inggihan dimensi praksis sosial ngeninin ekoleksikon hijau inggih punika dimensi idiologis,dimensi sosiologis lan dimensi biologis. Panyuratan puniki taler prasida ngawewehin sekancan utsaha ngalestariang pidaging kearifan lokal ngeninin pangajah ajah internasional ring Bali.nin pangajah ajah internasional ring Bali.)
  • Putu Eka Guna Yasa  + (Mitegesin marupa silih sinunggil pucak kawMitegesin marupa silih sinunggil pucak kawagedan IGB Sugriwa sane rikala mangkin sayan sulit kapanggih. Saantukan asapunika, panyuratan puniki madue tatujon kalih paos inggih punika ( 1 ). Mitatasang pakarya paneges sane kaembasang olih IGB Sugriwa, ( 2 ). Wentuk paneges sane kawrediang olih IGB Sugriwa ring Kakawin Ramatantra. Mangulati tatujon inucap panyuratan puniki ngawigunayang tara cara ngapupulang data, mitulengin data lan angunggah pikolih inucap. Rikala ngapupulang data kawigunayang tata cara mitelebin data, karuntutin antuk saur pitaken ngeninin karya paneges IGB Sugriwa inucap. Selanturnyane paneges IGB Sugriwa ka pah manut wentuk lan Kakawin Ramatantra kapitelesin mangda kapanggih wentuk paneges nyane. Madasar antuk pamituleng inucap panyuratan puniki raris ngemanggihin inggihan IGB Sugriwa sampun mitegesin 13 Karya Sastra. Karya Sastra paneges rumasuk ring karya sastra sekadi Kakawin Dharma Shunya ( 1954 ), Kakawin Sutasoma ( 1956 ), Bharata Yudha ( 1958 ), Kakawin Ramayana ( 1960 ), Kakawin Arjuna Wiwaha ( 1961 ) dan Kakawin Ramatantra ( t.t ). Inggihan karya paneges sane rumasuk ring pidarta inucap inggih punika Sang Hyang Kamahayanikan (1957) lan Sarasamuscaya ( 1967 ). IGB Sugriwa taler makueh mitegesin sasuratan sane mapaiketan ring Babad Bali sekadi Babad Pasek ( 1957 ), Babad Blahbatuh ( 1958 ), Dwijendra Tattwa ( 1967 ), Babad Pasek Kayu Selem ( t.t ) lan Prasasti Pande ( t.t ). Wentuk paneges sane kamedalang olih IGB Sugriwa ring Kakawin Ramatantra ka pah dados petang baga, inggih punika ( 1 ) Kosa basa ( kosakata), ( 2 ). Kreta basa (tata bahasa ), ( 3 ). Bhasita basa ( gaya bahasa ) lan Bhasita mandala ( konteks budaya ). ) lan Bhasita mandala ( konteks budaya ).)
  • I Made Suartana  + (Mrana Corona suba seken mabukti ngae ekonoMrana Corona suba seken mabukti ngae ekonomine nyrendeng. Sektor pariwisata ane paling gede ngrasaang dampake ento, apa buin di Bali liu sajan sametone ngandelang magae di pariwisata. Pandemine ene ngajahin i raga apang nyidaang idup, tusing tuah ngandelang pariwisata. </br>Sameton ane kelangan pagaen di pariwisata patut mautsaha ngalih pangupa jiwa ane lenan, apang ekonomi di kulawarga tetep nyidaang majalan. Yening perekonomian suang-suang kramane suba pada majalan, sinah perekonomian Baline masih majalan. Ane ngelah tanah carik/tegal mautsaha dadi petani, yen nyidaang ngango sistem modern apang asilne luungan. Ane sing ngelah carik, nyidaang mautsaha dadi reseller, ngadepang asil carik anak len muah ngadepang asil kerajinan kramane. Caranne nganggo strategi madagang cenik ka lantang. Artine kanggoang ngalih bati cenik/bedik nanging tuuhe madagang lantang/makelo kanti suud pandemine nu tetep nyidaaang madagang. Jaman cara jani sinah ajin barang/jasa ane mudah ane liu aliha teken kramane.</br></br>Ane taen magae di hotel dadi koki, sinah nyidaang ngae utsaha madagang dedaaran. Strategine ngae produk ane nyidaang ngadep mudah, nanging tetep ngutamaang kualitas. Ane taen magae dadi guide, nyidaang masih ngae vlog, ngae konten youtube unduk tongos-tongos pariwisata. Lenan teken ento, ane ngelah kawagedan basa Inggris muah basa asing ane lenan, nyidang ngadep jasa ngae utsaha les bahasa asing, les online, muah ngae konten bahasa asing di YouTube.</br>Ane ngelah kawagedan maulat-ulatan, ngambar, ngukir, nglukis masih nyidaang ngembangan di masan vandemi muah kayang suud pandemine. Barang-barang bekas ane sing manggo nyidaang kaolah apang ngasilang pipis. Kunci utamane i raga nyak mautsaha muah seleg ngalih peluang utsaha. Yen suba nyak mautsaha pasti ada asilne.</br></br>Pemerintah Pusat lan Daerah masih suba mautsaha nulungin apang perekonmian kramane tetep mapiteh, malarapan ngamaang BLT teken pelaku UMKM, muah ngae program UMKM go digital marupa PaDi (Pasar Digital), Bela Pengadaan, lan Laman Usaha Kecil Menengah. Ane penting jani, pemerintah lan kramane patut saling dukung.emerintah lan kramane patut saling dukung.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Nepek ri sajeroning mikelingin rahina PahlNepek ri sajeroning mikelingin rahina Pahlawan Nasional sane kamargiang ring bulan November warsa 2016 sane lintang, Bapak Presiden Republik Indonesia Joko Widodo nyantenang gelar Pahlawan Nasional majeng ring silih tuggil pamimpin Bali sane ngawinang seed utawi bangga krama Baline, inggih punika I Gusti Ngurah Made Agung. I Gusti Ngurah Made Agung wantah silih tunggil Raja Badung sane dados pamucuk ri tatkala krama Baline ngamargiang puputan nglawan Kolonial Belanda ring tanggal 20 September 1906. Raja Badunge punika nenten ja wantah pejuang sane mimpin puputan, sakewanten ida punika sang sane ngetohin kawentenan literasi Baline utawi pejuang literasi Bali. Pinaka raja sane nyastra, ida ngembasang utawi ngaripta makudang-kudang kriya sastra. Kriya sastra sane kakaryanin, inggih punika Geguritan Nengah Jimbaran, Geguritan Niti Raja Sasana, Geguritan Dharma Sasana, Geguritan Hrdaya Sastra, miwah Geguritan Purwa Sanghara. </br></br>Kriya sastra sane kakaryanin olih I Gusti Ngurah Made Agung punika nenten ja prasida embas yening ida nenten akeh ngwacen kriya sastra-kriya sastra tiosan utaminnyane sane mabasa Jawa Kuna. Silih tunggil kriya sastra sane karipta antuk ida mamurda Geguritan Purwa Sanghara. Kriya sastrane puniki nlatarang ceciren utawi pangawit (purwa) indik kapralayan jagat (sanghara). Ri tatkala ngawi kriya sastrane puniki, I Gusti Ngurah Made Agung marik cerita saking kriya sastra tiosan, inggih punika Adi Parwa, Mosala Parwa, miwah Prasthanika Parwa sane kanggen ngaryanin palet kapertama indik negara Dwarawati miwah para Wangsa yadu sane katiben pralaya. Salanturnyane, Kakawin Sutasoma sane kaanggen ngaryanin palet kaping kalih, ngenenin indik payudannyane Sang Sutasoma kapining Raksasa Purusadha. Asapunika taler, Kitab Cantakaparwa sane kaanggen ngaryanin palet katiga, inggih punika indik Sang Suprasena taler Sang rudradasa. </br></br>Nganutin sastra-sastra mbasa Jawa Kuna sane kaparik olih I Gusti Ngurah Made Agung ri tatkala ngaripta Geguritan Purwa Sanghara, pinaka imba utawi suluh becik majeng ring para yowana Baline. Pinaka tedung jagat Badung utawi Raja Badung, I Gusti Ngurah Made Agung teleb ngwacen sastra-sastra Jawa Kuna. Utsaha sane nenten surud-surud ri tatkala malajah antuk ngwacen miwah masesuratan punika kaanggen titi pangancan ri tatkala ngamargiang kahuripan. Indike puniki sane sinah pisan saking laksanan idane. Santukan punika, Ida Bagus Gede Agastia, silih tunggil peneliti miwah pangawi essay-essay mabasa Jawa Kuna punika maosang I Gusti Ngurah Made Agung kabaosang Cokorda mantuk Ring Rana, Pemimpin sane nyastra. </br></br>Utsaha-utsaha sane kamargiang mangda sida matangi malih kelisanan punika nuju keberaksaraan, prasida ngicenin masa sane anyar ri sajeroning kahuripan imanusa. Budaya literasi sane kautsahayang olih I Gusti Ngurah Made Agung antuk parikrama ngwacen miwah nyurat prasida dados imba majeng ring para yowana Baline mangdane nulad utawi niru utsahan idane punika. Tiosan saking parikrama ngwacen miwah nyurat, pinaka silih tunggil apresiasi tiosan ring sajeroning kriya sastra sane karipta olih I Gusti Ngurah Made Agung, sakadi nembangan kriya sastra ida taler mligbagang daging kriya sastra ida mangdane polih suksman sastra sane utama. Tiosan punika, ngamargiang utsaha antuk adaptasi karya, transformasi, miwah sane tiosan taler mabuat. Pamekasnyane, utsaha-utsaha punika prasida ngukuhang budaya literasi sane pastika ngicenin suluh urip, kasusilaning budi, taler ngukuhang identitas miwah jati diri ring aab jagate mangkin. (BASAbali Wiki @YesiCandrika).te mangkin. (BASAbali Wiki @YesiCandrika).)
  • Luh Yesi Candrika  + (Ngamargiang kahuripan ring aab jagat sane Ngamargiang kahuripan ring aab jagat sane kabaos masa kali puniki nenten ja dangan. Santukan, ring masane puniki, kawentenan jagat prasida nglahlahin parilaksana imanusa pinaka daging jagate. Kocap kabaosang, para jana utawi manusane ring masane punki pacang nangkepin sahananing kasengsaran. Sakewanten, dharmane kantun wenten ring jagate, yadiastun prasida raris kalahlahin olih kaprawesan jagat, sakadi nyandalain, drenggi, loba, nyakitin anak tiosan, taler ngawinang anak tiosan keni sengsara. Kruna kali mawit saking basa Sansekerta sane maartos yuga utawi masa sane kapat. Panglalah masa kali puniki prasida karasayang olih makasami para janane. Sakadi pikobet sane wenten ri tatkala mapagubugan, inggih punika nyiarang gatra sane ten patut (hoax), doleg kapining anak tiosan sakadi sane munggah ring media-media sosial, korupsi, miwah laksana uripwesi sane ngawinang cidra ring sajeroning angga sarira miwah ring pikayunan. Yening selehin saking pikobet sane wenten, pikayunan utawi buddhi cita imanusa punika pinaka akahnyane. Utsaha sane kanggen nambakin panglalah kaon ri tatkala mapagubugan, inggian punika para yowanane sane pacang nglanturang prayojanan bangsa Indonesiane, pinaka tetujon utama nabdabin laksana maparajana sane sida ngarepin kawentenan masa sane sampun ngawit saking alit. </br></br>Mangda prasida ngarepin kawentenan masa, santukan punika merluang utsaha-utsaha sane prasida ngawinang para janane ngunadika ring sajeroning tata titi utawi kewentenan jagat sane terus ngalimbak. Ring pangawit warsa 2020 sane lintang, wenten utsaha anyar ring sajeroning aguron-guron sane kamanggalain olih Bapak Menteri Republik Indonesia Nadiem Makarim, indik mahardikaning aguron-guron utawi kabaos “merdeka belajar”. Utsaha puniki matetujon mangdane para janane, madue pikayunan sane mahardika. Pamekasnyane, majeng ring para guru ngenenin indik pula-pali aguron-guron taler majeng ring sisia ngenenin indik ngamolihang kaweruhan. Maduluran antuk utsaha puniki, madue tetujon sane patut miwah utama, inggih punika Bangsa Indonesia sedek mautsaha ngembasang para yowana inggil sane waged, maderbe jati tatwa, madue guna-gina, miwah kasusilaning budi. </br></br>Yening selehin saking kawentenan utsaha “merdeka belajar” sane katuju majeng ring para sisia utawi yowanane indik pikayunan sane mahardika anggen nglimbakang guna kaya, patut nulad utsaha Ekalawya sakadi sane mungah ring cerita Adiparwa. Ring kriya sastra puniki, iraga polih sasuluh urip yening Ekalawya sane pinaka putra saking Sang Hiranyadhanuh madue pikayunan sane ageng pacang malajah utawi mapaguron-guron kapining Guru Drona. Ekalawya sampun uning yening Drona punika guru sane ngajahin ilmu panah, sane dados gegilihan utama Ekalawya. Santukan Guru Drona naanin mapaguron-guron ring Sang Ramaparasu. Sakewanten, Ekalawya nenten kanggeanga olih Guru Drona dados sisiannyane santukan Ekalawya mawit saking wangsa Nisada utawi juru boros (Hana ta sang Ekalawya ngaranya, anak sang Hiranyadhanuh, ya tahyun mangajya ri Dang Hyang Drona, ndatan tinanggap nirapan Nisadaputra).</br></br>Tiosan punika taler ambek ageng Ekalawya jagi mapaguron-guron ring Guru Drona tamis-tamis ical ri tatkala Guru Drona sampun katunasin mangdane dados guru majeng ring para ksatria ring Hastina Pura. Sakewanten, antuk gebrasan idep sane tegeg utawi teguh, Ekalawya makarya patung Drona, nglantur antuk pikayunannyane sane uleng ring patung punika, ajah-ajahan saking Guru Drona indik ilmu panah prasida kapireng olih Ekalawya. Punika raris sane ngawinang Ekalawya waged nganggen panah santukan baktinnyane sane sujati majeng ring gurunnyane (Mgawe ta ya Drona pratima, manggalanyan pangabhyasa dhanurweda. Mogha ta widagdha de ning bhatinya ring guru). Pahan cerita puniki, nyihnayang kawentenan utsaha mahardikaning aguron-guron (merdeka belajar) sane kamarging olih Ekalawya, anggen nincapang guna-ginannyane. Ekalawya uning ring guna sane wenten ring anggannyane, raris antuk kasujatian pikayunannyane maoaguron-guron antuk sarana patung pinaka simbul gurunnyane, Ekalawya prasida ngamolihan ginannyane indik nganggen ilmu panah. Kocap kabaosang, sapa sira sane setata mautsaha ngincepang idep (pikayunan) antuk kateleban, sinah prasida ngamolihang napi sane dados kaaptiang.</br></br>Ngenenin indik mapaguron-guron nenten ja wantah indik genah miwah galah. Pateh sakadi kawentenan jagat sakadi mangkin, ri tatkala wenten sasab marana (pandemi covid-19) sane nenten ical ngawinang para sisiana nenten ngranjing ka sekolah taler malajah manut galah sane kacumponin ring sekolahan. Kawentenan uger-uger indik ngwatesin pagubugan (social distancing), ngawinang para sisiane malajah ring jero, puri, griya, utawi pakubon soang-soang. Ring sajeroning kawentenane kadi punika, yening selehin ring cerita Ekalawya, para sisia kaptiang mangdane madue rasa jengah taler teleb ri tatkala malajah antuk kakirangan sane kakeniang. Ekalawya uning guna sane wenten ring anggannyane santukan punika Ekalawya percaya yening sahananing jadma maderbe kabebasan malajah pinaka mahardika sajeroning aguron-guron, anggen nincapang gunagina ring angga. Ring masane kadi puniki, malajah saking pakubon soang-soang utawi nenten prasida kacunduk sareng para guru ring sekolah antuk media daring taler prasida ngamolihang ajah-ajahannyane, miwah nenten malih ngaryanin patung guru pinaka simbol sane ngicenin tuntunan sakadi Ekalawya. </br></br>Santukan punika, wenten tigang parindikan sane patut kasuksmayang saking cerita Ekalawya ri tatkala malajah. Sane kapertama, Ekalawya malajah ngaraga wantahantuk tuntunan maya saking Guru Drona punika sane gawinang Ekalawya sida daos juru panah. Kaping kalih, cerita puniki nyihnayang yening rasa teleb malajah punika metu sangkaning pikayunan. Aguron-guron sane mawit saking pikayunan para sisiane (syudent center learning) sakadi Ekalawya sampun mapikolih. Sane kaping tiga, wenten pikayunan sane erang indik guru bakti “guru susrusa” saking Ekalawya sane prasida katulad tiru ring masane mangkin. Sangkaning rasa bakti punika embahan kaweruhanne prasida kapolihang pinaka sunar kahuripan. Yadiastun ring cerita Mahabarata, Arjuna kabaos ksatria pamanah sane pinih luih, sakewanten para pangwacen kriya sastrane puniki setata eling yening salampah laku Ekalawya pinaka sisia sane pinih luih (@YesiCandrika BASAbali Wiki)e pinih luih (@YesiCandrika BASAbali Wiki))
  • Arya Lawa Manuaba, Ida Bagus  + (Novel indik palampah urip Made Sanjaya, teNovel indik palampah urip Made Sanjaya, teruna cerik saking Bali sane matetujon nulungin timpal tur kulawargannyane saking dendam sane sampun sue tur aji pangiwa. Dados nominasi 8 besar novel pinih becik ring UNNES International Novel Writing Contest 2017. International Novel Writing Contest 2017.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Om Swastyastu. Merdeka! Sane wangiang titOm Swastyastu. </br>Merdeka!</br>Sane wangiang titiang para angga panureksa. </br>Sapunika taler, para sameton yowana sareng sami sane tresna sihin titiang. </br></br>Pinih ajeng ngiring ngaturang rasa angayu bagia ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, duaning sangkaning pasuecan ida, titiang ngiring ida dane sareng sami prasida mapupul i riki sajeroning acara Wikithon Partisipasi Publik “Bali Berorasi”. Ring galahe mangkin, lugrayang titiang ngaturang pidarta utawi orasi sane mamurda “Baya Luu ring Bali”. </br></br>Para sameton yowana sareng sami, leluu dados pikobet mangkin ring Bali. Napi malih ungkuran puniki, genah-genah ngutang leluu sane kabaos TPA akeh sane puun. TPA ring Suung, ring Mengwi, miwah ring Tabanan sami puun santukan kawentenan jagate panes pisan. Lianan ring punika, genah ngutang luu ring TPA nyihnayang iraga ring Bali durung muputang pikobet luu ring kulawarga miwah desa. Saking pikobet puniki, titiang ngaptiang para pemimpin Bali sane pacang kapilih ring warsa 2024 mangda nguratiang indik baya leluu ring Bali. Pemimpin Baline kaaptiang prasida ngicen solusi ring pikobet leluu sane wenten ring Bali, ngawit saking kulawarga, desa, miwah sajebag Bali. Pemimpin ring Bali taler patut ngicen conto indik utsaha nyaga palemahan utawi lingkungan mangda prasida katulad olih krama Baline lian. </br></br>Ngiring sameton sareng sami, uratiang baya leluune ring kawentenan jagat Bali sane sampun kasengguh pinaka genah pariwisata dunia! Wantah sapunika sane prasida katur, kirang langkung titiang nunas ampura tur puputang titiang antuk parama santi. Om santhi, santhi, santhi, Om.rama santi. Om santhi, santhi, santhi, Om.)
  • Margaret Coldiron  + (Panyuratan puniki ngawetuang gagambaran inPanyuratan puniki ngawetuang gagambaran indik tatincapan ipun pragina wong istri ngeninin sasolahan topeng Bali sane kamedalang mapangawit saking pabligbagan lan email para panyurat inucap. Nganutin gagambaran sane gumanti ketah mitatasang inggian kantun arang para istri sane nyolahang makadi wentuk seni puniki tur karuntutin bacakan makudang pare istrine sane manados pamucuk sane mucukin paobahan. Sang panyurat mitelesin sapunapi ipun pinaka pragina lan pamiteleb dura- Bali,ipun ngamanggihin makudang satua, rasa meled uning lan pikobet sane tan doh mabinaan ring paurukan lan pangalaman ipune.Pamineh ipune niagaang gagambaran sane jangkep ngeninin makudang parindikan utama mantuka ring para istri ring jagat teater Asia.ka ring para istri ring jagat teater Asia.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Para angga panureksa sane wangiang titiangPara angga panureksa sane wangiang titiang</br>Tim BASAbali Wiki sane kusumayang titiang</br>Para sameton sareng sami sane tresna sihin titiang</br></br>Pinih ajeng, lugrayang titiang ngaturang panganjali umat, Om Swastyastu.</br></br>Bagia pisan manah titiang rahinane mangkin, sangkaning pasuecan Ida Hyang Widhi Wasa, titiang kaicen galah ngaturang sarin-sarin manah titiange ring lomba Wikithon puniki. Suksma aturang titiang majeng para angga panureksa miwah tim BASAbali Wiki sane sampun ngwacen tulisan titiange.</br></br>Ring galah sane becik puniki, lugrayang titiang ngaturang pikobet sane urgen pisan ring Bali mangkin, inggih punika pikobet luu. Mangkin krama Baline paling ring dija patutne ngutang luu tur kudiang patutne leluune punika. Bali mangkin merluang sistem pengolahan luu sane canggih tur efektif sakadi Singapur utawi Kabupaten Banyumas sane madue sistem pinih becik ring Asia Tenggara. Yening pamerintahe madue jinah (titiang yakin jeg pastika madue), titiang nunas mangda sistem pengolahan sampah canggih puniki dados prioritas. Kadung ja mael numbas alat, sane penting dados anggen sue, efektif, tur nenten korupsi.</br></br>Asapunika sane prasida aturang titiang ring galahe mangkin. Mugi-mugi napi sane aturang titiang puniki prasida dados uratian tur dasar program kerja sane pacang kautamayang olih calon pamimpin sane jagi kapilih ring 2024.</br></br>Puputang titiang antuk parama santih Om santih santih santih Om. parama santih Om santih santih santih Om.)
  • Putu Sucita Yanthy  + (Para istri Bali sane ngamiletin pendidikanPara istri Bali sane ngamiletin pendidikan widang pariwisata ring makudang papaletan sayan nincap riantuk pangelimbak lembaga lembaga pendidikan pariwisata lan industri pariwisata ring Bali. Sasuratan puniki mitulengin pingacep para Istri Bali ritepengan ngamiletin pendidikan pasca sarjana ring widang pariwisata, ngawit saking tincap sarjana rauhing doktoral. Ngawigunayang metode kuantitatif, sasuratan puniki ngunggahang data sane kapupulang majalaran parikrama saur pitaken mantuka ring tigang dasa diri para istri Bali sane nyantep ngamiletin pendidikan widang pariwisata kadasarin antuk makudang tatimbangan minakadi mangda ipun ngamolihang pakaryan ring widang pariwisata, taler seantukan ipun madue pasawitra sane taler makarya ring widang pariwisata tur seantukan ipun magenah ring Bali sane katah madue genah makarya ring widang puniki.Riantuk ngamiletin pendidikan kepariwisataan para istri Bali manyihnayang inggihan ipun sampun ngeniang pekaryan lan karir sane becik ring widang puniki.Panawang ipune taler manados tatuladan mantuka ring para istri Bali sane siosan nginutin karir sane pateh.ali sane siosan nginutin karir sane pateh.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Para sujana sane sampun wikan ring wewidanPara sujana sane sampun wikan ring wewidangan kesehatan kantun mautsaha ngarereh miwah ngripta tamba anggen nambakin kawentenan sasab marana Corona utawi Covid-19. Tiosan punika, kawentenan sasab marana puniki ngranayang akeh para janane ring sajebag jagat padem. Panglalah sasab marana puniki boya ja wantah ri sajeroning baga kesehatan. Sakewanten, sampun ngalalahin sahananing kahuripan i manusa, inggih punika ring wewidangan ekonomi, pariwisata, pendidikan, miwah sane lianan. </br></br>Wiwilan sasab marana Corona utawi Covid-19 nyantos mangkin durung janten kauningin. Sakewanten, akeh nyane pikobet sangkaning sasab mara Corona utawi Covid-19 ri sajeroning kauripan i manusa, ngawinang akeh anake sane mautsaha uning ring wiwilan kawentenan sasab marana puniki. Silih tunggil nyane inggih punika sarwa pasu (buron) sane dados panangkan wit sasab marana puniki. Ri sahananing media daring maosang, yening para sujanane malomba-lomba ngarereh buron sane dados panangkan sasabe puniki. Inggih punika kawentenan lelawah sane kabaosang dados wit panglalah sasab. Tiosan malih, buron sakadi ula (lelipi) miwah kleih (trenggiling) naanin kabaosang dados panangkan sasab marana sane ngawinang i manusa sungkan nyantos padem.</br></br>Sahananing buron sane kabaosang ri tatkala masan pandemi puniki, kauratiang pisan olih para janane. Tiosan punika, agama Hindune ring Bali sampun saking nguni madue tata cara pacang nginggilang kawentenan buron, utaminnyane ingon-ingon inggih punika sarwa buron, sato, mina, paksi, patik, kebo, aswa, banteng, asti, miwah bawi. Sarwa buron punika karastitiang miwah kakaryanin upakara nyabran ngenem sasih nepek ring rahina Saniscara Klion wuku Uye. Ri sajeroning pamargi upacara Tumpek Kandang utawi Tumpek Uye puniki, patut kasuksmayang sakadi sane sampun munggah ring Lontar Sundarigama inggih punika ngarastitiang sarwa sato taler nunas kaslametan majeng ring Sang HYang Rare Angon (astawakna ring sanggar, mangarcana ring Sang Hyang Rare Angon). Napi sane ngawinang sembahe katur majeng ring Sang Hyang Rare Angon? Indike puniki samun kabaosang ring Sundarigama yening manusane wenang nunas panugrahan saking Sang Hyang Rare Angon, nganutin panumadian i manusa, yening sarwa paksi, ulam, miwah sarwa buron sane tiosan punika prasida karuruh ring anggan i manusa. Angga i manusa kawangun antuk wewalungan sane sujatinnyane panrestian Sang Hyang Rare Angon sane nyrewadi ring anggan manusane (rikang wang wěnang mamarid ring Sang Hyang Rare Angon, twi tatwayan ing manusa, ikang paksi sato mina ring raganta kapraktyaksaknanta, apan raganta walungan ing śarīra twi tatwaya Sang Hyang Rare Angon, sira umawak uttama ning śarīranta). Nganutin kawentenan lontar Sundarigamane punika, kawentenan upacara Tumpek Kandang utawi Tumpek Uye nginggilang burone ri sajeroning kahuripan i manusa. Utaminnyane, ring anggan manusane. </br>Sahananing buron sane kabaos patik utawi ingon-ingon madrebe swadharmanyane soang-soang anggen ngupapira kawentenan jagat. Sakadi kawentenan Singa (Kesari), sane madue swadharma ngraksa alas mangda nenten kausak-asik olih i manusa. Sakadi sane sampun munggah ring Kakawin Nitisastra, singhā raksakaning halas halas ikāngrakṣakeng hari nityaśa/ singhā mwang wana tan patūt paḍa wirodhāngdoh tikang keśari/ rug brāṣṭa ng wana denikang jana tinor wrěkṣanya śirņāpadang/ singhānghöt ri jurang nikiang těgal ayūn sāmpun dinon durbala (singa punika sang sane ngraksa alas, sakewanten ipun taler karaksa olih alas, yening alas punika jagi karusak olih i manusa, makasami tarune kaenteb, singane raris mengkeb ring jurang, ring tengahing uma kakepung ngraris kamatiang).</br>Tiosan punika, ula antuk wisyannyane prasida ngawetuang padem manusane (mreta). Sakewanten, ula antuk wisyane punika naler prasida ngicenin kahuripan (amreta) ring kahuripan i manusa. Ri sajeroning teks Adi Parwa ritatkala ula (naga) jagi nginem mreta sane kapolihang olih Garuda, para ulane raris mersihin awak. Sakemaon, ri tatakala sampun rauh ring genah ngambil amrta, Sang Hyang Indra sampun dumunan ngambil amrtane punika. Raris, ri tatkala amrtane punika kakeberang, wenten amrta sane ngetel ring muncuk ron ambengane. Punika raris sane kasilapin olih para nagane. Layahnyane raris kepah antuk mangan ambengan punika. Punika sane ngawinang nyantos mangkin layahnyane dwijihwa (masepak kalih) (siwak ta ya liḍahnya de ni tikṣņa ning alalang, matang yan katêka mangke dwijihwa krama nāga, maparwa ilatnya). </br></br>Cerita indik ula (naga) sane kaparik saking teks Adi Parwa puniki prasida ngicenin pangeling-eling i manusa riantukan utama pisan yening ngraketang pakilitan utawi pasawitranne ring sahananing sane karipta olih Sang Hyang Kawi. Asapunika mawinan, wenten malih cerita sane becik kanggen sasuluh ngenenin indike punika. Inggih punika cerita sane munggah ring cerita Tantri Kamandaka wenten kaceritayang indik snag brahmana sane maparab Sadnyadarma miwah pande besi sane mapesengan Suwarnangkara. Sane dados urati, ring ceritane puniki santukan Suwarnagkara nenten ngawales pitresnan ayu sang brahmana sane sampun ngicenin kapiolasan ri tatkala ipun runtuh taler maclempung ka semer sareng buron tiosan sakadi ula miwah macan. Sakewanten, ula miwah macan sane sampun katulungin punika, prasida ngawales pitresnan ayu sang brahmana punika taler prasida nylametang kahuripan sang brahmana. Wenten suluh urip sane prasida kaangen ring cerita puniki. Ri tatkala sang brahmana mikayunin indik panca sengsara sane nibenin manusa ri tatkala murip ka gumine, inggih punika becikan ngicenin kasih-asih majeng ring beburon bandingang ring manusa sane malaksana kaon taler nenten beik yening nenten nginutin tatuek para kantine duaning prasida ngawinang sengkala (Ika lěhěng masiha ring satwa, syapadi masiha ring nīca, muwah anala ning tan mangiḍěpa warah ning mitranya, bwat maněmu duḥka). </br></br>Santukan punika, nyuksmayang rahina suci Tumpek Kandang ring galahe punika mautama taler mabuat pisan, pinaka utsaha anggen ngiket tali tresna pantaraning manusa kalawan sarwa buron, sane polih pasuecan saking Ida Sang Hyang Widhi. Asapunika mawinan, jagate prasida ajeg kapungkur wekas.inan, jagate prasida ajeg kapungkur wekas.)
  • Deniek G. Sukarya  + (Pendet Swastiastu inggih punika sasolahan Pendet Swastiastu inggih punika sasolahan panyanggra sane nganggen tabuh Jegog, gamelan malakar tiing saking Jembrana, Bali, sane kasolahang antuk kalih baga. Baga 1 : Anggen nyanggra uleman ri kala ngranjing ring genah acara, miwah Baga 2: ngaturang swasti prapta nganggen sasolahan sane lemuh, kasarengin tabuh Jegog miwah gending sane ngelangenin. Sasolahan Pendet Swastiastu kakawi olih Deniek G. Sukarya, pinaka angga kreatif tur olah tabuh, Putu Adi Arianto, S.Sn., miwah Wayan Sumindra, S.Sn., pinaka olah tari miwah kostum.dra, S.Sn., pinaka olah tari miwah kostum.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Pidan, di Bali kone taen ada macan Bali anPidan, di Bali kone taen ada macan Bali ane madan Panthera tigris balica. Sakewala jani, macan Baline suba punah krana liu anake morosin tur nyansan liu alase ane kadadiang paumahan. Ento ngaenang tongos mengkeb tur ngalih tetadahan macane suba telah. Jani, paling aget, iraga ningalin macan tuah di kebun binatang. Apang tusing nyansan liu buron agunge punah, pemerintahe patut tegas teken anak ane morosin buron agung, umpamine macan, gajah, singa muah ane lenan. Lenan teken ento, iraga patut masi nyaga alas, tongos buron agunge apang satata asri. Yen suba alase asri, buron agunge pasti lakar lestari.se asri, buron agunge pasti lakar lestari.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Ri tatkala para yowanane ngamargiang pitekRi tatkala para yowanane ngamargiang piteket guru wisesa indik ngawatesin pagubugan (social distancing) sangkaning sasab marana Corona (Covid-19) sane nibenin jagate sami, BASAbali Wiki nagingin galah inucap antuk ngamargiang Wikithon. Wikithon inggih punika lomba ngripta taler ngunggahang lengkara-lengkara mabasa Bali ring kamus daring BASAbali Wiki. Lomba Wikithon sane sampun kamargiang kaping kalih duk warsa 2019 puniki, kamargiang ring rahina Redite, tangal 29 Maret 2020. Acara sane mamargi ngawit galah 08.30 semeng nglantur 10.30 wengi, kepah dados nem sesi. Sane kasarengin olih 133 pamilet sane kantun ngranjing ring smp, sma, perguruan tinggi (mahasiswa) miwah masyarakat umum. Para pamilet punika mawit saking Denpasar, Badung, Tabanan, Karangasem, Klungkung, Buleleng, miwah Gianyar. Tiosan punika, wenten naler semeton Bali sane magenah ring Thailand nyarengin acarane puniki. Sane pinih mautama, acara puniki prasida mupulang 1.971 lengkara basa Bali saking para pamilet.</br> Sadurung Wikithon puniki kakawitin, Ketua Dewan Pembina Yayasan BASAbali Wiki inggih punika Drs. I Gde Nala Antara, M.Hum ngicenin sambrama wacana majeng ring para pamilet sami saking media daring. Dane maosang, rasa angayubagia santukan akeh pamilet sane kayun nyarengin acarane puniki. Duk punika, ketua dewan pembina Yayasan BASAbali Wiki taler mapangapti, dumugi malarapan antuk acara ngranjingang lengkara-lengkara basa Bali ring kamus BASAbali Wiki, basa Bali druene prasida ajeg, lestari, tur werdhi anut ring panglimbak jagat.</br> Manggala prawartaka acarane puniki, I Kadek Widiantana, S.Pd.,M.Pd naler mapangapti mangdane nyansan akeh krama Baline sareng-sareng nincapang rasa sutindih ring kawentenan basa Bali pinaka basa ibu krama Baline. Tiosan punika, malarapan antuk lomba Wikithon sane mapiranti media daring (online), basa Bali kaaptiang mangdane nyansan raket ring sajeroning para yowanane (generasi muda) taler sida setata kaanggen sarana mababaosan. Pangaptin tiosan majalaran antuk lomba puniki, basa Bali sane kaunggahang ring media daring prasida dados sarana dokumentasi digital, pamekasnyane, mangdane basa Baline prasida nglimbak kapungkur wekas. Dane taler maosang acarane puniki prasida mamargi sangkaning wantuan makudang-kudang sponsor, sakadi Waterboom, Sorga Bali Chocolate, United in Diversity, Matt’s Burger, Italian Riviera Restaurant and Bar, Taco Beach Grill, miwah Puri Konveksi.</br> Wikithon sane kamargiang warsa 2020 puniki ngamolihang para jayanti sane kapah dados kakalih. Sane kapertama, para jayanti sane prasida ngripta lengkara akeh taler patut ring sajeroning pasang aksara Bali latin, tata basa, miwah anggah-ungguhing basa Bali. Para jayanti punika, inggih punika Dharma (saking Badung), Krismantara (saking Denpasar), Weda (saking Singaraja), Dharma (saking Badung), Ayumi (saking Denpasar), miwah Jayanta (saking Singaraja). Sane kaping kalih inggih punika para jayanti sane sampun ngranjingang lengkara pinih akeh. Para jayanti punika, inggih punika Dharma (saking Denpasar), Bayu (saking Tabanan), Indah (saking Singaraja), Krismayanti (saking Badung), Weda (saking Singaraja), miwah Krisna (saking Denpasar). </br>Silih tunggil mahasiswa Sastra Bali Universitas Udayana sane dados jayanti lomba Wikithon warsa 2020, inggih punika I Made Adi Krismantara maosang, acara lomba sakadi puniki mabuat pisan. Santukan, prasida nagingin galah malajah jumah ri tatkala wenten pangarah-arah saking guru wisesa indik nambakin panglalah sasab marana (virus corona) antuk meneng ring puri, griya, utawi pakubon soang-soang. Tiosan punika, majalaran antuk lomba sakadi puniki prasida nincapang kawagedan mabasa Bali, utaminnyane ngenenin indik tata basa miwah anggah-ungguh basa Bali. Asapunika taler, lomba puniki prasida ngicen galah malajahang angga mangda satata pratiaksa miwah anut ring galah sane sampun kacumawisang ritatkala ngripta lengkara basa Bali sane kaungghang ring media daring. Dane naler mapangapti mangdane acara lomba Wikithon puniki prasida mamargi nyabran warsa. </br> Acara lomba Wikithon BASAbali Wiki sane mamargi kirang langkung arahina puniki, raris kapuputang antuk nyukserahang hadiah majeng ring para jayanti sane marupa jinah, voucher, miwah cihna yasa lianan. Saking acarane puniki, iraga prasida nyuksmayang utsaha nglestariang basa Bali ring masane puniki taler becik pisan maprakanti ring panglimbak teknologi digital. (@YesiCandrika BASAbaliteknologi digital. (@YesiCandrika BASAbali)
  • Mark Hobart  + (Sasuratan puniki madue tatujon mangdennya Sasuratan puniki madue tatujon mangdennya prasida makta kakuatan intelektual natasin budaya mantuka ring makudang cita Bali ngeninin budaya sane katon campuh inggihan marupa budaya napi ke idiologi. Natasang budaya boya je pateh ring mitelebin budaya, nanging marupa tatimbangan sane mitegesang budaya mawentuk kaiwangan ring pemarilaksanannyane karuntutin antuk gagambaran sane ngeleganin mantuka ring Sang Angawe Rat. Orde Baru mitegesang kabudayaan marupa pamineh mangda prejanane anut tur seneng nampi pariwisata global. Budaya nenten malih ngeninin asapunapi prejanane mapakardi nanging wantah mikayunin sekancan dedagangan sane prasida keadol tur kadabdab marupa" tradisi kuno" . Bali pinaka swargan inggihan wantah marupa klise. Nusa Bali puniki mangkin wantah nagingin panyumpene Madam Soeharto ngeninin Disneyland. Rarincikan kapitalis ngeninin panincapan gratis tanpa tanggu tan madue kasumaihan mantuka ring kosmologi Bali sane gumanti mautama mawaste Kali Yuga, sane pamuntatnyane marupa karugaan sane dahat; taler mantuka ring pamineh populer saking dura negara sane tan rered ngawetuang paobahan. Yadiastun je kabudayaan mapenampen i manusa pinaka sang sane nambet nanging ipun sering ngalepasang raga saking kapaiketan idiologi kabudayaan riantuk mitelebin kabudayaan sewates pinaka tata pakraman ipune sedina dina.es pinaka tata pakraman ipune sedina dina.)
  • Ni Luh Sutjiati Beratha  + (Sasuratan puniki mapitelebin praciri pramaSasuratan puniki mapitelebin praciri prama sastra sane mapaiketan ring raracikan kajegegan sane munggah ring Lontar Indrani Sastra.Raracikan ngeninin kajegegan manut ring lontar Indrani Sastra marupa tatamian budaya para laluhur sane sampun matunggilan ring kauripan prajanane ring Bali.</br>Bali manados katloktah seantukan makeh pisan madue sasuratan sasuratan kune sane marupa tatamian budaya dwipa puniki.Panyuratan puniki ngawigunayang metode kapustakaan lan karya ring wawidangan taler kasarengin antuk metode deskriptif kualitatif.Teori sane kawigunayang ritepengan mitelebin data inggihan marupa teori pikenoh basa.Pikenoh ekoleksikan ngeninin kajegegan sane munggah ring lontar Indrani Sastra kangkat kawilah dados tatiga, inggih punika (1) pikenoh informatif, (2) pikenoh interaktif,(3) pikenoh imajinatif.</br>Pikenoh informatif mapaiketan ring makudang informasi ngeninin tatanduran raramon kajegegan, nganinin sajeroning angga sane kangkat katambanin lan tata cara nambanin.Pikenoh interaktif kapanggih ring pabligbag Dewi Saci kalawan Rukmini.Sapunika taler pikenoh imajinatif kakeniang majalaran sapamarigunayan metafora ekoleksikon panggal buaya lan ekoleksikon Arjuna.ikon panggal buaya lan ekoleksikon Arjuna.)
  • A.A. Made Putra Arsana  + (Silih sinunggil reriptan modern sane sampuSilih sinunggil reriptan modern sane sampun kaloktah ring prajanane inggih punika marupa satua bawak mamurda Luh Ayu Manik Mas Ngalahang Legu Poleng.Satua bawak puniki madaging makudang pikenoh pangajah ajah sane utama inggihan sane prasida ngawentuk budi satwam prajanane. Sapunika taler daging satua puniki raket mapailetan mantuka ring kauripan prajanane sekadi mangkin. Antuk asapunika metu raris rasa meled ngaresepang pikenohnyane ngeninin budi satwam.Mawit sakeng pikayunan inucap panyuratan puniki maduwe tatujon mitelebin makudang parindikan minakadi pikenoh pangajah ajah budi satwam sane kabobotang ring satua bawak Luh Ayu Manik Mas Ngalahang Legu Poleng inucap.yu Manik Mas Ngalahang Legu Poleng inucap.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Silih tunggil utsaha para krama Hindune riSilih tunggil utsaha para krama Hindune ring Bali nyomya kawentenan Buta ring sajeroning angga inggih punika antuk ngamargiang upacara taur ritatkala sandyakala sane nepek ring rahina Tilem Kasanga. Utsaha punika kamargiang antuk nyiagayang upakara marupa sesajen, segehan, taler caru. Ri sampune ngamargiang Taur Agung, raris kalanturang antuk acara ngrupuk sane madue suksma ngesahang Bhuta Kala ka genah utawi wit nyane soang-soang masarana antuk geni miwah kalanturang antuk negen Ogoh-Ogoh (simbol Buta) ring sajebag desa. Asapunika utsaha krama Hindune ring Bali mangdane kicen kasalametan miwah karahayuan ring sajeroning baya taler panglalah kaon. Salantur nyane, rahina benjangne krama Baline ngamargiang Nyepi salami arahina.</br>Sakewanten para krama Hindune ring Bali punika taler para janane ring sajebag jagat, ngamargiang rahina Nyepi warsa 2020 (Saka 1940) puniki karasayang mabinayanan. Wenten parindikan sane kalintang ajerih saking kawentenan Buta sane prasida ngarauhang panglalah kaon ring sajeroning kahuripan i manusa. Sasab marana sane nglimbak punika kawastanin Corona utawi Covid-19 sane nibenin para janane. Krama Baline ngamargiang uger-uger guru wisesane mangdane ngawatesin pagubugan (social distancing), nenten medal saking girya, jero, utawi pakubon soang-soang, sadurung rahina suci Nyepi punika rauh. Para kramane kaptiang mangdane ngamargiang pakaryan ring girya, puri, jero, utawi pakubon soang-soang taler ngirangin parikrama sane mamargi ring jaba griya, puri, jero, utawi pakubon. </br>Nganutin wit kruna, taur maartos naur (mayah) miwah artos tiosan inggih punika yadnya. Salantur nyane kruna agung maartos ageng sajeroning paiketannyane ring jagate inggih punika Bhuana Agung. Tiosan punika, kruna kasanga maartos sasih kaping sia ring sajeroing ketekan kalender masehi. Asapunika mawinan, suksman Taur Agung Kasanga inggih punika upacara utawi yadnya sane katur majeng ring Bhuana Agung ring sasih kasanga nepek rahina Tilem Kasanga. Nganutin lontar Sundarigama katlatarang yening sadurung upacara taur kalaksanayang, krama Hindune kaptiang mangdane ngamargiang upacara Bhutayajnya sane marupa caru ngawit saking desa-desa kantos ring soang-soang griya, puri, jero, miwah pakubon saking paletan sane nista nglantur sane utama. </br>Salanturnyane, katlatarang ring lontar Sundarigama yening nepek rahina Tilem Kasanga punika manawita wenten makudang-kudang kahanan sane kaon sangkaning pikayunan sane kaliput dening kapetengan. Yening krama Hindune nenten nglaksanayang upacara taur taler eedan sane lianan punika prasida ngawinang kapralayan jagat (Bhuana Agung), gering nglingsebin para janane sami (gering sasab magalak), taler laksana para janane soleh miwah galak sangkaning kasusupin antuk kahanan Buta (wwang kasurupan Kala Buta) sane ngawinang aro hara ring sajebag jagat.</br>Sakadi sane sampun katlatarang ring lontar Sundarigama, krama Hindune madue pustaka miwah srada indik ngamargiang taur prasida nyomya panglalah kaon sane nibenin jagate puniki, prasida rajeg malih taler kahuripan manusane setata slamet tur rahayu (mulih hayu ning praja mandhala sarat kabeh, wang ring sarwa janma, wastu ya paripurna). Nampenin indik sasab marana Virus Corona sane nibenin manusa ring sajebag jagad ri tepengane mangkin, krama Baline madue pangapti ageng ring sajeroning pamargin taur warsane puniki. Asapunika mawinan, yening upacara taur puniki prasida becik miwah patut pamargine, sinah pandemi sane sue taler akeh ngawinang manusane padem, prasida ical raris mawali ka segara (sasab marana pada mantuk maring samudra). Napi malih wus upacara taur kamargiang krama Hindune ngamargiang rahina suci Nyepi, sane kaptiang prasida ngicenin panyupatan ring sahananing mala sane magenah ring jiwa pramana antuk ngamargiang Catur Brata Penyepian. Toisan punika, wus Sasih Kasanga mamargi, nglantur ruh Sasih Kadasa sane kaumpamiang saluiring kahanane resik miwah suci (kedas) miwah kaaptiang mangdane rahina punika prasida ngicenin karahayuan ring sajeronin kahuripan manusane ring jagate.</br>Nganutin pamargin upacara Nyepi miwah rauhnyane Sasih Kadasa, krama Hindune ngaptiang prasida ngaresikin taler nyuciang anggannyane. Sakewanten, ri tepengan mangkin sangkaning kawentenan sasab marana Covid-19, anggan manusa pinaka Bhuana Alit taler muatang taur anggen nambakin sasab marana sane nibenin angga sarira. Sasab marana sane dados pikobet para janane ring sajebag jagat puniki, ngrangsuk ring sajeroning angkihan (pernafasan) sane ngawinang sungkan taler prasida ngawinang padem. Nganutin teks Wrhspatitattwa, gumi miwah angga sarira punika kabaos sarwatattwa (sakancan kahanan sakala ring sajeroning Panca Maha Buta). Kawentenan pertiwi, toya, geni, angin, miwah bayu punika wenten taler ring sajeroning angga sarira sane marupa daging, getih, panes sarira, angkihan, miwah aung-aungan untek. Asapunika mawinan, angga sarira i manusa taler muatang taur sane kaptiang prasida nambakin sasab marana. Nanging, taur sane sakadi napi sane prasida kabuatang olih angga sarira?</br>Yening suksma sarira muatang yadnya marupa tapa miwah brata anggen mareresik miwah masucian, asapunika taler angga sarira (stula sarira) muatang sakadi vitamin, protein, mineral, miwah sane tiosan, sane mawit saking sarin-sarin boga sane becik kasadanayang mangdane setata kenak taler prasida nambakin sungkan. Teks Nitisastra maosang yening ajengan becik punika madue cihna ngawinang anggane setata seger-oger (ring wara bhoga pustining awakya juga panengeran). Mangda ngamolihang pangan sane becik, patut naler kauningin sarwa pangan sane ten becik kasadanayang majeng ring angga sarira utawi sida ngawinang wisya. Salanturnyane, ring Nitisastra kabaosang nenten patut yening ngajeng daging sane nenten becik. Daging sane nenten becik kabaosang sakadi bikul, cicing, katak, lipi, ulet, miwah cacing. Makasami ajeng-ajenganne punika nenten dados ajeng tur mangdane kakelidin (Haywa mamukti sang sujana karta pisita tilaren, kasmalaning sarira ripu wahya ri dalem aparek, lwirnika kasta mangsa musika sregla wiyung ula, krimi kawat makadinika papahara hilangken). Sakadi sane munggah ring Nitisastra indik ajeng-ajengan sane becik ring sajeroning angga sarira, ngawetuang panarka yening sasab marana sane kawastanin Covid-19 mawit saking sarwa boga sane nenten becik. </br>Taur sane kabuatang ring angga sarira antuk sarwa boga sane becik, tata cara ngolah sane patut, miwah ngripta pangrasa sane negdegin patut kautsahayang pinaka nyuksmayang angga sarira. Sakancan ajeng-ajengan sane jagi kajeng miwah sapunapi ngolah ajenganne punika, muatang uratian sane utama. Sakadi sane sampu kauningin, miara ngga sarira nenten ja wantah antuk ngamargiang olahraga. Sakewanten, ajeng-ajengan sane becik prasida nambakin panglalah sasab marana ring angga sarira.</br>Indik ajeng-ajengan sane katur majeng ring para wiku umpaminnyane, sakadi sane sane munggah ring lontar Wrati Sasana (teks sasana indik pandita sane ngamargiang brata), sahananing sarwa pangan sane kasadanayang patut kauratiang utaminnyane sang sane kabaoas siddhanta inggih punika sane ngamargiang brata suci (tan yogya ika bhaksan de snag siddhanta suddha brata). Sarwa pangan sane kabaosang nenten suci sakadi daging manusa, bojog, banteng, macan, gajah, kuda, meong, dongkang, miwah lipi. Tiosan punika, sarwa buron sane rupannyane soleh kabaosang ajengan sane nista sakadi lintah, ulet, kuricak, teledu, lasa, toke, miwah cecek. Kabaosang naler sarwa pangan sane dados ajeng (muwah ikang yogya bhaksaken) inggih punika celeng alas, ayam alas, kebo, siap pitik, kedis miwah sahananing soroh ulam segara sajabaning buaya miwah soroh ulam sane magoba aeng taler soleh. Salanturnyane, tata cara maratengan taler patut kauratiang, sakadi ri tatkala ngaryanin ajeng-ajengan sampunang pisan yening kantos kaencegin buyung, legu, limpit, tuma, tengu, kutu, miwah kapinjal, asapunika kawastanin cemer, nenten wenang ajeng santukan kabaos sampun leteh utawi kotor. </br>Pateh sakadi sahananing palemahan utawi entik-entikan sane wenten ring jagate, yening makasami entik-entikan sane madaun gadang punika prasida kasadanayang mangda ngamolihang vitamin sane becik anggen angga sarira (unsur nabati). Asapunika taler, mangdane angga sarira puniki ngamolihang vitamin sane mawit saking soroh beburon (unsur hewani), nganutin lontar Nitisastra miwah Wrati Sasana yening nenten makasami soroh buron punika prasida kasadanayang. Asapunika mawinan, tiosan ajeng-ajengan sane kawastanin becik salanturnyane patut kauratiang kasuciannyane sinah prasida mabuat majeng ring angga sarira. </br>Sahananing ajeng-ajengan sane becik, resik, miwah suci punika sane sapatutnyane kasadanayang majeng ring angga sarira, katur pinaka taur. Ri tatkala napi taur sane kasadanayang majeng ring angga sarira punika kamargiang? Panyawisnyane malih kawaliang majeng ring ida dane soang-soang. Gumi (Bhuana Agung) miwah angga sarira (Bhuana Alit), kakalih punika patut kaupapira. Gumi pinaka genah ngaruruh urip sahananing sarwa murip. Asapunika taler, angga sarira punika linggih atma sane ngicen kauripan. (Yesi Candrika BASAbaliWiki)cen kauripan. (Yesi Candrika BASAbaliWiki))
  • Ni Nyoman Srayamurtikanti  + (Speech delay, silih sinunggil komposisi muSpeech delay, silih sinunggil komposisi musik sakeng komponis istri Bali sane mapesengan Ni Nyoman Sraya Murtikanti. Mang Sraya, (nika pungkusan ipun) lulusan sakeng Institut Seni Indonesia Denpasar sane mangkin ngelanturan masekolah Master ring Institut Seni Indonesia Surakarta sampun akeh ngripta tur ngametuan musik kreatif sane kantun madasar antuk pakem-pakem tradisi. Speech delay, utawi lat mebaosan pinaka istilah umum nuju kasuksman sakeng anake sane lat uning ngeraos miwah mebabaosan sane nenten manut sareng yusan anake alit. Silih sinunggil semeton istri ne Mang Sraya naenin keni Speech Delay, sakewanten naenin keni pinyungkan lat ngeraos tur mabaosan, ipun medue kewagedan rikalaning ngelingan miwah madue rasa imajinasi sane becik. Kawentenan punika ngicenin Mang Sraya ide miwah inspirasi raris kabakta ring musik kreatif punika. </br></br>Tabuh puniki nganggen piranti Gender Wayang. Polah palih tetabuhane madasar antuk pikobet-pikobet sane kametuang olih speech delay punika, raris kaolah miwah ketafsiran sareng wangun tekstual garapan minakadi:</br>1. Pikobet nganinin indik artikulasi babaosan kacihnayang olih katik panggul gender sane kaanggen nepak daun gamelan gender wayange punika. Yadiastun ring serahinane katik panggule punika nenten naenin kaanggen nepak bilah-bilah gamelan. </br></br>2. Pikobet basa reseptif (input) utawi mirengin babaosan, miwah ekspresif (output) utawi mababaosan kacihnayang antuk sistem estafet utawi magiliran. Ring tabuh gender wayang sane umum, tata cara gegebugannyane kamargiang sinarengan, sakewanten ring garapan puniki tata cara gegebungannyane kamargiang slegenti utawi magiliran. </br></br>3. Madue kewagedan ring daya imajinasi becik, kakantenan antuk melodi sane setata metiosan ring sekancan piranti gamelan gender wayang. Indike puniki mabinayan sareng gending gender wayang sane sampun ketah kamargiang nganggen melodi asiki inggih puniki wantah melodi polos lan sangsih. </br></br>Ring tabuh puniki, sang pangripta ngepah tetabuhane antuk petang (4) pepalihan. Ring sekancan pepalihan nyihnayang ide miwah bantang utawi unteng sakeng garapan tabuhe punika. </br></br>1. Ring pah-pahan kapertama, nganggen katik panggul gender sane kakawitin sakeng kantilan I antuk nyuarayang melodi sane bawak, tur kaulang-ulang. Raris juru tabuh kantilan I nepak asiki nada ring piranti pemade I sane matatujon mangdane juru tabuh pemade I prasida ngelanturan tetabuhane antuk ngamargiang makudang-kudang melodi sane sane metiosan sareng melodi bawak kantilan I.</br></br>2. Ring pah-pahan kaping kalih nganggen tempo utawi mat sane sedeng. Wenten malih pah-pahan melodi sakeng pemade sareng kantilan. Kantilan nabuhang 2 nada nyilih asih nganggen tempo becat miwah sikut sane mabinayan. Ring selagan melodi punika, pemade ngicenin aksen pinaka ceciren nguncab majeng ring melodi kantilan. Raris kelanturang antuk melodi sane akehnyane kutus kajar, jajaran suarane punika nyilih asih tur selegenti katabuhang.</br></br>3. Ring pah-pahan sane kaping tiga, nganggen mat sane banban raris sekakidik mecatang. Ring wawidangan puniki, sang pangripta nganggen 1 melodi sane pateh sakewanten tetueknyane ring dinamika risajeroning sekancan piranti gender wayang punika. Raris kelanturang antuk nulad silih sinunggul tabuh gender wayang sane mawasta Angkat-angkatan. Gending angkat-angkatan pinaka silih sinunggil tabuh gender wayang sane kaanggen rikalaning ngambelin wayang tatkala nuju genah meperang. Ring gending puniki wenten kalih soroh melodi matiosan sane katabuhang olih tangan ring tengen miwah tangan ring kiwa. Pola melodi Ring tangan kiwa nganggen nada 4 kajar sane terus kaulang-ulang ngantos puput. Ring tangan tengen sayan lincah tur variatif ring sajeroning nadanyane. Indike puniki sekancan pirantine punika madue melodi sane mabinayan sakewanten sujatine sami saling mapaiketan dados asiki. Indike punika sane kawastanin polifoni. </br></br>4. Ring pah-pahan kaping pat. Nganggen teknik polimetrik wastannyane. Ring sekancan piranti gender wayang punika nganggen makudang-kudang sikut birama sane matiosan. Kantilan I nganggen mat 5/4, pemade I nganggen kajar 10/4, kantilan 2 nganggen ¾, pemade 2 nganggen 6/4. Ring ailehan, samian piranti gender pacang macepuk ring ketukan kaping 30. Sekancan piranti gender medue lengkara nada sane matiosan, sakewanten pacang katemu ring ketukan 20. Piranti gender punika pacang katemuang antuk angsel-angsel sane mirip. Raris pinaka panguntat tetabuhan kadagingin kebyar antuk jajaran nada sane matiosan sakeng kantilan sareng pemade. </br></br>Karya tabuh kreasi Speech Delay puniki sampun kapentasang ring festival Musik Kreatif Kuno Kini duk warsa 2020 (kalih tali kalih dasa). Tabuh-tabuh tiosan sane karipta olih Mang Sraya prasida kapiarsayang ring kanal Youtube Sraya Murtikanti.yang ring kanal Youtube Sraya Murtikanti.)
  • I Dewa Ketut Alit  + (Tabuh Caru Wara karipta olih I Dewa Ketut Tabuh Caru Wara karipta olih I Dewa Ketut Alit sane mawit sakeng Banjar Pengosekan, Desa Mas, Ubud. Dewa Alit embas sakeng kulawarga seniman. Dewa alit kauningin dados komposer sane nganggen pendekatan “avan garde” sakewanten setata eling ring uger-uger tradisi. Dewa alit sering polih uleman dados guru miwah makarya tabuh ring dura negara, sekadi : Boston, Massachusetts, New York, Munich, Frankfurt miwah sane lianan. Duk warsa 2007 dewa alit ngewangun sanggar sane mawasta Gamelan Salukat miwah sampun ngawentenan tour ke Amerika duk warsa 2009 miwah 2010. Tabuh Caru Wara karipta duk warsa 2005 sane madue kasuksman nyomyang sahananing sane maurip ring jagate. Ring gending puniki kasobyahan sapunapi harmoni dinamika sane kompleks, nilai-nilai, gesekan, benturan, konfilk miwah arah sane berlawanan, konsep sane saling dagingin sakeng siklus kalender Bali.ling dagingin sakeng siklus kalender Bali.)
  • I Wayan Sukra  + (Tari kebyar duduk karipta olih maestro tarTari kebyar duduk karipta olih maestro tari I Ketut Mario, tari kebyar duduk dados silih sinunggil tarian bali sane sampun kaloktah puniki madasar sakeng paiketan manusa sareng gumine. Karesepang miwah kabaktayang antuk kayun sane halus, kuat, lincah. Sesolahan puniki cihna sakeng jalan idup i manusa sane ngaruruh rwa bhineda, kuat, alus, maskulin, feminim. Kewagedan sang pragina nyolahang tarian kebyar duduk puniki turmaning prasidang ngimbangin tetabuhannyane pacang micayang kelanguan majeng rinh sang sane nonton.ng kelanguan majeng rinh sang sane nonton.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Tumpek Wariga: Maupacara ring Sakala miwahTumpek Wariga: Maupacara ring Sakala miwah Niskala</br></br>Nemonin rahina Saniscara Kliwon Wariga, krama Hindune ring Bali ngamargiang upacara Tumpek Wariga, utawi ketah naler kabaos Tumpek Bubuh, Tumpek Uduh, miwah Tumpek Pangatag. Ritatkala rainan suci puniki rauh, sakadi pinget majeng krama Hindu di Bali yening selae likur rahina sane jagi rauh krama Baline pacang ngamargiang rainan suci Galungan. Sakadi sane sampun mamargi, nyabran ngemem sasih ritatkala rainan Tumpek Wariga puniki rauh, entik-entikan sane wenten ring uma, alas, gunung, tegal, taler ring karang umahe sami kapayasin miwah katurin upakara. Upakara punika pinaka yadnya krama Hindu Baline nyuksmayang pican Ida Bhatara Sangkara sane ngawinang landuh jagate sami. </br></br>Utsaha ngawangun karaketen utawi pakilitan becik imanusa kapining palemahan (bhawana-bhuwana), sinah pisan ritatkala upacara Tumpek Wariga puniki kamargiang. Krama Hindu ring Bali eling yening palemahan punika mautama pisan ring sajeroning kahuripan imanusa. Punika mawinan, imanusa ngaturang malih napi sane sampun kaambil saking palemahanne, masarana antuk banten utawi sarwa upakara. Sakewanten, ring aab jagat sakadi mangkine, napike utsahan imanusa nyaga pakilitan becik majeng ring palemahanne wantah masarana antuk upakara kemanten pacang sida negepin kalanduhan gumine ri pungkur wekas? Indike puniki patut kalaca-laca malih ritatkala jagate katiben pikobet utawi bencana minakadi polusi, blabar, alas gundul, abrasi miwah sane lianan. </br></br>Sakadi gatra sane sampun munggah ring berita duk sasih Mei 2019 sane sampun lintang, Pasih Lebih ring Gianyar sampun keni abrasi santukan nenten wenten entik-entikan sakadi entik bakau sane sida nambakin toya pasih ageng. Punika mawinan tanahe ring pasisi pasihe ical tur anyud. Bencana tiosan taler sane sampun kagatrayang duk sasih Oktober 2019 inggih punika indik alas sane puun, ring Dusun Wanaprasta, Desa Kintamani Bangli. Akeh entik-entikan minakadi tiing, cengkeh, cemara puun. Santukan anginne baret, genine punika ngeseng alas ring desa-desa tiosan sane nampek irika minakadi Desa Batur Selatan, Desa Batur Tengah, Desa Subaya, miwah Desa Sukawana. </br></br>Ngantos mangkin, gatra indik reboisasi utawi nandurin sarwa taru ring genah-genah punika durung wenten munggah. Nyaga utawi ngupapira kawentenan palemahanne patut pisan kamargiang, sakewanten utsaha tiosan sakadi nandurin sarwa entik-entikan nika sane pinih mautama yening selehin saking pikobet utawi bencana ring gatra baduur.</br></br>Sarwa palemahan sane wenten ring gumine pastika madue kawigunan sane matiosan sakadi sane sampun mungguh ring lontar-lontare. Minakadi taru utawi entik-entikan sane becik anggen sarana tamba sakadi sane munggah ring lontar Usada Taru Pramana. Wenten sawetara 168 soroh entik-entikan sane prasida anggen tamba. Minakadi, taru Bingin, taru Majagau, taru Dadap, taru Kepelan, taru Awar-Awar, miwah sane tiosan. Entik-entikan sakadi puniki maguna pisna yening tandur ring karang umah utawi tegalan santukan prasida kanggen malih olih imanusa. Sakewanten, nganutin lontar Aji Janantaka wenten soroh taru sane dados miwah nenten dados kanggen ngaryanin sarwa wewangunan miwah anggen upacara (yadnya). Sakadi taru Jati, taru Ketewel, miwah taru Sentul nenten becik anggen ngaryanin wangunan suci, sakewanten dados anggen ngawangun wangunan umah. Salanturnyane, sakadi taru sane ngamedalang maganda arum sakadi taru Cendana miwah Majagau becik anggen ngaryanin wangunan suci. Sarwa sekar sakadi sandat, pudak, jepun becik anggen yadnya. Sakewanten, taru Jempiring Alit (Tulud Nyuh) utawi Salikonto nenten becik anggen yadnya. </br></br>Nganutin lontar Usada Taru Pramana miwah Aji Janantaka punika sujatine sarwa palemahanne akeh madue kawigunan ring kauripan imanusa. Rahina ayu sakadi Tumpek Wariga puniki patutne dados galah becik imanusa pacang mautsaha ngalanduhang jagat Baline sakala miwah niskala. Ring sajeroning niskala masarana antuk upakara taler ring sajeroing sakala marupa laksana jati sakadi nandur entik-entikan ring genah-genah sane sampun keni bencana minakadi ring pasih miwah ring alase nika sane kabuatang. (@YesiCandrikaBASAbaliWiki)ane kabuatang. (@YesiCandrikaBASAbaliWiki))
  • I Made Suastra  + (Undang Undang Dasar 1945 pasal 32 ayat 2, Undang Undang Dasar 1945 pasal 32 ayat 2, lan Undang Undang no 32 Tahun 2004, ngawetuang pemargi sane jimbar mantuka ring soang soang wawidangan nincapang utsaha ngeninin kahuripan. Pengelaksanayan otonomi daerah patut ngelestariang sawilang parikrama sosial budaya pinaka ciri manusannyane. Praciri sane dados tetenger ipun kasengguh manusa bali inggihan marupa basa (mawentuk suara) lan dresta (mawentuk sarana). Mapaiketan ring parindikan puniki tambis ring makudang parilaksana ciri ciri inucap kawigunayang olih manusa bali inggihan ring wawidangan panagara taler ring dura negara. Caciri puniki patut kalestariang yening prade iraga mabudi ngalestariang manusa bali sajangkepnyane. Panyuratan puniki madue tatujon mitegesang sapunapi basa bali kantun dados praciri manusa bali ring aab jagate sekadi mangkin. Pabligbag ring panyuratan puniki katulengang ring praciri manusa bali mungguing paiketannyane ngeninin basa. Basa bali pinaka silih sinunggil ciri manusa bali patut kasumbungang. Bukti bukti sane ngawinang bangga punika prasida kepanggih ring pangelimbak pangawigunannyane. Basa bali pidagingnyane madue wiguna sane dahat mautama ritatkala ngokasang budaya ipune. Nanging ritepengan aab jagate sekadi mangkin basa bali katiben paobahan manut tatujon pangawigunannyane. Nampenin paobahan punika, pakewuh internal wiyadin eksternal patut katulengin mawastu prasida kapanggih naya upaya mapikelatang kawentenan basa bali mangdennye ajeg mawiguna pinaka silih sinunggil praciri manusa Bali.inaka silih sinunggil praciri manusa Bali.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Wibisana nenten prasida nawengin kaduhkitaWibisana nenten prasida nawengin kaduhkitanidane, ritatkala nguningin rakanidane sane pinih duur inggih punika Rahwana sampun seda ring rananggana. Yadiastun Rahwana ngamargiang laksana adharma, Wibisana rumasa sungsut ring ati, mapakayun indik sameton tugelanidane sane sampun seda. Ritatkala punika, Sang Rama raris rauh ngawirangin atinidane Sang Wibisana sane sedek kaliput antuk rasa duka. Ida Sang Rama muji Rahwana sane malaksana luih ritatkala ngamargiang tapa taler kasub pinaka raja mawisesa ring jagate sane nenten jerih yening seda ring rananggana. Sapasira sane padem ring payudan pacang ngamolihang Suargan ((prasasta sira nguni sampun tapa, gahan ta sira cakrawartting jagat, pejah sir ataman surud ring rana, asing mati mamuk ya moksatmaka). </br></br>Asapunika ida Sang Rama sane maha wicaksana maosang, sane setata negdegin kayun miwah ngicenin rasa dayuh antuk babaosanidane. Kadigjayan idane saking Rahwana nenten manadosang ida nyapa kadi aku utawi sumbung. Ida wantah sareng mrasa kaduhkitan sane nibenin jagat Alengka. Raris, Sang Rama mapangapti ring Wibisana sane malaksana luih taler anut ring ajah-ajahan sastra agama mangdane mimpin jagat Alengka. Salanturnyane, Wibisane kicen tutur utawi piteket-piteket saking Ida Sang Rama Dewa. </br></br>Silih tunggil pahan cerita ring Kakawin Ramayana baduur, ngicenin tutur utama indik pamimpin taler mimpin, sane prasida kaplajahin ring kawentenan aab jagate sakadi mangkin. Pamimpin sering kadadosang tetuladan utawi imna olih kramannyane sane kapimpin. Pamimpin punika sapatutnyane malaksana sane susila taler mresidayang ngicenin kaweruhan sapunika mawinan becik tiru. Kakawin Nitisastra sampun nugesang indike punika yening swadharma raja pinaka pamimpin ngicenin tuntunan majeng ring makasami rakyatidane, ngawit saking sane utama, madya, miwah nista. Pamimpin patut nuntun kramanidane antuk laksana sane becik (tingkahnikang prabhu sumiksa ri bhretya sanggya, sakwehnya kottama kamadhya lawan kanista, yeka warah warahaneka ya karma yukti). Sapunika mawinan, manados pamimpin nenten ja dangan santukan wenten babaosan yening sadurunge mimpin anak tiosan, patut malajah mimpin dewek padidi. Kawentenane punika naler kabaosang Sang Rama majeng ring Sang Wibisana yening pangawite mangdane prasida mimpin padewekan antuk dharma.Wusan punika, yening sampun janten ngamargiang dharma miwah ajah-ajahan agama, raris para panyeroan miwah mentri taler nulad (awakta rumuhun warah ring hayu, telas ta mapageh magom agama, teke rikang amatya mantra tumut). </br></br>Salanturnyane, tiosan ring kakawin Ramayana miwah Kakawin Nitisastra sane sampun kabaosang, ajah-ajahan indik niti utawi ring sajeroning kriya sastra, tiosan dados dokumen intelektual sapatutnyane becik kawacen, karesepang, taler kamargiang. Minakadi, sane munggah ring Kakawin Sutasoma sane nugesang indik tresna asih ritatkala mimpin, Geguritan Niti Raja Sasana sane muatang indik suksman manados pamimpin, Udyogaparya, Arjunawiwaha, miwah sane tiosan. Teks-teks puniki ngicenin panuntun sane utama indik ajah-ajahan niti. Sakewanten, sapunapi para pamimpine ngutsahayang nelebin sastra pinaka kesadaran literasi? Yening nenten sangkaning ngwacen kriya-kriya sastra, raris saking dija para pamimpin polih panuntun ritatkala mimpin? Napi malih pamimpine punika kadadosang tetuladan ring masyarakat?</br></br>Ring kawentenan sane sampun mamargi, ring sajeroning kawentenan sejarah pamimpin Bli sane kasub antuk kawisesanidane, inggih punika I Gusti Ngurah Made Agung utawi Cokorda Denpasr. Raja Badung sane naler kabaos Cokorda Mantuk Ring Rana punika mimpin perang puputan ritatkala nglawan penjajahan Welandane ring tanggal 20 September 1906. Tiosan punika, kawisesan I Gusti Ngurah Made Agung pinaka raja Badung, madue kawisesan sane nenten ja wantah magenah ring Badung, sakewanten ring sajebag jagad Bali. Para Welandane mapakayun yening raja Badung punika pinaka cihna taksun jagad Baline sane ngawinang Welandane urati ring Bali.</br>I Gusti Ngurah Made Agung pinaka pamimpin sane masanjata antuk keris, taler nyihnayang angganidane antuk lemat tulis (pisau tulis). Suksmannyane, ida nelebin sastra antuk ngaripta kriya sastra. Punika mawinan, ida naler kabaos pinaka pamimpin sane matungked antuk sastra. Kriya sastra sane sampun kasurat, inggih punika Geguritan Loda, Niti Raja Sasana, Hredaya Sastra, Dharma Sasana, Nengah Jimbaran, dan Purwa Sanghara (Agastia, 2006: 7). </br>Kawagedan antuk ngolah basa taler rasa sane kadurenang olih I Gusti Ngurah Made Agung luih pisan. Sakadi ring silih tunggil kriya sastranidane sane mamurda Geguritan Dharma Sasana, ida nyihnayang kawagedanidane nganggen basa Jawa-Mlayu (Basa cara Jawa Mlayu).. Tiosan punika, ring Geguritan Cara Mlayu (Geguritan Nengah Jimbaran), I Gusti Ngurah Made Agung nyihnayang kawagedanidane nganggen basa Mlayu. Salanturnyane, ring geguritan sane dawa taler ageng sane sampun surat ida, inggih punika Geguritan Purwa Sanghara nganggen basa Bali antuk tembang Surakarta (nanging tembang cara Surakarta/ basa Bali pangikete). Asapunika pamimpin sane madasar antuk sastra prasida nuntun kramane antuk pamargi sane patut utawi dharma. </br></br>Pamimpin sane prasida nuntun yening inargamayang ring sajeroning banawa, inggih punika pamimpin punika manados juru setir (nahkoda). Juru setir ring banawane, madue swadharma dados juru slamet utawi manados jalaran kasengsaran utawi pademnyane para kramanidane. Pamimpin kaptiang nayuhin utawi manados catraning jagat sane nglingkubin kramanidane antuk sane tepek (adil) santukan punika prasida ngwangun jagadita.santukan punika prasida ngwangun jagadita.)
  • Agung Wiyat S. Ardhi  + (TAKSU Olih: Agung Wiyat S. Ardhi RariananTAKSU</br>Olih: Agung Wiyat S. Ardhi</br></br>Rarianang indangé</br></br>Duh, Aruna, duh pawana, duh rahina. Tityang ajerih Widhi wadih</br></br>Kalantaka ngendih Tityang amerih Asing alih mangalih Asing alih tan polih</br></br>Tan polih ngruruh ririh.</br></br></br>Mangkin, saking prabhata segara Sanur</br></br>Saraswati matéja Nyinarang kaluihan Aji Nyekarurayang kadiatmikan</br></br>Kapradnyanan</br></br>Ring sang teleb angulik sastra</br></br>Angulik aksara</br></br>Angulik tatua</br></br></br>Aruna, pawana, rahina</br></br>Sampunang malih andega indangé</br></br>Tityang tan kantun ajerih</br></br>Widhi tan kantun wadih</br></br>Réh Saraswati sampun nyiratang</br></br>Padma késara</br></br>Taksu</br></br>Nyekarurayang satwam</br></br>Ngébekin Bhuana Dénpasar</br></br></br></br>Mangkin, ngiring tancebang dupané masumpang geni</br></br>Ngendih</br></br>Mangda polih asing alih</br></br>Ngruruh ririh</br></br>Ngruruh sugih</br></br>Mabekel tresna kinasih</br></br>Mapikolih shantih.</br></br></br></br>Bhadrika Ashrama,</br></br>14 Agustus 2013tih. Bhadrika Ashrama, 14 Agustus 2013)
  • I Putu Supartika  + (Angayubagia pisan aturang titiang majeng rAngayubagia pisan aturang titiang majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, duaning sangkaning asung kerta wara nugraha Ida, cakepan alit puniki prasida embas. Duaning sangkaning sih Ida, titiang prasida muputang cakepan puniki, yadiastun kantun akéh kakirangannyané.ki, yadiastun kantun akéh kakirangannyané.)
  • Brett Hough  + (Babad Bali kawentuk saking makudang kasingBabad Bali kawentuk saking makudang kasingsalan, minakadin ipun ring kasujatian budaya lan prajana Bali. Siosan ring punika taler tetamian seantukan kajajah olih i Belanda lan pikolihan pejangkepannyane ring Negara- Wangsa Indonesia. Siosan taler mawit saking pakibeh modernisasi, globalisasi, pariwisata lan konsumerisme. Para panyurat Bali's Silent Crisis: Desire, Tragedy and Transition mitulengin kasingsalan punika mangdene prasida mitatasin pikobet utama sane ngelantur kawentuk, angawi pengaruh lan napkala ngawetuang rasa ajerih ring kauripan sedina dina ring Bali. Para panyurat makakalih maduwe panampen inggihan kakuatan- kakuatan lan paobahan-paobahan sane mapaiketan ngawetuang trauma psikologis lan budaya sane dahat nanging tan keangkenin seantukan marupa" krisis diam" lan matungkas ring wacana Bali pinaka swargan. Para panyurat inucap sampun jenek magenah tur makarya ring Indonesia makudang kudang warsa tur lami magenah ring Bali. Kadasarin riantuk kaweruhan ipune ngeninin papelajahan antuk budaya lan promosi kesehatan ipun ngawetuang perspektif sane mabuat ngeninin subyek ipune lan mitegesang uratian sane tingglas mantuka ring kesehatan psikologis maka suen suen manusa Bali sane kablengbeng antuk pakibeh paobahan, parikosa lan perih sane teleb sane kaunggahang ring sub judul buku buku ipune. Saking pangawit karumasayang panyundul pikayunan ipune sane gumanti kukuh ring mitelesin lan manyurat buku taler pasemayan ipune mantuka ring paswitrannyane ring Bali. Gumanti sampun tingglas inggihan ipun madrebe rasa asih ring subyek ipune lan unteng pikayunan ipune sane kadasarin antuk paiketannyane makasuen ring Bali.in antuk paiketannyane makasuen ring Bali.)
  • Bart Verheijen  + (Bali gumanti sampun masikian pisan ring paBali gumanti sampun masikian pisan ring pariwisata. Panyuratan puniki mangulati praciri budaya Bali sane stata tumbuh lan paiketannyane ring widang pariwisata ritelenging globalisme ngawigunayang studi kasus wewangunan Taman Budaya Garuda Wisnu Kencana (ngawit warsa siu sangang atus sangang dasa tiga rauhing warsa duang tali pelekutus), sane merupa arca Hindu Dewa Wisnu ngadeg ring luhuring paksi garuda sane agung. Taman lan arca inucap kasengguh pinaka praciri budaya anyar wangsa Indonesia taler pariwisata Bali. Nanging asapunika, studi kasus mantuka ring kawentenan taman puniki taler nyihnayang kawentenan Bali sane sampun magentos, ngawit karuntuhan ipun Suharto ring warsa siu sangang atus sangang dasa kutus, sinambi natingin pakibeh globalisme. Pariwisata Bali sampun magentos saking pariwista budaya sane nunggil saking ulu rauhing ke sor, menados tetujun wisata global. Mabukti rikala mangkin taman punika gumanti pinaka genah ngelaksanayang acara sane ageng tur kamiletin makudang negara. sane ageng tur kamiletin makudang negara.)
  • I Nyoman Darma Putra  + (Bali gumanti sampun masikian pisan ring paBali gumanti sampun masikian pisan ring pariwisata. Panyuratan puniki mangulati praciri budaya Bali sane stata tumbuh lan paiketannyane ring widang pariwisata ritelenging globalisme ngawigunayang studi kasus wewangunan Taman Budaya Garuda Wisnu Kencana (ngawit warsa siu sangang atus sangang dasa tiga rauhing warsa duang tali pelekutus), sane merupa arca Hindu Dewa Wisnu ngadeg ring luhuring paksi garuda sane agung. Taman lan arca inucap kasengguh pinaka praciri budaya anyar wangsa Indonesia taler pariwisata Bali. Nanging asapunika, studi kasus mantuka ring kawentenan taman puniki taler nyihnayang kawentenan Bali sane sampun magentos, ngawit karuntuhan ipun Suharto ring warsa siu sangang atus sangang dasa kutus, sinambi natingin pakibeh globalisme. Pariwisata Bali sampun magentos saking pariwista budaya sane nunggil saking ulu rauhing ke sor, menados tetujun wisata global. Mabukti rikala mangkin taman punika gumanti pinaka genah ngelaksanayang acara sane ageng tur kamiletin makudang negara. sane ageng tur kamiletin makudang negara.)
  • Alexander R. Cuthbert  + (Bali kasengguh tetujon pariwisata mancanegBali kasengguh tetujon pariwisata mancanegara tur sampun kapewewehin pesambat pinaka swargan sukating satus tiban sane lintang. Nanging mangkin sampun ketatasin olih para pengrawuh makudang pikobet dahat sane niben inggian parindikan ekonomi wiadin wawidangan. Kasingsalan pawangunan kasengguh sane pinih marupa kaiwangan nginggilang arsitektur Bali sane anyar sane manut ring praciri witnyane. Warga kota ring Bali rikala mangkin mekadi kakungkungin olih simpul Gordian, rikala arsitektur tradisional sane jangkep kantun wenten nanging arsitektur anyar nenten tumbuh. Sapunapi antuk midabdabin parindikan puniki, irika magenah pitakonnyane. Arsitektur dados mejanggelan rikala wangunan kuna tan kaurati antuk kawentenan urbanisasi sane mamurti. Sapariindikannyane gumanti nenten prasida kapuputang. Pangulatian puniki marupa utsaha pangawit ngamedalang daging pikayunan utama tur miteketang utsaha mangda prasida nincap. Nanging taler kapisaratang filosofi anyar ring widang teori urban pinaka dasar saluir aktivitas profesional saantukan tan prasida pacang nincap yening nenten karuntutin aktivitas profesional inucap. Antuk punika uratian tityang ten sios nyawis pitakon sapunapi pakibeh prasida kalumaksanayang mawit saking arsitektur asli Bali sane medal saking pidabdab feodalisme nyuhjuh pangelaksana lan penampennyane ring pasca modernitas, kapitalisme informasi lan globalisasi. Parindikan patut ketanganin ring makudang panta inggih punika pendidikan, kebijakan, strategi, lan penegakan. Tityang miteketang ring pamuput patut kasibehin antuk tata titi sane mawit saking transformasi vernakular, budaya wawidangan Bali sane kritis, lan adaptasi leksikon urbanis anyar ring wawidangan tropis.ikon urbanis anyar ring wawidangan tropis.)
  • Mary S. Zurbuchen  + (Bali, 50 years of changes: A Conversation Bali, 50 years of changes: A Conversation with Jean Couteau, Eric Buvelot lan Jean Couteau sampun mikolihang gagambaran sane gumanti sukil, nyapuhang, lan ngawetuang gurnita ngeninin kaelingan, pratingkah mapraja, lan kauripan maagama ring Bali, tur tategak Bali ring wawengkon Nasional Indonesia. Tan sumbangsaye malih, puniki marupa utsaha sane pinih kainggilang mangdennye prasida misuguhang pangaksi ngeninin nusa sane sajangkepnyane sasukat Fred Eiseman, Jr's Bali : Sekala lan Niskala ( 1990), utawi Adrian Vickers Bali : A Paradise Created ( 1989). Nanging pakarya puniki nenten marupa narasi sejarah,utawi puncuk panyuratan sejangkepne makudang kudang warsa ngeninin separiindikan sane wenten. Katimbang sekadi kapanggihin transkrip widia tula ekpatriat sareng kalih, Buvelot pinaka jurnalis sane jenek ring Wadingan punika ngawit saking 1995, lan couteau pinaka pangripta, pinuleng sosial lan komentator kasub sane jenek ring Bali ngawit warsa 1970.ub sane jenek ring Bali ngawit warsa 1970.)
  • NDM Santi Diwyarthi  + (Bali, rumasuk museum gumanti rumaket ring Bali, rumasuk museum gumanti rumaket ring industri pariwisata era milenial. Maridabdab museum nenten sandang malih inklusif lempas ring analisis lan aplikasi tan pawates tan pakungkung. Museum marupa silih sinunggil sarana komunikasi ri telenging prejana milenial sekadi mangkin, inggihan patut katulengin kawigunannyane ring industri pariwisata. Metode panyuratan inggih punika kualitatif antuk ngawigunayang instrumen panyuratan mawentuk angket, saur pitaken, dokumentasi panyuratan antuk para panodia museum ring Bali. Pikolih panyuratan mitatasang inggihan makehan panodia museum sane sampun ngawit riwekas nyelehin museum inucap mawilang 52 persen, taler mawilang 52 persen pacang nyuratang pemargin ipune rikala nodia museum, 80 persen pacang nyobyahang kawentenan museum majalaran antuk internet,92 persen sampun tatas ring kawentenan museum sane pacang katodia tur sapa sira sana ngawangun, 60 persen pacang nyobyahang malih mantuka ring prajana siosan, 40 persen pacang mewali nodia museum inucap. persen pacang mewali nodia museum inucap.)
  • NDM Santi Diwyarthi  + (Bali,taler inggih punika museum gumanti raBali,taler inggih punika museum gumanti raket mapaiketan ring industri pariwisata era milineal 4.0. Maridabdab museum nenten patut malih wantah ekslusif lempas ring analisis lan aplikasi tanpa wates lan tanpa kungkung. Museum marupa silih sinunggil sarana komunikasi ri telenging prajana milineal rikenjekan mangkin, inggihan patut katulengin kawigunannyane ring industri pariwisata. Metode panyuratan inggih punika kualitatif ngawigunayang instrumen panyuratan mawentuk angket, saur pitaken, dokumentasi panyuratan antuk para panodia museum ring Bali. Pikolih panyuratan mitatasang inggihan makehan tamiu sane nodia museum inggih punika prajane sane sampun nyelehin museum inucap mawit saking orti mawilang 52 persen. Taler mawilang 52 persen pacang nyuratang pemargin ipune rikala nodia museum, 80 persen pacang nyobyahang kawentenan museum majalaran antuk internet, 92 persen sampun tatas ring kawentenan museum sane pacang katodia tur sang sane ngawangun. 60 persen pacang nyobyahang malih mantuka ring prajana sane siosan, 40 persen pacang mewali riwekas nodia museum inucap.pacang mewali riwekas nodia museum inucap.)
  • I Nengah Jati  + (Ida medue karya kidung sane majudul tungtuIda medue karya kidung sane majudul tungtung urip, tungtung urip punika nyritayang napi je kondisi saking gering agung covid19 lan napi je kondisi krama sane jagi ngelawan virus e punika nanging mangde tetep berfikir sane positif. Lan sareng sareng ngemiletin protokol kesehatan duwe sareng ngemiletin protokol kesehatan duwe)
  • Putu Nomy Yasintha  + (Indonesia kasengguh pinaka panegara demokrIndonesia kasengguh pinaka panegara demokratis, nanging kantun makeh parindikan intoleransi utaminnyane intoleransi ketiba ring para minoritas makadin ipun LGBTQ. Indonesia taler kantun kasengguh panegara sane durung maparibela sepatutnyane ring warga puniki seantukan tetuek tetuek agama lan makudang paridabdab sane kantun ngawatesin separilaksana warga LGBTQ. Kauripan sosial ring Indonesia kantun raket mapaiketan ring heteronormativitas, sapunapi warga hetero kasengguh " normal " tur sane lianan kasengguh "abnormal" Salah ilon mantuka ring para LGBTQ taler ketiba ring para yowana, ipun nenten katerima oleh para wargi tur nenten prasida manados padewekan ipune newek ring arepan pasuwitra lan kulewarga. Nincapang kauningan ngeninin gender lan seksualitas dahat kalaksanayang olih universitas ring Indonesia sumangdenyane prasida ngawetuang penampen sane sayan wicaksana mantuka ring I kerama utaminnyane para yowana sane gumanti kaapti prasida nincapang toleransi ring para LGBTQ. Pangulatian puniki ngawigunayang metode diskriptif kualitatif riantuk kuesioner(anonimus) katiba ring makudang kerama. Data pamitegep sane kaambil saking makudang literatur taler kawigunayang ritepengan pangulatian puniki. Manut pangulatian kacihnayang inggian para yowana LGBTQ ngarumasayang kapinggirang olih kulewarge wiadin pasawitran ipune. Ipun tan maresidayang nyihnayang orientasi seksual ipune, seantukan stata kasarengin rasa ajerih ring pakrimik para wargi.ngin rasa ajerih ring pakrimik para wargi.)
  • Made Mantle Hood  + (Kantun wenten warga Bali sane jenek ring pKantun wenten warga Bali sane jenek ring pagunungan ngupapira gong barungan kuna melakar antuk perunggu lan wesi sane kasengguh gong gede. Barungan kekelentingan inucap kaupapira pinaka piranti utama rikala ngemargiang upacara yadnya mewastu prasida nyujur kalestariannyane. </br>Ngawitin abad-20, wewidangan sane siosan ring Bali nenten malih katah nganggen Gong Gede seantukan sampun kagentosin antuk barungan gong sane anyar. </br>Gong Gede kantun lestari ring wawidagangan pagunungan seantukan kawentenannyane tan prasida kepasahang antuk upacara yadnya inucap sane misaratang sekancan tetabuhan manut tetuwek yandya sane kemargiang. </br>Kawentenan makudang tetabuhan punika taler sapisanan kawigunayang olih I krama nyujur kelanggengang gong inucap. Panyuratan puniki matetujon maosang sapunapi krama Bali ring pagunungan ngupapira lan nyaganin Gong Gede pinaka agem-ageman, antuk ngawikanin pengawitnyane, paiketan krama, swaran tetabuhan, mangda sauninga napi sane ngawinang Gong Gede inucap prasida ajeg lan lestari.Gong Gede inucap prasida ajeg lan lestari.)
  • Drs. I Wayan Selat Wirata  + (Karya sastra Bali modern sane nyritayang indik dadong sane ngidupin deweknyane nanging kasadin polih ilmu utawi cetik)
  • Arik Agustina  + (Laluu marupa plastik gumanti sampun ngawetLaluu marupa plastik gumanti sampun ngawetuang pikobet mantuka ring pariwisata selanturnyane utamin ipun ring Bali. Makudang utsaha riantuk mangirangin sampun kamargiang olih Pemerintah, minakadin ipun ngembasang Peraturan Pemerintah Kota Denpasar no. 36 Tahun 2018. Sasuratan puniki matetujon mitelebin penampen lan paobahan parilaksana wargi Bali, utaminnyane ring Kota Denpasar sasampun kawetuang Peraturan Walikota Denpasar lan Gubernur Bali ngeninin laluu plastik inucap. Data kapupulang mejalaran antuk kuesioner sane kasobyahang mantuka ring Wisatawan, Mahasiswa( Departemen Pariwisata), para dagang, para wargi lan Dosen. Pikolihnyane inggih punika makasami wargine sampun sauninga ring Peraturan Pemerintah ngeninin pangewates ngawigunayang kantong plastik angge apisan, nanging nenten makasami wargi sauninga ring sapasira sane ngamedalang uger uger inucap. Makehan prajanane sane cumpu ring kawicaksanan inucap, nanging wenten taler sane tan cumpu seantukan ngawigunayang kantong plastik karumasayang irit. Kawicaksanan punika sampun prasida ngangsokang prajanane mangda ngawitin makta kantong niri niri rikala matumbasan.makta kantong niri niri rikala matumbasan.)
  • Ida Bagus Gede Wirawibawa  + (Land Consolidation ( LC) marupa pidabdab sLand Consolidation ( LC) marupa pidabdab sane kapilih olih I Guru Wisesa ritepengan niagaang pekarangan genah pewangunan. Sejaba punika LC matetujon nincapang pikenoh wawidangan majalaran maridabdab widang widang pakarangan mangdennye sayan trepti tur kapitegepin antuk sarana lan pangwasen pakarangan sane nganutin abipraya kawigunannyane.Genah wawidangan Konsolidasi Lahan ring Seminyak sane raket ring pusat pemerintahan, perekonomian lan pariwisata angawe panglahlah mantuka ring Tata Guna Lahan ring wawidangan inucap. Praciri pangawigunan pakarangan ring wawidangan inucap tambis tambis ngalempasin Uger Uger Tata Ruang sane sampun kamedalang olih I Guru Wisesa. Yening parindikan puniki tan kaparidabdab, pastika pacang sayan ngalimbak panglempas pangawigunan pakarangan sane tan nganutin uger uger pangawigunannyane sane mapuara ngawetuang biota lan pikobet rikalaning maridabdab wawidangan inucap.Panyuratan puniki maduwe tatujon mitelebin paobahan pangawigunan pakarangan ring wawengkon Konsolidasi Lahan ring Desa Seminyak lan separiindikan utama sane makaawinan paobahan pangawigunan inucap.Metoda kualitatif kawigunayang ritepengan mitatasin paobahan pangawigunan pakarangan lan parindikan parindikan utama inucap. Data primer kakeniang riantuk observasi, dokumentasi lan saur pitaken mantuka ring wargi sane kajudi riantuk purpose sampling.Pikolih panyuratan mitatasang gumanti wenten kasingsalan pangawigunan pekarangan mantuka ring abipraya Tata Ruang ring widang paumahan lan widang Terbuka Hijau. Parindikan utama sane maka awinan inggih punika ngeninin kapastikayan ngamargiang uger uger, parindikan lingkungan, parindikan ekonomi lan sosial budaya.Pikolih panyuratan puniki prasida kadadosang paungu mantuka ring I Guru Wisesa risedek maridabdab kawicaksanan sane mapaiketan ring pangerencana lan nabdab pangawigunan pekarangan ngulati pangawigunan sane trepti, rajeg lestari rauhing maniwekas.e trepti, rajeg lestari rauhing maniwekas.)
  • I Gusti Gedé Djelantik Santha  + (MAJOGJAG (Djelantik Santha) Wayan SentanaMAJOGJAG</br>(Djelantik Santha)</br></br>Wayan Sentana alon-alon nytandar motorné di samping balé dauhé apang tusing pirenga tekén reramanné ané sedeng iteha ngorta padaduanan di ampiké sambil ngopi.</br></br>“Om Swastyastu,” sapanné Wayan Sentana alon sada masalin munyi.</br></br>“Om Swastyastu,” pasaut bapannē matolihan. “Béh, cai Yan, kadén bapa nyén ané teka, tumbén nganjali? Biasanné jeg nylonong,” pasaut bapanné matadah tengkejut.</br></br>“Nggih Pa, Mé. Gumanti ja tiang meled nyugjugin, napi salam krama Baliné nyak nyambung marakyat nganti teked ka désa-désa. Ané biasanné koh ngomong?”</br>“Nah, ajanian suba sayan ada perubahan. Nanging mara di sangkepan, di upacara lan acara adat né matadah resmi. Cara mapepadikan, nrima tamiu dines muah ané lénan.”</br>“Sing kénkén Pa, mula sukil ngawitin ngaé ané melah. Tiang masih jani malajah ngomong basa Bali ané madan beneh, sawiréh jani basa Baliné suba sayan nglimbak.”</br>“Nah mungpung Wayan ngoraang basa Baliné sayan limbak, mémé masih ajak bapan ceningé mara sedeng ngortaang basa Bali ané dadi pajogjag dané Gusti Mangku Ngurah ngajak okan-okanné di jeronné ibi sanja,” raos méménné nyelag maketur.</br>“To kénkén ané dadi bantang pajogjagé? Kadén Gusti Mangku dané mula wikan?”</br>“Baané saking wikanné, dané marasa tusing ngerti tekén tata caran anaké ngajahin anak cerik ngomong cara janiné. Cara cening uli cerik mara ngedat suba urukang mémé ngomong mabasa Bali. Apa jani cening marasa kéweh mabasa Bali?” patakon méménné.</br>“Yén tiang tusing kéweh ngomongang basa padidi.Yén basa Inggris, basa Jerman mara kéweh. Patuh cara anak cerik Amérika, Australi ngomong Inggris sing marasa kéweh. Yén ia ajak mabasa Indonésia, Bali, mara kéweh. I raga masih yén malajah mawirama mara kéweh, sawiréh i raga mara majumu malajahin sasubané i raga gedé,” pianakné negesang.</br></br>“Ento suba ané nikaanga tekén Gusti Mangku i tuni semengan. Raganné masadu marasa nyelsel ngelah oka dadua pada wikan nyastra lan mabasa Bali, Kawi, nanging tusing nyidang ngurukang oka padidi mabasa Bali. Taén putunné ané di Dēnpasar mantuk ngiring ajinné. Pekakné nakonin baan basa Bali, nanging sautina baan basa Indonésia. Mara takonina okanné, Gusti Putu Raka pasaurné ngandang, ngampar. ”Béh aji bas kuna, pénter mabasa Bali ten nekaang napi.</br>Samaliha ngomong basa Bali sulitan tekén basa Inggris. Misi anggah-uingguh, ten ja abesik cara basa Indonésia lan basa Inggris utawi Jerman. Nika mawinan tiang ngurukang basa Indonésia lan basa Inggris dumun mangda nénten kuciwa ring timpal-timpalné di sekolahan. Malah sampun kurukang basa Jepang.”</br>I poan okanné ané dadi pegawé bank di Jawa, Gusti Madé Rai mantuk, masih ngajak putunné ané maanjar ajak putunné ané di Dénpasar. Masih takonina baan basa Bali alus utawi sagét kasar. Makejang sautina baan basa Bali alus tekén putunné. Lantas okanné takonina kénkén dadi bisa mabinaan piuningné mabasa Bali. Pasaur okanné lan mantunné tuah yén di jero raganné setata ngurukang okanné ngraos baan basa ibu, mabasa Bali. </br>Kocap yadiapin raganné malinggih di Lombok, ané wewidanganné ngomong Sasak, di Jawa ané ngomong Jawa lan basa Indonésia, nanging di jeronné raganné tetep mabasa Bali. Dadi patuh cara prisip bapané, ngurukang raré patut nganggon basa ibu, basa Bali. Basa ané lénan pastika lakar kabakatang di sekolahan utawi makursus. Yén basa Bali dija ngalih kursus, yén sing di asrama utawi di umahé padidi? Yén kanti i pianak tusing bisa mabasa Bali, ané pelih boya ja i pianak, nanging i rerama ané ngutang basa ibuné padidi, sok géngsi nguber bukité ejohin. Kadirasa anaké uli Belanda nguber malajah basa Bali.</br></br>“Saja ento Bapa, Mé, tiang masih dugasé tundéna survey tekén doséné di Buléléng ané tepukin di masyarakaté mula tuah buka kéto. Liunan para janané ngurukang pianakné baan basa Indonésia, malah mabading mara malajah basa Bali di sekolahan. Sinah sukil tan bina cara malajahin basa Inggris. Ento ngranayang basa Balin anaké jani kaku, sawiréh nyalin uli basa Indonesia ka basa Bali. Conto: “Sapi saya akan saya sembelih” kabasabaliang dadi “Sampi tiang lakar tiang gorok.” Patutné “Sampin tiangé lakar gorok tiang.”</br>“Sajaba ento yén titénin basa Baliné gumanti ngelah anggah ungguh basa, sawiréh ngelah basa kasar, madia lan alus. Ada masih alus sor, alus mider, satmaka ngurukang para janané apang bisa ngalap asor ané numbuhang budi suci adiluhung mawit ulian basa. Hormat tekén sang catur guru. Tekén rerama, guru pangajian, guru wisésa, muang guru swadyaya saking mabasa alus. Apang tusing alpaka guru. Bani nyagur rerama, guru, misuh pemimpin. Ulian basa, bani ma-kamu, macai, maicang tekén sang guru cara basa Inggris lan Indonésiané pragat you…, kamu, engkau, aku yadian tekén Hyang Widi Wasa.”</br>“Saja Pa, anaké uli dura negara masih ngomongang kéto. Basa Baliné sujatinné ba sarasa, basa budaya ané numbuhang sopan santun. Kruna-krunanné masih komplit. Cuma yén di Buléléng, tiang kayang jani kari majogjag indik kaja lan kelodé. Cara Buléléng kaja artinné arah ke gunung dadinné ka selatan. Kelod artinné arah ke laut dadinné ka utara. Yén cara i raga ané ketah kaja, kelod, kangin, kauh ento tuah mata angin, utawi pangider buana, patuh tekén bahasa Indonésiané: utara, selatan, timur, dan barat. Boya ja arah kaja lan kelodé ané maarti ka gunung lan ka laut ané dadi gentinin aji kruna ka ulu lan ka tebén.</br>Kayang kamus Bali-Indonésiané masih rancu, basa Baliné ten ngelah mata angin, padahal nawang pangider buana komplit kayang déwa nawasanga, warna, lan uripnné yén macaru. Miribang saking mula salah kaprah,” raosné Wayan Sentana ngacuh, mimbuh bingung.</br>“Dadi masih orahang kéto. Yén selehin miribang uli pangawit malajah ngomong raréné di Buléléng orahina gunungé kaja lan pasihé kelod, pinaka basa ibu. Tuara ngitung mata angin cara janiné. Apa buin ada kompas, ada kar utawi peta anggon uger mata angin. Éééh, nguda dadi mingungang kaja kelod suba nawang ulu tebén?” raos bapanné teges.</br>“Saja Pa, Mémé. Tekan tiangé mulih sujatinné lakar morahan yén kayang lulusé ené tiang payu ngantén ajak gélan tiangé Setyowati. Nanging ia sing nyak magama Hindu. Yén dadi cara Jawa, tiang ajakina milu gaman raganné. Yén sing kéto melahan pada tetep ngaba agamané soang-soang. Ibu lan bapakné setuju kéto. Cara janiné beneh masih kéto. Nanging tiang kari ngantiang pituduh lan papineh mémé lan bapané. Kénkén Bapa, Mé?”</br>“Badah…, né ja cai sajaan tusing nawang kaja kelod. Tusing ada wét buka kéto. Cai jumah muani padidi, yadiapin pada tetep tekén agamané padidi. Lantas kénkén tata upacara pawiwahané? Kénkén nerapang bebanten ardanaréswari ngajak anak ané tusing magama Hindu? Undang-undang RI No. 1 Tahun 1974 masih tusing matutang buka kéto. Apa buin yén kanti cai paid bangkung. Yén dadi melahan kelidin,” pasaut bapanné sengit.</br>“Nguda kéto Pa, tiang tusing lakar ngalahin sentanané jumah dini. Yadin kurenan tiangé malénan agama, kadén Tuhané ané kasembah masih patuh?” raosné Yan Sentana.</br>“Ooh, yén saja ia nganggap Tuhané patuh, nguda ia tusing nyak milu tekén cai? Yén cara i raga mara kéto. Ékam Évam Adwityam Brahman. Mawinan anaké luh ngantén nutug anaké muani, nganutin adat ka purusa. Apang sajaan masaanggama sekala lan niskala. Yén cara anaké malayar apang dadi aperahu nuju pulo harapan,” pitutur bapannē </br>“Mimiiih Wayan… Yan. Precuma cai masekolah tegeh-tegeh. Kadén mémé ja lakar sayan ngerti. Nyatané cai mula tusing nawang kaja kelod, apa buin kangin kauh,” kénten raos méménné nyelag. Wayan Sentana bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.)
  • Komang Adnyana  + (MALAIB SUTRISNI! MALAIB! (Komang Adnyana) MALAIB SUTRISNI! MALAIB!</br>(Komang Adnyana)</br></br>“Tuah abesik ada jalan. Depang pianaké magedi. Né mara pianak ka pertama. Buin pidan i raga lakar ngelah pianak akuda ja keneh Luhé. Ipian bliné tetep cara pidan. Yan pianaké luh, bli dot ia dadi pragina paling kasub. Yan muani, dumadak ia dadi muani sujati. Kuat. Mawibawa. “.</br>Sutrisni ngidemang paningalanné. Sakit ulian lekadang pianakné ané kapertama enu karasayang dislagan pahané. Awakné lemet, liu anaké ngorahang nglekadang pianak cara mangantung bok akatih, né jani ia muktiang padidi. Mula saja-saja atep bates idup matiné.</br>Pianakné kapertama lekad luh. Seken-seken ngenyudang keneh. Ngaé sing med-med nolih. Kulitné barak, leh nyangling. Bokné selem malengis karasa makeber Sutrini sabilang nepuk buah tresnané ento. Dikeneh ia, sing suud – suud nyerit. Ipun dedarin titiang. Tepuk tiang awakné ngendih. Ditundunné kebat kampid keberang ditundunné, keberang ja mémé jegeg!.</br>Karasa ngumbang Sutrisni kaampehang negehin langit ané paling tegeha. Kewala, makelo-kelo ada ané ngaé tangkahné nek, ada ané ngengsut, mentik cara dui di ulu hati. Makelo-kelo nyasan ngalanyingang. Sumingkin ngamanganang. Pedih. Duiné ento ké ané lakar nyongkét buin pidan, ngaé kampid Luhé uék, laut mémé macepol ulung?</br>***</br>“Pidan yan pianaké lekad, pastika bagia idupé bli. Mirib cara ngumbang ka langit.</br>“Ngumbang?”</br>“Saja. Tiang ngipiang pianak ragané ngelah kampid.”</br>“Luh liunan mabalih film. Liunan maca buku dongéng”.</br>“Apa pelih bli? Apa pelih tiang ngedotang pianaké nyalanin idup ané luungan tekén i raga?”</br>Kurenané, Made Wisnawa, tuah ngwales aji kenyem. Paninngalané nolih Sutrisni. Maka dua saling tlektekang. Sutrisni seken-seken ngrasayang tresnan kurenané nu patuh cara dugas matemu simalu. Ngendih mangarab-ngarab. Abedik sing ada makuang. Sing pocol ia rasané bani nglawan pangidih mémé bapané Sutrisni pidan. Apang da pesan ngantén ngajak Madé Wisnawa. Mapan gagaéné sing seken. Pergaulané sing beneh, tukang gambar sing laku, seniman masi tidong. “Apa kal amah mani”. Kéto mémé bapané Sutrisni setata ngingetang.</br>Rikala belingané suba maumur kutus bulan, kurenané nyasan ngedénang rasa sayangné. Mirib masaih cara sayangné Prabu Basudéwa tekén Déwaki dugas ngantiang plekadanné Kresna di tengah kerangkéng Kangsa. Tusing med-med Wisnawa nuturang ipian-ipian yén pianakné tumbuh kelih buin pidan.</br>“Bli dot pianak i ragané dadi pregina, apang bli nyidaang ngambar paukudané cara pragina-pragina sané kasub pidan-pidan. Lakar gaénang bli kanvas paling gedéna. Ia lakar dadi modél bliné ané paling luunga”.</br>“Yan kéto pianaké apang luh lekadné. Kéwala tiang dot pianak muani Bli,” Sutrisni ngemanying.</br>“Muani masé dadi. Lakar ajahin bli ia ngambar uli cenik. Apang dadi pelukis ané seken-seken metaksu. Kasub, pokokné seniman”.</br>“Diapin sing ngelah pis?”</br>“Bli masé sing ngelah pis, adi Luh enu demen?”</br>Sutrisni mendep. Da pesan nakonang petakon yan suba pada tawang pesautné.</br>***</br>Ento tuah I pidan. Né jani ada né mabading. Kaliwat soleh.</br>“Sutrisni ! Sutrisni! Luh. Bangun Luh”.</br>Munyin Madé Wisnawa ngaé Sutrisni tangkejut. Maglebug karasa awakné ulung di subané itunian joh kaplaibang kenehné padidi. Biasané ia setata demen yan nepuk muan kurenané, nanging sasukat marebat gedé aminggu né suba liwat ia nadak gedeg mimbuh seneb. Biasané ia nadaksara dot sabilang ningeh munyin kurenané kisi-kisi disamping kupingné, kéwala jani ia mabalik nyen sing kodag-kodag. Wisnawa suba masalin dadi anak lén.</br>“Kénkén Luh, suba keneh-kenehang Luh buin apa ané orahin bli dugasné?”</br>“Apa seken-seken sing ada jalan lén bli? Apa sing ada ané nyak ngemaang nyilih?”</br>“Tusing ada. Bli suba paling kema-mai. Sing ada ngamaang. Timpal-timpal bliné patuh kéweh idupné”.</br>Sutrisni tusing nyidayang nangkek yéh matané. Pidan ia sing sanget ngitungang pipis, né jani ia seken-seken sing nyidayang makibeh ulian pipis. Diapin suba mautsaha ngirit, sairit-iritné, penghasilanné tetep kuangan dogén. Kéweh ngalih pis yan tuah ngandelang ngadep gambaran. Apabuin kurenané boya ja pelukis terkenal. Wisnawa paling. Stréss. Gambarané sayan soléh-soléh. Né paling sidurina, ulian sisan cétné telah, gambaran légongné nungkak sing matendas. Warnan awak praginané masi abesik, makaukud barak getih.</br>“Jalan to dogén né ada jani. Sing ada lén.”</br>“Bli seken-seken dot ngadep pianak i ragané?”</br>Sutrisni nengkik. Paningalanné nelik. Lengen kurnané kadémbét seken-seken tekek.</br>Wisnawa maanggutan. “Anaké ento ngorahanng teka buin mani. Mirib buin puan mara pragat surat-suratné.”</br>“Apa bli suba buduh? Bli las ngadep pianak bliné padidi?</br>“Apa Luh dot i raga terus-terusan idup sengsara?”</br>“Kéwala sing kéné carané bli!”</br>“Keneh Luhé kénkén? Ngidih ka mémé bapan Luhé? Apa Luh ngengsap suba katundung! Suba sing akuina pianak, suba ulaha cara cicing gudig!!”</br>Sutrisni bengong.</br>“Pipisé ento sing anggon mayah rumah sakit dogén. Pipisé ento anggon idup i raga saterusné. Pidan kénkén ja keneh Luhé. Pianak dadi gaé. Akuda ja kal isinin bli.”</br>Wisnawa magedi ngambrés. Anak muani ané pidan tepukina kuat, ané sayangné kaliwat, né jani masalin dadi anak muani getap, ulah aluh. Apa seke-seken sing ada jalan lén? Singké ada anak olas nulungin nyang besik? To ngudiang kurnané sing mautsaha nanjaang gambarané ka nyén ja ané tepukina di jalan-jalan? Anak idih-idih dogén nyak néndéh ngreremih, to ngudiang kurenané milih jalan ané jelékan?</br>Petengné Wisnawa masi tusing ada di sampingné. Rumah sakité ramé, pasliwer munyin batis matindakan. Kupingné karasa sampetan. Sutrisni sing nyidayang ngidemang paningalanné. Tepukina pianakné pules leplep. Bibihné mungil, pipiné masemu barak. Nawangké ia yan méménné jani sedeng kaliput jejeh? Kresepké ia yan buin pidan aidupan lakar sing nawang taén lekad uli selagan batis anak luh madan Ni Ketut Sutrisni?</br>Di kéné-kénéné inget buin ia tekén munyin bapané dugas pidan. Dui di ulu hatiné nyasan ngedénang. Pianakné jani tusing buin tepukina makampid kebat. Tunduné puyung. Kenehné elung. “Magedi ba Luh. Magedi. Kéwala ingetang. Luh tusing ja pianak bapa buin. Da pesan mabalik mulih, apabuin ngusud bangkén bapané. Apa ja dadiné buin pidan Luh nyalanin padidi” kénéké baya ané jejehanga tekén bapané? Adaké ia suba kena pastu, tulah idup?</br>***</br>Buin maniné, Wisnawa teka ngajak anak muani soléh ka rumah sakit. Toris. Adané Miké, bulé uli Australia. Diapin manis, kenyem muani macunguh mancung ento ngaé angkihan Sutrisni menék tuun. Gedeg. Apabuin rikala pipin pianakné kacolék, nyasan ngrudug tangkahné.</br>Buléné ento adung pesan matutur-tuturan, ajak kureranané. Kéto masi ajak dokter lan perawaté. Di kénkéné makejang kedék pakrikik sambilanga ngusud panakné. Ngusuhin kulitné ané nadaksara tepukina ocem. Ilang endihanné. Suud mesuang galang. Ada apa mirib? Singké makejang suba milu ngékadaya apang pianakné seken-seken palas ngajak déwékné? Apaké dokteré milu maseka?</br>Diapin tusing seken pascad, Sutrisni kresep gigis-gigis apa ané orahanga buléné ngajak somahné. Buléné totonan tusing pegat-pegat ngorta. Né jani nyasan-nyasan bani. Suud kéto kedék bareng-bareng ajak kurnané. “Shé will bé my néxt hottest dancer. Won’t shé?”</br>Sutrisni nekep kupingné. Dikéné-kénéné ia marasa sanget jelékan tekén Déwaki, jelékan tekén satua-satua iluné, raksasané boya ja Kangsa, kéwala kurnané padidi. Né jani tuah abesik né ada dikenehné. Sing ada lén malaib, malaibang pianakné kénkén ja carané. Kénkén ja apang maan selah satondéné pianakné seken-seken makisid ka liman buléné ento. Malaib Sutrisni. Malaib!!! palaibang ragané ka tongosé ané paling singid!! Malaib cara prabu Basudéwa nyelamatang Kresna.</br></br></br> Dénpasar, 2011 Dénpasar, 2011)
  • Putu Dyatmikawati  + (Mapikuren pada gelahang gumanti pemargi saMapikuren pada gelahang gumanti pemargi sane durung ketah kalaksanayang ring desa. Pemargi mapikuren sane sampun ketah kemargiang tan sios mapikuren biasa inggih punika sang meraga istri matilar saking kaluwarga ipune raris karanjingang ring kulawarga sang lanang. Taler ketah kemargiang mapikuren nyentana inggih punika sang maraga lanang matilar saking kulewarga ipune raris ngeranjing dados kulewarga sang meraga istri. Makekalih pamargi punika mawit saking penampen budaya kapurusa utawi patrilenial sane kantun kasungkemin olih wargi adat ring Bali. Mapikuren pada gelahang medasar antuk keadungan purusa predana seantukan meweh antuka ngemargiang mapikuren sane sampun ketah awinan sang mapikuren sami sami merupa sentana tunggal ring kulawarga ipune. Antuk pangulatian raris mabukti mapikuren pada gelahang sayan makeh kemarginin nangkan warsa. Manut uger adat ring Bali, sang mapikuren pada gelahang ngelaksanayang swadarma negen inggih punika ring desa pekraman sang meraga lanang lan ring desa pakraman sang meraga istri. lan ring desa pakraman sang meraga istri.)
  • Putu Dyatmikawati  + (Mapikuren sane kemargiang olih warga Bali-Mapikuren sane kemargiang olih warga Bali- Hindu sane kantun dados parikrama ring Bali (ketah kasengguh Desa Adat utawi Desa Pakraman) gumanti kantun mebinaan yening kasandingang ring wargi sane siosan. Pemargi mabinaan inucap seantukan kawentenan paiketan patrilineal utawi kapurusa sane kantun kaagemin oleh para wargi. Penampen ngeninin kapurusa punika ngawinang wenten kekalih carca mapikuren inggih punika.1. Mapikuren sekadi ketah (sane istri matilar saking kulewarga ipune raris karanjingang ring kulewarga sane lanang). 2. Mapikuren nyentana utawi nyeburin(sane lanang matilar saking kulewarga ipune raris ngeranjing dados kulewarga sane istri). Yening pet purusa lan predana tan prasida antuka ngemargiang silih sinunggil pemargi mapikuren inucap, raris kemargiang mapikuren pada gelahang. Pemargi mapikuren pada gelahang durung yukti yukti kacumpuin olih para wargi. Antuk punika dahat pisan kalaksanayang pangulati mapikuren pada gelahang warga adat ring Bali, kaulati ring uger uger panagara Indonesia Nomor 1 Tahun 1974 ngeninin mapikuren.sia Nomor 1 Tahun 1974 ngeninin mapikuren.)
  • Putu Herry Hermawan Priantara  + (Memunjung, teleb ipun ten sios pinaka ciriMemunjung, teleb ipun ten sios pinaka ciri subakti tur rasa asih ring sang sampun lina. Upacara puniki kamargiang olih para kaluarga antuk rauh ring setra soang soang. Parikrama memunjung gumanti sampun memargi ngawit saking kewentenan agama Hindu-Budha tur sayan ngelimbak ring Jawi lan Bali. Para wargi ring Bali ngemargiang paridabdab puniki ritepengan rahina Galungan, Kuningan, lan Pagerwesi. Gementos puniki, wargi ring Jawi taler ngemargiang upacara mamunjung rikenjekan hari raya Idul Fitri. Wargi ring Bali ngaturang tampelan punjung lan wangi punjung mantuka ring sang lina inggihan punika para laluhur, kulawarga, utawi sawitra sane kapendem ring setra soang soang. Para wargi napkala taler makta ajeng ajengan sane kesenengin olih sang sampun lina, tur keparid sareng sareng. Rikala mangkin, parikrama memunjung sampun arang kemargiang olih para wargi ring Bali, utaminnyane para wargi sane megenah ring desa sane ten ngelaksanayang sima sane kantun kukuh. Akeh sane mapengarse gumanti ungkedan kauripan sane sayan nincap tur teknologi ngawinang pikayunan ngeninin upacara pamendeman sampun magentos. Nika mawinan, sayan arang sane kantun ngemargiang tradisi pamendeman.ane kantun ngemargiang tradisi pamendeman.)
  • Mas Ruscitadewi  + (PALET 1 SETTING: Magenah ring abian utawiPALET 1 SETTING:</br></br>Magenah ring abian utawi tegalan sane sampun akeh katandurin entik-entikan minakadi pala wija, pala gantung, pala rambat, miwah sahananingipun. Sakemanten wenten aundag tanah sane nenten madaging entik-entikan lan madaging plastik sane akeh matumpuk.</br></br>GEDE PURNAYA negak di baduur batu sane magenah di samping plastik sane matumpuk punika</br></br>PURNAYA: Aduh Dewa Ratu, luu napi ja niki ane metumpuk-tumpuk di tegalan tiange?</br></br>Yen keneh-kenehang. Abulan suba luu makacakan dini, uli uliane abedik jeg ngancan ngebekang tur jani dadi cara bukit. Inguh tiang ngenehang kenken ja tegalan tiange ne.</br></br>Lantas rauh NYOMAN DUAJA jagi ngutang luu di tegalane Purnaya.</br></br>PURNAYA: Ih man apa kel gae ditu?</br></br>DUAJA :Ngutang luu lah, kadan awake raga kel ngutang pipis?</br></br>PURNAYA :Ih dong tingalin malu Man, to luu suba makacakan ditu dong ngawag- ngawag awake nagih ngutang luu. Kone anak Bali to suba nyalanang ane maadan Tri Hita Karana, adi jeg ngawag ngutang luu, dija ane maadan Palemahan ento ane satata satya sareng lingkungan.</br></br>DUAJA :Dueg ja masi Gede Purnaya. Nah sabar malu De, ne sujatine tiang ngutang luu dini wantah kel dadi investasi.</br></br>PURNAYA : Apa? Investasi kone, ento luu Man tusing ja pipis ane ngidang dadi investasi.</br></br>DUAJA: Justru itu, karena luu itu bisa dijadikan investasi.</br></br>PURNAYA: Maksud Nyoman to apa?</br></br>DUAJA: Nah kene ceritane De, kan rage ngelah timpal ane tegalane patuh alah awake, bek misi plastic, ia kone maan pawisik mangda ngurug plastik ento aji tanah, terus to pulanina tanah ento aji punyan juuk. Jeg mebuah plastik kone punyan juuke, adepa di peken jeg laku keras jani buah plastik ento.</br></br>PURNAYA: Men jani kenken rage tusing ngelah punyak juuk ne ada tuah punyan duren dogen.</br></br>DUAJA: Bah sing kenken malah to luungan biin. Juuk kan cenik buahne, yen duren bisa gedenan biin.</br></br>PURNAYA: Oh nyak seken to, men jani kenken carane. DUAJA: Jeg aluh to, tanem gen alah punyan biasa. PURNAYA: Maksud awake apa? DUAJA: Badah aduh lengehne ngelah timpal, ane paling si malu ngae malu bangbang.</br></br>PURNAYA: Ih ngudiang ngae bang-bang, nyen ane kal tanem ditu? DUAJA: Bah awake be ane lakar tanem rage ditu PURNAYA: Meh seken to? Sing mati rage nyanan toh?</br></br>DUAJA: Tusing lah, ne ngae bangbang anggon ngurug plastike ento, masak nyen timpal pedidi kaurug.</br></br>PURNAYA: Men di be suude urug rage tanahe kudiang jani?</br></br>DUAJA: Ih pulain duren nyanan, punyan duren ento mabuah dadi plastik terus to adep.</br></br>PURNAYA: Ah seken to? Kenapa sing semangka gen pulain?</br></br>DUAJA: Ah dadi gen yang penting inget bagi-bagi komisine nah.</br></br>PURNAYA: Oh nah santai gen nyanan yen be mebuah durenne. Oh saja kel siam sing punyan ne?</br></br>DUAJA: Oh ingetang nyiam nah tiga kali sehari sesudah makan</br></br>PURNAYA: Adi alah minum obat dogen. Nden malu yen pupuk perlu sing? Rage sing ngelah pupuk jani.</br></br>DUAJA: Perlu lah, amen keto jani atehina ja meli pupuk</br></br></br>PALET 2 Di tengah alase sane wenten punyan duren gede ngandang di tengah margi alase. Duren punika mabuah emas makasami gede-gede</br></br>PURANAYA majalan-jalan di alase lantas ngoyong di punyan durene punika</br></br>PURNAYA: Bih adi gede-gede san buah durenne nah jeg mas dogen asane isine puk</br></br>Wusan punika wenten buah duren sane ulung pas di arep PURNAYA mare bukak. Buah durene punika nenten je misi emas dogen. Di buah durene punika wantah wenten anak cenik sane ngeling.</br></br>PURNAYA: Ih dadi ada anak cenik dini di tengah durene, nah yang penting rage sugih hahahaha ulian duren.</br></br>Lantas ada duren macepol sane pas ngenenin sirahne PURNAYA raris limuh.</br></br>PALET 3 Magenah ring tegalan Gede Purnaya.</br></br>PURNAYA sedeng sirep di batan punyan poh ane gede lantas DUAJA teka ngalih sambilanga nundun I Purnaya.</br></br>DUAJA: Ih Purnaya Bangun-bagun…</br></br>PURNAYA: Ih ada apa ne semengan gati nundun raga, DUAJA: Aruh semengan kone, suba sanja ne De PURNAYA: Apa? Sanja? aduh bangkung rage konden ada ngemang ngamah ne</br></br>(Purnaya rengas nagih enggal-enggal mulih).</br></br>DUAJA: Ais, sabar ke malu. Ne rage kal matakon kenken punyane? Suba ada perkembangan?</br></br>PURNAYA: Uli aminggu raga mula punyan ne, masih tusing ada mentik.</br></br>DUAJA: Pasti awake engsapan yiam ae? PURNAYA: Ye sajan puk adi jeg engsapin dogen nyiam. DUAJA: Badah kenkenan men ngelah punyan mentik engsapang dogen nyiam toh.</br></br>PURNAYA: Nah sabar gen malu Jhon, jani ba kal siam.</br></br>PURNAYA raris nyiam punyane ento. Saget wenten suara grudug lan ujan bales. Wusan punika tanahe makeplug wenten anak cenik ngeling uli tanahe.</br></br>PURNAYA: Ih Nyoman, adi pesu panak uli punyan ne ento man?</br></br>DUAJA: Adi tumben keto nah biasane nak nyak ye pesu punyan, apa ja ane ngranayang nah?</br></br>Saget wenten raos saking langit</br></br>SUARA: Rare puniki lekad santukan madue tetujon jagi kewaliang kaentegan para manusa ring marcapada, kaentegan sareng dewa, manusa sane lianan tur gumi genahe melinggih. Sira ja sane jagi nguwugan jagate puniki lakar kepadaman olih sang rare puniki.</br></br>PURNAYA: Apa tuni ngomong to?</br></br>DUAJA: Oh awake masih ningeh munyi to?</br></br>PURNAYA: Oh awake masih ningeh? Berarti ne bhatara ane ngeraos ne.</br></br>DUAJA: Nah yen keto berarti ne tusing ja raos boya, berarti rare ne seken lakar ngisiang gumi.</br></br>PURNAYA: Bih berarti ane hubungane ajak ipian titiang dibi.</br></br>DUAJA: Maan ngipi apa awake De? Ngidang ngipi awake?</br></br>PURNAYA: Ih adi bani keto awake ngeremehan rage adi? Awake tusing nawang ipian rage biasane seratus sepuluh persen terbukti beneh.</br></br>DUAJA: Bihh, serem san asane nok. Nah kenken ipian awake ento?</br></br>PURNAYA: Nah kene kone ceritane. Rage kone mejalan di alase pedidi, saget di tengah rurung alase ento ada punyan duren ane buahne ngaad sajan. Nah awake nawang apa isin durene ento?</br></br>DUAJA: Ije je rage nawang? Kan awake ane ngelah ipiane adi rage takonin.</br></br>PURNAYA: Ye sajan puk hehe. Isin buah durene ento tusing je duren. Nanging isine ne to emas bek gati. Nah tusing emas dogen kone isin durene ento, durene ento masi misi panak cenik.</br></br>DUAJA: Bih, keren ipian awake puk, men kenken biin?</br></br>PURNAYA: Suud to ada buah duren biin ulung, tepena sirah rage, rage langsung limuh suud ipiane.</br></br>DUAJA: Badah! Yen keketo asane luung ipian awake De. Nah ne jani kal kudiang ne panak cenik ne?</br></br>PURNAYA: Ahaa, perlu sing gaenan banten telung bulanan?</br></br>DUAJA: Ih lengeh celenge, adi ngawag-ngawag ngaenan banten telung bulan.</br></br>Awake nawang pidan rare ne lekad? Nyen memene? Nyen Bapane?</br></br>PURNAYA: Hehe tusing nawang puk, kan tebak-tebak dogen je.</br></br>DUAJA: Ah pang sing kene, pang sing keto, jeg aba gen anak cenik ne ke balian lan kelihan dini.</br></br>PURNAYA: Ane cen alunan Man? Ke kelihan malu apa ke balian malu?</br></br>DUAJA: Aduh! Lengeh celenge!! To lo sik Jero Kelihan Mangku Pancer balian lan kelian di desa ne.</br></br>PURNAYA: Oh sik Jero Pancer, oh nah lan abe rare ne kemu. Ih sajan bangkung rage nyen ngemang ngamah?</br></br>DUAJA: Arah to urusan belakangan, tusing je mati bangkung awake mare awai tusing baang ngamah. Mai jeg enggalan majalan.</br></br></br>PALET 4</br></br>Magenah ring jero MANGKU PANCER irika wenten masi wenten PAN BADRA sareng</br></br>MEN BADRA.</br></br>JRO PANCER: Apa ane ngidang Pan Badra bang si gelahe, yen tiang ngidang ngemang</br></br>Pan Badra Pianak Muani.</br></br>PAN BADRA: Napi je sane jro kayunan tiang jagi jangkepin.</br></br>MEN BADRA makisi-kisi ajaka PAN BADRA</br></br>MEN BADRA: Seken beli lakar nuutin mekejang keneh kelihan sekaligus balian ane sesai mamunyah ne?</br></br>PAN BADRA: Men kudiang biin luh, iraga suba tusing nyidang ngelah panak. Beli masih tuah pianak adiri saking reraman beli. Pasti nyanan reraman beli lakar ngenah megantung di tiing petunge luh.</br></br>MEN BADRA: Nah amen suba keto keneh beline lan jalanan, sakewala tiang mebesen melah-melahang ngomong ajak Jro Pancer nah bli.</br></br>JRO PANCER: Kenken?Ada ne kuangan?</br></br>PAN BADRA: Nenten jero sami sampun siaga, tiang jagi nuutan napi ja pikayun Jero.</br></br>JRO PANCER: Engken? Mekejang? Yan keketo tiang tuah asiki, Pan Badra patut ngadep tanah ane di tegalan punika.</br></br>PAN BANDRA: Ih balian loba, suba mekejang tanah tiang nagih adep cai jani biin nagih ngadep tanah cang. Cuih cang tusing je lakar nyak ngadep tanah. yening Jro ngidang gemang tiang pianak muani tuah akijapan mata mare cang lakar ngidang nuutan munyin jrone.</br></br>Wenten lantas I SIDIA pecalang ne Jro Pancer. Ia melaib angkihane nyangsur ngereh Jro</br></br>Pancer</br></br>SIDIA: Jro, wenten kocap anak sane ngrereh Jro.</br></br>JRO PANCER: Nyen to Yan? Sing kaorahin ne bapa nu nerima pasien dini?</br></br></br>SIDIA: To Gede Purnaya ajaka Nyoman Duaja Jro, suba kal orahin tiang tapi kone anak penting sajan Jro anak menyangkut urusan dunia kone!</br></br>JRO PANCER: Badah apa je gaena ajaka dadua to, ngae ruwet gen puk tusing ngerti rage sibuk ne.</br></br>Saget PURNAYA sareng DUAJA melaib ngangsur ngalih Jro Pancer sambilangan ngaba panak. Raris panak sane kabakta olih Purnaya punika kaambil olih Jro Pancer kaicen ka Pan Badra</br></br>JRO PANCER: Neh jani pianak muani akijapan mata, hahaha ne jani Pan badra harus ngadep tanah ane di tegalan ento.</br></br>PAN BADRA: Kenken ne maksudne?</br></br>JRO PANCER: Nah ne penting jani tegalan pan badra suba tiang ane ngelah ne jani pan badra lan men badra pesu uli dini yan tusing gelahe lakar Nundung Pan Badra uli desa.</br></br>MEN BADRA: Ih sing dadi kenene, tiang tusing lakar nyak ngadep tanah tiang.</br></br>JRO PANCER: Ih Men Badra nawang apa to satya wacana hah? To tuni kurenan cai ane manunyi yen ngidang bang cang panak akijapang mata jeg lakar maadep mekejang tanah tegalane.</br></br>MEN BADRA:Ih kelihan lebihan bog-bog, asanan nyanan kenken karma phala to nah.</br></br>JRO PANCER: Ih lebian munyi cai, Sadia aba jleme-jleme ne pesu diolas.. SADIA: Ngihh jro SADIA raris nundung PAN BADRA ajak MEN BADRA PESU.</br></br>PAN BADRA: Ihhh sajan balian berek. Kenkenan gumine melah yening ada kelihan biin misi dadi balian ane nista kekene? Kene ane meadan guru wisesa? Nah santukang tiang satya wacana tiang lakar ngadep tanah tiange sakemaon inget karma phala pasti mejalan Jrooo…..</br></br>Wusan PAN BADRA miwah MEN BADRA katudung, PURNAYA miwah DUAJA</br></br>nglanturan ngeraos majeng MANGKU PANCER.</br></br>PURNAYA: Jro, ampura niki, sujatine tiang jagi nglanturan ngeraos akidik indik.. JRO PANCER: Gelahe suba nawang apa ane lakar Gede ajak Nyoman raosan jani. DUAJA: Maksud jero napi? JRO PANCER: Ne pasti masalah panak cenik ane tuni to kan? Saja sing?</br></br>DUAJA: Bih jakti san nika jro. Men jro uning napi pikobet sane polihan titiang lan</br></br>Gede indik rare punika?</br></br>JRO PANCER: Bih masak ane keketo gelahe tusing nawang. Pasti Gede lan Nyoman maan nuduk rare ne di tegalan, saja sing?</br></br>PURNAYA: Bih jakti san nika jro</br></br>DUAJA: Jeg mula seken jro mangku pancer to mula balian ane paling top. Nah yening kekenten napi sane ngaryaning asapunika jro?</br></br>JRO PANCER: Pasti Gede ajak Nyoman maan ngurug plastik di tegalan, lantas di ba duur urugan plastik ento kapulain bibit duren beneh sing?</br></br>DUAJA: Bih jakti nika tu. Sujatine tiang anak nuutang timpal tiange ring kota, ia masih patuh ngurug plastik nanging punyan sane kapula nika tios jro. Tiang mamula punyan duren timpal tiang sani ring kota nika mamula punyan juuk jro.</br></br>PURNAYA: Punapi men jro, iriki titiang anak nenten medue punyan juuk, sane wenteh wantah punyan duren kemanten. Buah duren kan agengan nika sareng buah juuk. Sira uning akehan tiyang polih rejeki.</br></br>JRO PANCER: Aduh pelih to De, anak tusing dadi plastik ento pulain ajak duren. Anak harus juuk sane patut kapula de.</br></br>PURNAYA: Oh kekenten ngih jero, nah niki nyambung akidik, sedurung punika kocap tiang polih ngipi nuduk duren sane isine mas-masan sareng anak cenik, napi nika artine ngih jero?</br></br>JRO PANCER: Bah jelek to artine De, nyening ngipi maan nuduk mas pasti wenten sane nenten enteg di tegalan Gede ne.</br></br>DUAJA: Oh sajan jro. Dugas tiang mare maan nuduk anak cenik puniki. Wenten suara saking langit sane ngerosan rare puniki jagi nyaga kaentegan ring marcapada, ten punapi nika jro?</br></br>JRO PANCER: Bih sing kenken. Ento ane tusing seimbang artine kene Man, timpal nyoman kan juuk pulane, nah nyoman kan duren pula yoman. Makane to ane tusing enteg utawi seimbang orang.</br></br>DUAJA: Oh kenten ngih, men mangkin punapi rare punika?</br></br>JRO PANCER: Tenang, urusan ento depang Jro ane ngurus, ane penting jani Gede patutne nglukat di tegalan.</br></br>PURNAYA: Punapi nika carane jro?</br></br>JRO PANCER: Jani Gede harus ngadep tegalan gedene.</br></br>DUAJA: Tusing dadi mecaru kemanten jro? Pedalem timpal tiange nika jro, ten wenten malih genah anggen makarya.</br></br>JRO PANCER: Oh harus ento Man, santukan tanahne Gede suba leteh apa buin krana mamula palstik. Tusing ada caru ane ngidang nglukat tegalane ento.</br></br>PURNAYA: Bih amen keto dija tiang lakar mekarya Jro?</br></br>JRO PANCER: Nah Gede malu harus ngadep tegalan gede ento, pipisne to anggon ngae usaha baru, anggon menin umah anggon menin sanggah, nyak sing?</br></br>PURNAYA: Becik sajan nika pikayunan Jro, nyen adol tiyang tegalan tiyange, tiyang dados pengusaha sukses, umah luung, merajan luung, bih jeg komplit idup tiyange jro. Nah sane mangkin sira sane jagi numbas tegalan tiyange?</br></br>JRO PANCER:Nah jeg aman to De, nyanan gelahe ane ngurus, pokokne gede jeg nerima pis beres.</br></br>PURNAYA: Bih cocok nika asane jero.</br></br>DUAJA: Nah de, adep be tanahe ento, inget gen ngedum nah PURNAYA: Adi ngedum tanah? Kan ane ngelah tegalane rage. DUAJA: Nah de inget nake ane maadan satya mitra.</br></br>PURNAYA: Nah amen keto satu persen gen nah komisine.</br></br>DUAJA: Nah sing kenken. Ih sajan jro santukan sampun galah tiyang sareng kalih nglungsur pamit ngih.</br></br>JRO PANCER:Nah mu ja, adeng-adeng di jalan nah.</br></br>PURNAYA: Ngih jero suksma.</br></br>(PURNAYA lan DUAJA majalan sambilange magending): Kita orang kaya…kita orang</br></br>kaya</br></br>PALET 5</br></br>Megenah ring natah jero sane asri</br></br>MEN BADRA negak sambilange mamula punyan di natahe sambilanga ngempu pianakne</br></br>PUTU ARTAWA</br></br>MEN BADRA: Mai tu tulungan ja kesep meme! Bibit punyan di samping ceninge.</br></br>ARTAWA: Ngih me (sambilanga majalan nyemak bibit punyanan) MEN BADRA: Suksma ngih Tu. ARTAWA: Meme, meme punyan napi niki adane me? MEN BADRA: Oh to punyan juwuk adane cening. ARTAWA: Men kenken rasan juwuke ento me? MEN BADRA: Rasan juwuke ento manis alah muan Putu dugas mekenyem.</br></br>ARTAWA: Ih meme. Oh saja me kenken carane memula punyan me?</br></br></br>MEN BADRA: Putu dot nawang kenken carane? Yen dot mai jemak bibite bin besik. ARTAWA: Nah antiang malu me. Putu jani lakar nyemak bibite ento.</br></br>ARTAWA raris ngambil bibit sane wenten, raris ia mewali ka meme ipun</br></br>MEN BADRA: Nah yen suba jemak jani tuutan meme nah.</br></br>ARTAWA: Alon-alon carane ngajin ngih me.</br></br>MEN BADRA: Ngih Tu, sane kapartama cening ngae malu bang-bang anggon tongos mula juwuk.</br></br>ARTAWA: Aampun me, suud punika napi ngih me?</br></br>MEN BADRA: Nah nyen suba jani jang bibite di bang-bangne suud to urug di tanahe.</br></br>ARTAWA: Oh sube me, suud to jani siam ngih me? MEN BADRA: Nah to dueg, mu jani langusng siam punyane Saget wenten punyan plastik ane mentik ring genah Artawa mamula</br></br>ARTAWA: (makesiab, bingung)Me, ne punyan apa ane mentik jani me? Adi langsung mentik punyane?</br></br>MEN BADRA: Ih ne punyak plastik adane. Adi bisa saget mentik punyan plastik mentik.</br></br>ARTAWA: Men punyan plastik ento kenken asane?</br></br>MEN BADRA: Punyan plastik ento tusing dadi ajeng tu, plastik ento nyanan dadi adep.</br></br>Saget teka PAN BADRA nyagjagin panak lan kurenane.</br></br>PAN BADRA: Ada apa ne rame gati?</br></br>MEN BADRA: Tuni tiyang ajak Putu kan mamula juuk pa, nah pas Putu nyobak mula juuk saget langsung mentik punyan, nanging tusing ja punyan juwuk ane mentik. Ane mentik ento wantah punyan plastik pa.</br></br>PAN BADRA: Apa? Punyan plastik cen cobak bapa tolih,</br></br>PAN BADRA langsung nyingakan entikan punyan plastik ane mare mentik punika</br></br>PAN BADRA: Ih sajan niki buk. Niki punyan plastik. Punyan plastik ane paling lung ane maan tolih bapa.</br></br>MEN BADRA: Men yan suba keto apa artine pa?</br></br>PAN BADRA: Ento artine punyan ne wantah punyan ane paling mael yan adep buahne me. Nah punyan ne masi paling enggal mebuah yen bandingan ajak punyan ane lianan.</br></br>MEN BADRA: Bih men keto berarti enggal sugih iraga ajak dadua pa,</br></br>ARTAWA: Wuih sugih pa? Amen keto kenapa tusing pula di tegale dogen punyane pa?</br></br>PAN BADRA: Aduh yen unduk di tegal iragane….</br></br>ARTAWA: Kenapa tegalan iragane pe?</br></br>MEN BADRA: Nah jeg tagaran gen jani orain Putu pa.</br></br>PAN BADRA: Nah sebenarne. Tegalan iraga suba makelo kaadep baang Jro Balian</br></br>Pancer, Tu..</br></br>ARTAWA: Adi bisa keketo pa, adi bisa Jro Pancer ane ngadep?</br></br>PAN BADRA: Sujatine bapa tuah tusing nyak tanah tegalan iraga adepa, nanging dayane</br></br>Jro Pancer bes keliwat, bapa dadine kena paksa ngadep tanah tegalane.</br></br>ARTAWA: Nah yan asapunika jani hen antiang, tiyang lakar ngwales karma majeng</br></br>Jro Pancer, Antiang tiyang !!!</br></br></br>PALET 6</br></br>Magenah ring pasar sane rame akeh anak jagi mablanja, irika akeh wenten dagan sate, dagang bibit juuk, miwah bibit duren</br></br>ARTAWA sane sampun kelih sareng maadolan ring pasar</br></br>ARTAWA: Om Swastiastu semeton tiang sareng sani meriki-meriki tampekin tityang, niki wenten punyan sane baru, sane unik. Meriki-meriki…</br></br>Raris anake tame sane namekin Artawa</br></br>ANAK 1: Napi sane punyan baru niki gus?</br></br>ANAK 2: Sajan, ento tuah punyan plastik biasa dogen, ne ada yening mamula punyan plastik sinah lingkungan di jumah tiange lakar usak dadine.</br></br>ARTAWA: Ibuk-ibuk sareng sami, punyan niki nenten ja punyan plastik sane biasane.</br></br>ANAK 2: Napi maksud gus? Punyan plastik, tetep ja punyan plastik, patuh-patuh lakar ngae usak lingkungan.</br></br>ARTAWA: Hais ibuk ibuk sampunan ngeraos kekenten dumun, punyan plastik niki nenten ja patuh sareng punyan plastik sane lianan satukan punyan plastik niki ramah lingkungan, tur mabuahne pasti enggal.</br></br>ANAK 3: Nah amen keto ibuk lakar meli besik, tapi harus wenten jaminane.</br></br>ARTAWA: Nah ibuk-ibuk sareng sami nenten perlu jejeh, jaminan tiange yening punyan niki nenten cara sane kebaosan tityang wawu, jinah ibuk-ibuk sareng sami jagi waliang titiang dua kali lipat.</br></br>ANAK 1: Nah amen keto ibuk meli besik neh kal nyobak malu.</br></br>ANAK 2: Tiyang masih lakar nyobak buk.</br></br>ANAK 3: Tiyang patuh masih.</br></br>Saget anake rame-ngeramean mablanja sik I Artawa. Sakemanten wenten kalih dagang sane iri nika wantah dagang juwuk miwah dagang duren ring pasar punika.</br></br>DAGANG DUREN: Ih buk tingalin ja I Purnaya to laku sajan dagangane puk.</br></br>SAFANG JUUK: Bih sajan kita merasa tersaingi ne Mbok, men iraga harus ngudiang jani nah?</br></br>DAGANG DUREN: Ah orin gen nyanan kurenan awake, kurenan awake kan pecalang kesayangane Jro Pancer, nah bang ba ye nyanan ane ngelapor ajak Jro Pancer.</br></br>DAGANG JUUK: Nah beneh to buk rencana ne becik asane buk</br></br>PALET 7</br></br>Magenah ring jero Jro Pancer</br></br>JRO PANCER negak di kursi ring arep jendela</br></br>JRO PANCER: Aduh, jani kene rasane dadi bos gede nah, maan melog-melogan anak yang penting maan pipis, makejang tanah tegalan krama desa ne dini suba makejang bakat adep, ne jani tiyang pasti kal dadi balian nomer satu ring desa puniki hahhaha…</br></br>I SADIA raris rauh sambilanga akhihane yangsur.</br></br>JRO PANCER: Ada apa ne?</br></br>SADIA: Ada berita baru jro!</br></br>JRO PANCER: Berita apa ne yan? Adi jeg sepanan sajan mara ningehang orta di margi, nah jani tegaran ragane adeng-adeng ngorta.</br></br>SADIA: Puniki jro, tiang I wawu polih nerima orta saking rabin tiange sane meadolang ring pasar.</br></br>JRO PANCER: Men kenken yen kurenan Wayane madagang di peken?</br></br></br>SADIA: Puniki tu ring pasar wenten anak baru sane tumben madolan irika, dagangane punika lais sajan.</br></br>JRO PANCER: Men nyen suba keto apane ane soleh?</br></br>SADIA: Nah ane paling soleh ento ia medagang punyan plastik jero, sakewala tusing ja punyan plastik biasa. nika wantah punyan plastik sane enggal pisan mabuah tur ramah lingkungan Jro.</br></br>JRO PANCER: Badah tumben gelahe ningeh ada punyan plastik ane keketo. Nah yen keketo atin jani gelahe ka peken, ajaka meli bibit punyan plastik ane ramah lingkungan ento.</br></br>SADIA: Ampunan dumun jro, santukan niki nenten ja indik bibit plastik kemanten.</br></br>JRO PANCER: Men ada apa buin masalahne?</br></br>SADIA: Puniki jro, jro eling dumun sareng Pan Badra miwah Men Badra?</br></br>JRO PANCER: Bih nu lah inget, Pan Badra to kan anak ane maan metamba nunas pianak lanang mai sing? Nah yen sing pelih gelahe ento ngemang rare plastik ane abane ajaka Purnaya ajaka Duaja sing?</br></br>SADIA: Jakti pisan nika jro. Nah sane mangkin anake sane madagang bibit plastik ento tusing ja lenan rare plastik ane baang Jro majeng Pan Badra ajaka Men Badra.</br></br>JRO PANCER: Badah, tusing dadi depang ne, jani Wayan ngelah tugas, alih rare plastike ento orahang tiyang nagih nanem bibit plastik ento di tegalan tiange, apang bakat tiange mula punyan plastik ane ramah lingkungan lan ane paling penting ngematiang rare plastike ento, hahahha..</br></br>SADIA: Ngih jero yen asapunika tiyang jagi memargi ka pasar jagi antos tiang jero ring tegalan jerone.</br></br>JRO PANCER: Nah mu adang-adang orahang dogen Jro Mangku Balian Pancer ane nagih.</br></br>Pastika tusing ada bani nglawan.</br></br>SADIA: Ngih tu tiyang gelungsur pamit mangkin.</br></br></br>PALET 8</br></br>Magenah ring tegalan Jro Pancer, irika sampun akeh wenten entik-entikan plastik</br></br>JRO PANCER sampun siaga mengantosan Sadia lan Artawa</br></br>JRO PANCER: Ye, sampun rauh gus punika punapi sampun ngajeng gus?</br></br>ARTAWA: Oh tiang sampun ngajeng nika jro, oh ngih langsung kematen wenten napi jro ngrereh titiang?</br></br>SADIA: (nyeletuk) Oh sujatine Jro Pancer nunden awake mai anak wenten maksud tersembunyi.</br></br>JRO PANCER: (sambilange nekep bibihne sadia) Oh ngih maksud tersembunyi tiange tiang jagi nunas tulung gus, anggo memula bibit plastik gus iriki ring tegalan titiang, tetujon tersembunyi tiiange, buah puniki jagi adep tiang, suud ento jinahne jagi angeen tiang mapunia anggen ngwangun karya ring pura</br></br>ARTAWA: Oh ngih langsung kemanten ring dija genah tiyang mamula. mangkin</br></br>JRO PANCER:Ngih mangkin pecalang tiange jagi ngatin gus</br></br>JRO PANCER makisi-kisi ajaka I SADIA.</br></br>JRO PANCER: Nah jani tujoin tongos anak ento memula, suud ento gelahe lakar nyemak arit lakar ngematiang anak ento.</br></br>SADIA: Oh ngih jro, oh ngiring gus, genah sampun kecumawisang.</br></br>Ritatkala I Artawa mamula plastik, Jro Pancer Raris mewali ngambil arit, Disampune Jro Pancer makta arit jagi ngematiang Artawa. Nadak Jro Pancer ulung lan angkihane sesek, Sadia Raris Melaib Ngereh pitulung</br></br>JRO PANCER: Kenken ne? Apa ne ane ngeranayang? Adi bisa kekene?</br></br>ARTAWA: Niki sane newasta karma phala Jro, Jro eling napi sane kabuat Jro duang dasa tiban sane lintang? Jero sampun loba nagih ngadep makejang tanah tegalan krama desa i riki. Tanah punika jagi jro tumbas mudah kal anggen jro memula plastik, makasami krama desa keni paksa mangda ipun ngadol tanah tegalan durene. Bapan tiange Pan Badra masih keni daya mangda ipun ngadep tanah ring Jro. Nah Jeni rasayang Karma Phala sane majalan. Plastik-plastik sane Jro pula mangkin mewali ngaryaning angkihan jro sesek tur ngemasin mati. Nah jani rasayang mangkin jro…</br></br>JRO PANCER: Ampura…ampura…ampuraa.. Astawa..</br></br>Makasiamian punyan plastik sane wenten ring tegalan Jro Pancer Idup Lastas nyekuk. Nyegut, Nanjung Jro Pancer. Jro Pancer Nenten Mresidayang napi-napi. Wusan puika angkihane ngancan sesek lan Ngangsur mati</br></br>Wusan Punika Sadia Rauh Nanging Nenten makta anak lianan sane jagi nulungin Jro</br></br>Pancer</br></br>SADIA: Suksma Gus sampun nulungin titiang, miwah krama desa sane lianan.</br></br>ARTAWA: Ih maksud jro pecalang puniki napi? Ados Jro nenten tengkejut utawi sebet tatkala Jro pancer nenten kari?</br></br>SADIA: Oh puniki nika gus, sampun sue tiang, sareng krama desane iriki sampun katindas sampun kasiksa olih Jro Pancer, tatkala tiyang ningehan gus mewali iriki tiyang sampun ngaryaning rencana mangda gus mresidayang ngaryaning rahayu jagate iriki.</br></br>ARTAWA: Ngih ten punapi nika jro nika wantah tetujon titiyang ring mercapada iriki dados jatma sane nulungin jatma sane lianan.</br></br>SADIA: Oh suksma atur tiang majeng gus Artawa. Ne mangkin Gus kayun dados kelihan ring desa punika jagi ngentosin Jro Pancer?</br></br>ARTAWA: Ngih yening nika pinaka swadarmaning tityang dados jatma ring marcapada titiyang nerima, tahta sane jro icen.</br></br>SADIA: Ngih sekat rahina ne mangkin Gus Artawa dados kelihan iriki. Lan binjang wenten upacara anggen menekin kelihan sane anyar ring desa puniki.</br></br>ARTAWA: Ngih suksma jro, benjang tiang sampun sadia.</br></br></br>PALET 9</br></br>Magenah ring Bale Banjar, akeh sampun anake mekumpul drika, makasiamian anak cenik gede, lanang istri tua bajang sampun siaga jagi nyingakanan kelihan sane anyar irika, akeh sampun bibit punyan plastik irika sane jagi kapula ring arep bale banjare.</br></br>WAYAN SADIA sampun siaga jagi ngalanturan upacara</br></br></br>SADIA : Om Swastiastu semeton sinareng sami mangkin, titiyang jadi nyinahang kelihan sanyar durene, kelihan sane sampun ngaoning Jro Mangku Balian Pancer, kelihan sane dumunan, kelihan sane loba tur makta sengsara, kelihan sane maparilaksana corah. Ngiring mangkin uleman kayun druene majeng ring Putu Artawa, galah kaaturang.</br></br>ARTAWA: Om Swastiasyu Krama desa sane dahat wangiang titiyang. niki tiyang mangkin, Putu Artawa jagi ningicalang duka mangda jagat puniki setata ajeg lan rahayu. Ngih sane mangkin tityang jagi nglanturan upacara antuk memula punyan plastik. Sadurung punika punyan plastik puniki wantah punyan lastik san ramah lingkungan tur gelis pisan mebuah. Tetujon tiang mangkin mamula puniki irika mangda ring desa puniki sami nenten malih krama sane sengsara sane kiranagan pangan dumadak desa puniki dados desa sane setata rahayu. Ida dane krama desa, ngiring pulin punyanan puniki.</br></br>Artawa raris mamula punyan plastik punika, raris katuutun antuk rama sane lianan, sakemanten wenten sane soleh kacingak, makasamian merasa kebus panes sane nenten ketulung. Sami angkihane sesek.</br></br>KRAMA 1: Punapi niki jero kelihan? Tiang merasa sesek.</br></br>KRAMA 2: Wenten napi sane iwang driki? Kebusnyane nenten ketulun.</br></br>KRAMA2: Tulung Jro Kelihan, tulungin tityang..</br></br>SADIA: Tulungin sami niki jero, tiang pateh merasa kebih lan sesek iriki. Jero tulung tiyang jero, jero…jero…punapi jero dados nenten sesek…jero jero</br></br>ARTAWA: Niki pinaka cihna jatma sane sane momo tur loba, sami sampun uning punapi iwangne ngangge plastik ring kahuripan. Sami mapikayun mangda gelis sugih sakemanten nenten nyingakin napi sane wenten ring kahuripan. Cihna Tri Hita Karana di gumi puniki sampun ical, sampun ilang mangkin sami jatma manusia nenten subakti teken Sang Hyang Widhi, Nenten Eling sareng semeton miwah nenten gupapira genah i raga melinggih. Sane mangkin jatma-jatma sane angkara loba jagi kelebur olih karma phala, olih sang plastik i riki hahahaha</br></br>Makasamian punyan plastik sane wawu sajan kapula, idup latas ngerejet makesamian krama desa punika. Sami kacegut kapak-pak, kecekuk olih plastik sane hidup usan punika sami ngemasin mati sane hidup usan punika sami ngemasin mati)
  • I Wayan Sadha  + (PAMARGINÉ KE GUMI WAYAH (I Wayan Sadha) PPAMARGINÉ KE GUMI WAYAH</br>(I Wayan Sadha)</br></br>Pemargin atme tan preside antuk ngandeg. Santukan sampun waneng kewacèn suratané jagi mewali ke sunie loke. Pinakit wantah dados daldalan kumanten, mangda lanus pemarginé ninggalin rageserire. Nike wantah rusian panumadian sané pinih singid kagambel antuk Sanghyang Suratme sekadi petugas saking Saghyang Wenang.</br></br>Sasih kenem ujané deres nyiramin jagat Bali. Punyan-punyanané ané gedé wiadin ané cenik-cenik, donné makejang gadang lumlum, sawirèh begbeg kesiramin ujan. Sarwe tumbuh-tumbuhané, sarwa bun-bunan sekadi bun paspasan, kesimbukan, don dlungdung wiadin don tui sané dados anggèn jukut, dipagoané smeringah girang nyanggre sasih dayuhé. Ujané sedine-dine nyiramin jagat, sawirè satondènné duges sasih kapaté tanahé engkag-engkag, belah-belah ulian lekahan panes matan ainé keliwat gedé. Kéto masih wargené ané ngelah tebe wiyadin abian, gargite manahné ngiwasin tetandurané, buke kacang jukut tekèn bangkuang mentik donné seger gadang lumlum. Duges totonan nuju dine Bude Kliwon Pagerwesi rerainan tenget, mule kasub kajeng kliwon butekale wiyadin sarwe lèaké ngelah galahé ritatkale peteng.</br></br>I Wayan Nyambu negak melengok dibataran Balé Delodné sambilange mecik tendas. Anginé ngesirsir dingin ngampehang wisie, mekade trunené totonan ngedged, bulun awakné sembring-sembring naenang wisian rerainané. I Wayan Nyambu uling cenik sube melajahin ilmu keniskalan, ento mekade batinné ènggal nangkep siptan anginé ngampehang wisian menusené ané sakti ngèlmu wegig. I Wayan Nyambu mara dibi teke uli bukit Pecatu. Geginanè mula sewai-wai dadi tukang ngecèt / mulas perangkadan ané manggo di pure-pure, minakadi keben, dulang, bokor, ané melakar aji kayu. Liu pesan anaké di bukit mesuang mulas kebenné lan dulang, miwah bokorné, apang pangus anggon maturan ke pure wiadin ke sanggah. Sané dibi merase mekleteg bayunné, inget tekén adin-adinné jumah, mapan iye suba aminggu tusing taèn mulih. Biasané I Nyambu setate nelokin adin-adinné batak ngalimang dine acepok, apeké mèmènné maan ngalih gaé ejakanan. Teked iye jumah, dapetanga liu anaké negak di ambèn wiadin di asagan ampikné. Mekejang ané negak ditu sebengné sebet, ento ngeranang I Nyambu mepineh-pineh, tongudiang dadi tumbèn jani ade pisaganné negak diampikné sebengné cara anak nepukin pekèweh?</br>Mén Nyambu duut-duut naenang basangné keliwat sakit, sawirèh belingané sube metuwuh 5 bulan, ngerantekan nyakit care anak lakar ngelekadang. Getihné sube uling itelun nyrèkcèk ulidi seriranné. Ento mekade bayunné ngereres, sewai-wai sayan ngendukang. Pan Nyambu bengong mepangsegan tusing ngelah keneh, tusing bise ngorahang ape, mapan dugas warse siengolas nem dasesie di Dése Jimbaran tusing ade bidan wiyadin dokter. Neren atelung lemeng timpal-timpalné nelokin kumahné ulian sebetné ngajinang Pan Nyambu kene pekèweh. Pan Nyambu tan jenek alungguh, sebilang jahan mecik gidat, sambil metindakan ngangin ngauh di natahné, care pianak bikulé kèlangan ine. Sawirèh tusing pesan ngelah keneh, lèn kija lakar idihang petepetan kurenané. Yèn ajak ke balian tusing juari, mapan tusing nyekuk pipis nyang akètèng ané iyug lakar anggon sarin canang, apebuin lakar ajak ke Kamar Sakit, tongosné di Badung, gedènang prebiané, mancan ngantosang ngalih montor, sinah ongkosné liu. Yèn nyilih pipis kepisage sinah iye tusing kegugu mapan ulian tiwasé. Yèn megadé, ané gadèang tuara ade, sawiréh perabot jukung merupe jale bidak, suba telah megadèang setondèn kurenané sakit. Apabuin iye anak uling iluné dadi bendéga tiwas, care petapan canting camplung, apang kude silemang isinné tuah amontoan dogèn, sianh iye tuare ngelah sesepelan merupe sarwe mule-mule, sekadi bungkung, kalung melakar aji mas, kadirasan nyakan lepas kene ané awai, cutetné kaluargané Pan Nyambu mula tiwas nèktèk.</br>Mèn Nyambu aduh-aduh, sebilang jahan jeg mesriyok getihé pesu uli baganné. Pan Nyambu ngènggalang nyemak kancuh, lantas nyaupang tanah ané gebuh anggon ngurugin getihé di pemelang baléné. Kenehné sube merase benyah, ulian pikobeté tidong gigis. Lènan tekèn mikir pekèweh kurenan sakit, pianakné pegrènjèng nu cerik-cerik, klisat-klisat tusing kene nyang titisan uling semengan. Diapinké pianakné naenang bedak layah mekudang-kudang dine tusing medahar nasi, kuale iye tuaraje bani ngeling, apebuin lakar ngorahang basang seduk tekèn ibape. Mapan ané sube-sube, yèn bani nyaduang layah basangné iye lakar tigtige tekèn bapanné. Ento makade diapinké amulape sedukné, iye tusing bani lakar ngorahang tekèn bapanné. Yèn raosang pengalaman mekente, mekejang nyaman-nyamanné I Nyambu anak sube biase. Sawirèh duges warse sèket gumanti warsa nemdase lintang, jagat baliné mula dije-dije kene paceklik. Dedaharané kèweh alih ulian pekaryané tuara ade, apebuin bukejani rariané sasih kepitu, anak mule masan ujané ngungkung, kadulurin angin baret sedine-dine mekuwug uli kelod kawuh, ento ngeranayang ombaké gemulak di pasih......(Wacén selanturnyané ring cakepan “Paruman Betara”)lanturnyané ring cakepan “Paruman Betara”))
  • I Nyoman Tusthi Eddy  + (PATAPAN I KEDIS (Nyoman Tusthi Éddy) SuPATAPAN I KEDIS </br>(Nyoman Tusthi Éddy)</br></br></br>Suryané kepit makenyit</br>Kampidné kebat makebit</br>Masuaka buah basang</br>Seduké tong dadi tungkulang</br>Nyiksik bulu nunggu tuuh</br>Inget tekén ketélan damuh</br>Ngindangang uripé saking sinah</br>Nganti ka gumi wayah</br>Nyikut langit makbak alas</br>Kapitui idepé olas</br>Kabanda magantung tresna</br>Ngengsap tuuhé kadehdeh tua</br>Nginkin mataki-taki mulih</br>Inget idupé baan nyilih</br>Baat pesan tadtadan karmané</br></br>Kakilit moha bun lampahétadtadan karmané Kakilit moha bun lampahé)
  • Mark Hobart  + (Pabligbagan ngeninin budaya Bali kantun kiPabligbagan ngeninin budaya Bali kantun kimeng seantukan napi sane kesengguh kebudayaan gumanti durung tatas pisan. Napike kebudayaan punika pinaka unteng utawi jenyana manusa Bali, napike eka daya politik order baru, utawi wantah madedagangan seni balih balihan lan saluwir ipun mantuka ring sang mawisata. </br></br>Arang sane tatas ring Indonesia, gumanti Bali sampun kasub ring Eropa ngawit sadurung para atiti saking Barat rauh ke Bali ngaruruh swarga ring mercapada. Sejarah Bali tan prasida kepisahang ring panyumpenan manusa Barat. Manut penampen pangulati budaya, Bali saking ngawit pinaka merek sane sandang adol, inggih punika wantah budaya sane merupa parilaksana manusa Bali. Mangda tatas ring kawentenan Bali rikala mangkin patut sauninga ring pamineh konsumsi lan branding. Yadiastun sane katon dados dagangan wantah sekadi barang utawi pengalaman, nanging sujatine mabinayan. Panyuratan puniki najenin kateleban artos ngeninin tata titi branding manut penampen budaya. tata titi branding manut penampen budaya.)
  • NDM Santi Diwyarthi  + (Pakibeh pandemi lan uger uger ngeninin proPakibeh pandemi lan uger uger ngeninin protokol kesehatan sane kalumaksanayang gumanti mangawinang kareredan pangerauh ipun para wisatawane inggihan sayan surut taler wisatawan sane marerepan ring hotel. Pemeritah lan para pangusaha hotel ngalaksanayang makudang utsaha ngeninin bisnis layanan akomodasi. Silih sinunggil nyane sane sayan kasenengin olih para wisatawane inggih punika akomodasi sane ngulangenin, trepti lan ngaleganin, ngutamiang kalestarian palemahan, ngadohin kakosekan ritepengan pandemi Covid-19. Olih para pangusaha jasa akomodasi raris kawentenang glamping utawi glam camping. Kautamian layanan ring manajemen glamping inggih punika marupa CHSE (cleanliness, health, safety, lan environment sustainbility) ring suang suang departemen manajemen glamping inggih punika front office departement, house keeping departement, food and beverages departement. Pamilet ring parikrama puniki inggih punika maka sinamian pegawe glamping manajement ring Desa Wisata Kembang Merta. Desa wisata Kembang Merta sampun macihna tiaga mamarilaksana glamping rikale nyanggra para wisatawane riantuk pemargi CHSE.ggra para wisatawane riantuk pemargi CHSE.)
  • I G W Murjana Yasa  + (Pandemi Covid-19 sampun mapengrabda lintanPandemi Covid-19 sampun mapengrabda lintang limbak mantuka ring kauripan prajanane ring Bali. Tatujon sasuratan puniki inggih punika mangdennye kapanggihin pamargi lan framework sane pastika mawastu panglimbak lan fatalitas sane kawetuang olih panyungkan Covid-19 prasida katunayang sagelise mangdennye pikobet selanturnyane ngeninin ekonomi lan sosial prasida kapekirangin.n ekonomi lan sosial prasida kapekirangin.)