UPGRADE IN PROCESS - PLEASE COME BACK AT THE END OF MAY

Search by property

From BASAbaliWiki

This page provides a simple browsing interface for finding entities described by a property and a named value. Other available search interfaces include the page property search, and the ask query builder.

Search by property

A list of all pages that have property "Biography example text ban" with value "Karya sastra geguritan sane nyritayang indik tattwa nyubak ring sawah". Since there have been only a few results, also nearby values are displayed.

Showing below up to 26 results starting with #1.

View (previous 50 | next 50) (20 | 50 | 100 | 250 | 500)


    

List of results

  • Putu Sabda Jayendra  + (Buku sane nlatarang indik kawentenan kasenian Barong Brutuk ring Terunyan, Kintamani.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Cerita lisan utawi kabaos satua ring Bali Cerita lisan utawi kabaos satua ring Bali masarana antuk basa Bali, becik katelebin olih krama Baline pamekas alit-alite. Santukan basa Bali punika silih tunggil jalaran ngrajegang budaya baline. Basa Bali sane ketah kanggen ring satua Bali inggih punika basa Bali kapara utawi basa Bali Andap. Satua Bali sane nganggen basa Bali andap lumrahnyane nyatuayang indik tokoh-tokoh buron. Sakadi satua Bali sane mamurda Kambing Takutin Macan, I Kedis Sangsiah Teken I Bojog, I Tuma Teken I Titih, Be Jeleg Tresna Telaga, muah sane lianan. Tiosan punika, wenten taler satua sane nganggen basa Bali alus. Satua sane nganggen basa Bali alus ri tatkala nyatuayang indik tutur, sakadi satua Subakti Ring Guru Pengajian. Salanturnyane, wenten taler satua mabasa Bali Alus santukan nganutin tokoh-tokoh sane wenten ring carita sakadi tokoh pandita sane ngranjing ring satua Katuturan Yuyu Malaksana Melah, Pandita Baka, miwah sane lianan. Kawentenan basa bali Alus yening selehin saking tema panji, sakadi I Dempu Awang, Raden Galuh Gde, Galuh Anom, Ki Dukuh Sakti, sane nganggen sarana basa Bali Alus ring sajeroning bebaosannyane. Manut kawentenan basa ri sajeroning satua Bali, alit-alite sinah sida prasida caluh malajahin indik anggah ungguhin utawi sor-singgih basa Bali.Yening selehin, basa Bali kantun kauningin olih alit-alit sami utamin nyane basa Bali kapara. Sakewanten, sane nyansan rered utawi nenten kauningin olih para yowanane, inggih punika tata titi nganggen basa Bali Alus. Sakadi basa Alus Mider, Alus Sor, Alus Madya, miwah basa Alus Singgih. Basa Bali Alus wantah kamargiang ring acara formal, luire ring sekolah, pasangkepan, miwah sane lianan. </br></br>Satua punika kawedar antuk tradisi sane kawastanin masatua sane ketahnyane katuturang saking irerama kapining pianaknyane. Sakewanten, ring aab jagat sakadi mangkin, tradisi masatua sampun nyansan rered kamargiang. Sapunika mawinan, wenten makudang-kudang utsaha saking guru wisesane pacang nangiang malih tradisi masatua. Sakadi ngamargiang lomba-lomba ring acara Pesta Kesenian Bali, acara Bulan Bahasa Bali, miwah acara Pekan Seni Remaja sane mamargi ngawit saking desa, nglantur ring kota taler soang-soang kabupaten. Majalaran antuk tradisi masatua kaaptiang mangdane para rerema utawi guru rupaka setata eling ngajahin anak alitnyane indik kasusilan budi pamekas kautaman basa Baline. Tiosan punika, kaaptiang mangdane dados panglalah indik sasane becik sane sida katulad. Ri tatkala sang sane masatua prasida ngawetuang wirasa utawi semita nganutin tokoh-tokoh sane kawacen, sinah sang sane mirengang seneng, nglantur ngamolihang suksma satua sane kapirengang. Tiosan punika, kawentenan palajahan satua Bali ring sekolah miwah ring media daring prasida ngalimbakang malih kawentenan satua Baline, pinaka silih tunggil jalaran ngrajegang budaya Bali.</br></br>Basa Bali Ri Sajeroning Cerita Tantri</br>Kawentenan satua ring sajebag Bali makeh pisan, napi malih ring desa-desa sane pinaka ceciren utawi kearifan lokal krama Baline. Tema utawi unteng ceritanyane naler makeh pisan. Silih tunggil tema cerita inggih punika indik manusa sibak (manusia sigaran), sakadi satua-satua sane kapupulang olih Hooykass duk warsa 1948, sane munggah ring bukunnyane mamurda Balische Verhalen van den Halve. Tiosan punika, tema utawi unteng cerita indik buron kaparik saking cerita-cerita Tantri. Satua-satua sane wenten ring Cerita Tantri taler sampun munggah ring buku ajah-ajahan miwah kanggen materi utama ri tatkala lomba-lomba masatua Bali. Sakadi sane sampun kauningin, Tantri punika wantah wastan jatma sane listuayu. Ajinnyane mapesengan Patih Bendeswarya. Dyah Tantri kaanggen rabi olih Ida Sang Prabhu Eswaryadala. Cuteting carita, tokoh Ni Dyah Tantri nyabran wengi masatua indik kawentenan buron, jadma, miwah raksasa. Carita-caritane punika makilitan, dados nyane nyabran wengi satua-satuane punika kasambungang. Puniki santukan Cerita Tantri kabaos cerita manyerita (cerita yang sambung menyambung). </br></br>Carita tantri puniki mawit saking India sane kawastanin Panca Tantra. Carita tantri punika taler nglimbak ring panegara siosan ring sajebag jagate, sakadi ring Syra Kuna sane kawastanin Kalilag va Dimnag, ring panegara Arab kawastanin Kalilah Va Dimnah, ring Cina kawastanin Tantrai, Tantai, Tantaia, Kantrai. Carita tantri taler sampun kasurat ngangge basa Yunani, minkadi Latin, Ibrani, Rusia, Turki, Inggris, Prancis, Jerman, Belanda, miwah sane lianan. Ring basa Melayu carita tantri puniki kawastanin Hikayat Panca Tandran. Ring Bali carita utawi satua Tantri puniki mamurda Dyah Tantri utawi Ni Dyah Tantri (Pasek, 1999). Akeh nyane kapanggih murdan-murdan Cerita Tantri ring sajebag jagat, nyihnayang yening satua-satua sane munggah ring cerita punika madue cecerin sane mabuat pisan kauningin. Ceciren cerita-cerita Tantri punika kaambil saking unsur intrinsik inggih punika indik penokohan. Duaning asapunika ceciren Cerita Tantri wenten tetiga, inggih punika Nandhaka Harana, Mandhuka Harana, miwah Pisaca Harana. Satua utawi cerita tantri sane mamurda Nandhaka Harana nyaritayang indik beburon sane masuku pat, sakadi macan, kambing, cicing, jaran, sampi, muah sane lianan. Mandhuka Harana inggih punika tantri sane nyaritayang indik sarwa paksi utawi kedis sakadi titiran, kukur, blatuk, miwah sane lianan. Pisaca Hrana inggih punika nyaritayang indik manusa utawi raksasa. Manut panampen bapak I Ketut Curik ring tulisan dane sane mamurda Artos Kidung Tantri, irika kabaosang indik Tri Tantri, inggih punika (1) Kidung Tantri Nandaka Harana sane kawangun olih Ida Nyoman Pidada duk warsa 1630 utawi 1728 masehi, (2) Kidung Tantri Manduka Prakarana olih I Gusti Made Tengeb, miwah (3) Kidung Tantri Pisaca Harana kawangun olih Ida Pedanda Made Sidemen duk warsa saka 1860-1866 utawi 1938-1944 masehi.</br></br>Carita- carita sane ngranjing kabaos Carita Tantri ring Bali, bebaosannyane ketah nganggen basa Bali Alus. Cerita Tantri sane kapupulang olih bapak I Made Pasek sane mamurda Buku Carita Tantri (1999), makehan kamargiang nganggen basa Bali Alus. Sakadi Satua I Kedis Manyar, Satua Prabu Singa Lan Sampi Jagiran. Silih tunggil Satua Tantri sane kasub kauningin inggih punika Katuturan Yuyu Malaksana Melah. Cerita puniki maosang indik I Yuyu sane polih kapiwelasan olih Ida Padanda tur kauripang. Ri tatkala punika, wenten ula ageng jagi mademang Ida Padanda. Cuteting carita, irika I Yuyu sida ngawales kapitresnan Ida Pdanda. Indik basa Alus sane munggah magenah ring pangawit cerita, “Sane riin weten reke yuyu padem, kaurip antuk Ida Padanda”. Kawentenan basa Bali Alus ri sajeroning carita prasida kacingakin ring sajeroning kruna-krunannyane. Kruna-kruna punika, sakadi kruna pengentos jadma (kata ganti). Yening maosang Ida Padanda, kruna sane kanggen ‘merem’. Kruna merem sinah pisan nyihnayang basa Alus Singgih. Imba tiosan inggih punika ngenenin indik kruna kria tiosan, inggih punika ‘matur’ sane kaanggen ri tatkala Yuyu matur kapining Ida Padanda. Kruna ‘matur’ ngranjing ring soroh kruna basa Alus Sor. Punika sane kanggen olih I Yuyu ri tatkala kacunduk Sang Pandita. Salanturnyane, nganutin kawentenan lengkara, sakadi kawentenan kruna kria ‘padem’ kanggen ring lengkara sakadi,”Padem reke I Gagak”. Kruna ‘padem’ kanggen, santukan maosang lengkara mabasa Alus. Sapunika mawinan, kruna sane kanggen boya ja ‘bangka’ utawi ‘mati’, ri tatkala maosang buron. Tiosan punika, kruna aran ‘lelipi’, ring carita kagentosin antuk kruna ‘ula’. Kruna ‘ula’ puniki kawastanin basa alus mider. Sakadi sapunika indik kawentenan basa Bali Alus sane kaanggen ring Cerita Tantri. Punika mawinan, satua-satua Bali patut pisan kauningin miwah katelebin pinaka silih tunggil sarana anggen malajah basa Bali, utamin nyane basa Alus. </br></br>Nyuksmayang Satua Pinaka Suluh Urip</br>Nganutin basa sane wenten ring sajeroning satua Bali sampun pastika nyiriang rasa basa utawi etika mabasa ri tatkala nganggen basa Bali. Basa punika pinaka piranti anggen mabebaosan sane pacang ngicenin tetuwek indik sasana utawi kaluihan budi imanusa. Kawentenan basa sane lengut miwah kanggen ngawedarang tutur-tutur luih, kaaptiang sida nudut kayun sang sane mirengang raris sida kaanggen tetuladan. Nyuksmayang satua sane kawacen, sida ngicenin ajah-ajahan utawi tuntunan ri tatkala nuluh kahuripan. Sakadi panampen Teeuw, sastra mawit saking basa Sansekerta saking kruna ‘sas’ (kruna kria) sane maartos ‘nuntun’, ‘ngajahin, miwah kruna ‘tra’ sane maartos ‘piranti’ utawi ‘alat’. Punika mawinan, sastra maartos piranti sane kanggen ngicenin ajah-ajahan utawi tuntunan majeng ring para janane ri tatkala ngamargiang kahuripan (1984: 23). Tiosan ring daging cerita, suksman satua lumrahnyane kawedar naler ring pamuput cerita, antuk lengkara sane marupa piteket-piteket. Sakadi sane wenten ring Satua I Kambing Takutin Macan. Ring pamuput satua kabaosang sakadi asapuniki, ‘Asapunika tutur anake wikan, sampunang ampah makta raga, duaning sareng makeh ring gumine. Pikayunang dumun sadurung malaksana’. Salanturnyane, Satua Tantri sane mamurda I kedis Manyar becik pisan kasuksmayang. Satua puniki nyaritayang indik I Kedis Manyar sane ajum miwah pariceda kapining I Bojog. Cuteting satua, taluh I Kedis Manyar sane masebun ring duur tarune sami enyag pacretcet ulung antuk jengahne I Bojog. Ring cerita punika wenten istilah-istilah sakadi Sang Kawi Swara miwah Ida Batara sane nyihnayang madue pakilitan kapining sasana agamane, utaminnyane indik karmaphala. </br></br>Suksman satua-satua Baline naler prasida anggen ngentenin kramane indik maparajana ring pagubugan. Sakadi sane wenten ring Satua I Cita Maprakara, Satua Kedis Sangsiah Teken I Bojog, Satua I Tuma teken I Titih. Yening selehin tokoh-tokoh buron ring sajeroning satua pinaka imba laksana manusa ring jagate. Satua I Citra Maprakara nyihnayang kritik sosial ri tatkala mapagubugan. Satua puniki nyaritayang indik jadma sane mawasta I Cita nulungin I Macan sane keni kerangkeng. Nanging, I Macan nenten ngawales pitresnan I Manusa saha jagi nyagrep I Manusa. Cuteting satua, I Macan keni sengkala santukan I Manusa sampun katulungin olih I Kancil. Ring pamuput cerita, irika madaging lengkara, “Yadiapin lakar mapitulung teken anak lenan pineh-pinehang malu”. Yening suksmayang, satuane punika ngicenin pangenten mangda imanusa nganggen pamineh sane patut miwah mersidayang minayang laksana becik kalawan kaon. Tetuek-tetuek sane kapolihang saking satua-satua sane katlatarang iwawu, patut kanggen imba. Punika ngawinang kriya sastra ketah kabaos suluh urip utawi cerminan hidup (@YesiCandrika-BASAbali Wiki)rminan hidup (@YesiCandrika-BASAbali Wiki))
  • Ni Kadék Widiasih  + (DAMUH PANUNGKUL (Ni Kadék Widiasih) SakadDAMUH PANUNGKUL</br>(Ni Kadék Widiasih)</br></br>Sakadi pamargin toya</br>Sané gumericik ring bongkol taruné</br>Saja tis nréstés cegekang</br>Anggo sayuban</br>Apa buin tau</br>Entéran suryané nengah geni</br>Ring tengahing pemargin urip</br>Karasa ngusapin damuhnyané</br></br>Dot nesekin setata</br>Ngiasaang tuuhné</br>Sida setata ada dini</br>Ri kala kenehé kajohin</br>Ditu kebis kapedumang</br>Marasa katungkulang</br></br></br>Karangasem, 5-1-2008Marasa katungkulang Karangasem, 5-1-2008)
  • Luh Yesi Candrika  + (Demo utawi unjuk rasa indik UU Cipta KerjaDemo utawi unjuk rasa indik UU Cipta Kerja duk bulan Oktober warsa 2020 sane lintang, ngawinang akeh mediane nyiarang yening nenten kidik para yowanane nyarengin demo, sane boya ja wantah wenten ring ibu kota negara, sakewanten wenten naler ring genah-genah tiosan ring Indonesia. Tiosan punika, ritatkala para polisine ngamargiang interogasi, para yowanane nenten uning indik napi sane dados bantang pikobet ritatkala nyarengin demo. Nganutin kawentenane punika, akeh kramane mapakayun yening para yowanane sane nenten prasida ngiket indriannyane wantah nuut, utawi parikramane punika wantah kadadosang galah ngicalang rasa waneh santukan pandemi sane nenten puput kantos mangkin. Napi malih laksana sane grasa-grusu, madue rasa uning sane ageng, taler seneng ring parindikan anyar leket pesan ring para yowanane. Sujatinne, demo sane kaaptiang mamargi landuh punika kapuputang antuk rusaknyane genah-genah umum sane ngawinang negarane rugi.</br></br>Parilaksana para yowanane punika manados pikobet sane mabuat pisan ngenenin indik yowane negara Indonesia. Sakadi sane wenten ring sajeroning carita runtuhnyane Kerajaan Dwarawati sane munggah ring teks sastra Mosala Parwa inggih punika parwa ane pinih bawak ring Astadasaparwa. Carita indik Kerajaan Dwarawati ring parwa sane kaping nenem punika kakawitin antuk carita yowana Wangsa Yadu inggih punika Arya Samba miwah Sang Wabru sane mapi-mapi dados alaki rabi ritatkala nyambut sapangrauh tetiga wiku ring Dwarawati. Tetiga wiku punika, inggih punika Resi Wiswamitra, resi Kanwa, miwah Dang Hyang Naradha. Santukan mrasa meled uning indik kasidhian para resi, Sang Arya Samba mapi-mapi nyamar dados anak istri taler Sang Wabru manados rabinnyane. Antuk rasa sumbungnyane, para yowane Wangsa Yadu puniki mapikayun yening napi sane kalaksanayang punika kasuen-suen pastika kicen pangampura santukan sampun sering ngwantu para pandita. Ritatkala para wiku sampun rauh ring Dwarawati, Arya Samba miwah Sang Wabru raris matur taler nunas kapiolasan ring para wiku mangda kicen oka. Indike punika rari kauning olih para wiku. Brangti para wiku sami santukan rumasa kabogbogin olih Arya Samba okan Ida Sang Prabu Kresna sane maha wicaksana.</br></br>Pamastu saking sang wiku sidhi pisan. Napi sane kabaosang pastika nadi. Wangsa Yadu ring Kerajaan Dwarawati ngamangguhang pralaya sangkaning laksana nenten patut saking para yowanane. Pamastu raris kaucapang olih sang wiku, inggih punika yening Arya Samba jakti-jakti mobot taler ngembasang palu wesi sane sida ngursak sami Wangsa Yadu, sajabaning Prabu Kresna miwah Baladewa sane nenten keni pamastu. Prabhu Kresna miwah Baladewa uning yening pamastu punika nenten prasida kaicalang. Ida sareng kalih raris nenten purun ngicalang pamastu sang wiku.</br></br>Nganutin laksana sane kamargiang olih Arya Samba miwah Sang Wabru ring carita punika, madue suksmam utama ngenenin indik laksana idup para yowanane ritatkala nglintangin aab jagat sakadi mangkin. Kruna muda ring basa Jawa Kuna maartos tambet, punika mawinan tuntunan kabuatang pisan ring sajeroning kahuripan. Silih tunggilnyane, indik laksana ngwangiang anak sane lingsir utawi sang sane maraga guru, napi malih sane maraga suci. Laksana nyapa kadi aku ritatkala kantun muda, punika silih tunggil meseh ring raga sane patut kaicalang. Arya Samba miwah Sang Wabru nenten prasida ngasorang mesehidane. Punika mawinan karma sangkaning laksana mogbogin para brahmana pacang kakeniang. Sakadi sane menggah ring Kakawin Nitisastra, yening laksana nyalung-nyaluh baos ida sang mraga brahmana, sastra-sastra, taler nyalung-nyalung baos sang mraga guru prasida ngrauhang kasengsaran ngraris padem. </br></br>Ring sajeroning demonstrasi sane rusuh, kawentenan para guru utaminnyane guru rupaka miwah guru wisesa sedek katureksain. Ring sajeroning kawentanane punika, para guru rupaka kaaptiang madue kawagedan ritatkala ngupapira anak alitnyane pinaka swadharmannyane majeng ring anak alitnyane sinah prasida nlintangin kasengsaran urip. Salnturnyane, Nitisastra mosang yening ngajahin anak alit punika patutne anut ring sajeroning yusannyane. Sutasasana, inggih punika anak alit sane kantun mayusa limang warsa patut kaupapira sakadi raja, saptangwarsa ritatkala mayusa pitung warsa patut kaajahin nuut raos, sapuluhing tahun inggih punika anak alit patut kaajahin ngwacen, sodasawarsa inggih punika enem welas warsa patut kadadosang sakadi prakanti saha mangda alon-alon nyihnayang kaiwangannyane, wus putra suputra inggih punika yening sampun madue anak alit patut kacingakin manten taler ngicenin imba anggen paplajahan. Ngajahin anak alit ngawit saking kulawarga nenten ja dangan. Uning ring sajeroning yusannyane, napi sane kabuatang, taler napi kawagedan anak alit manados silih tunggil palajahan sane kicen mamargi antar, ngraris sampun sayaga dados krama ri pungkur wekas.</br></br>Yowana ring babaosan puniki, kaaptiang dados anak alit sane sadu gunawan majeng ring guru rupakannyane. Maosang indik putra suputra, Abhimanyu ring carita mahabarata patut kanggen imba sane patut. Abhimanyu, okan Sang Arjuna miwah Subadra ritatkala kantun anom kajahin olih Sang Krisna, punika mawinan ajah-ajahan utama sane kadasarin antuk dharma sida kapolihang olih Abhimanyu. Tiosan punika, duk ida kantun nyeneng ring garban biangnyane, ida sampun kaajahin kaweruhan indik ngentasin formasi perang Cakrabyuha saking ajinidane. Sakewantten, utsaha Sang Abhimanyu mela negara miwah dharma punika puput, ritatkala ida seda ring rananggana Kuruksetra sakantunne mayuse nenem welas warsa. Yadiastun, ida Saang Abhimanyu kasor, ida nenten naanin magingsir saking ranang gana nyihnayang kaprawiran sang ksatria. Kaweruhan sane kicen olih sang mraga guru rupaka ngawit saking garba pinaka silih tunggil ngembasang putra-putri sane suputra. Embasnyane para-putra sane utama taler ngamolihang ajah-ajahan sane patut ring kulawarga sida ngwantu nginggilang kadigjayang panegara. ngwantu nginggilang kadigjayang panegara.)
  • IDK Raka Kusuma  + (DI LAPANGAN PUPUTAN (IDK Raka Kusuma) /1/DI LAPANGAN PUPUTAN</br>(IDK Raka Kusuma)</br></br>/1/</br>di lapangan puputan, Lirang sabilang peteng tiang ngantiang</br>negak di tanggunné ané paak tekén trotoaré kanti endag suriané</br>buka ané suba-suba. lakar ajak ngraos kanti poosé pakecoscos</br>ngraosang démokrasi ngraosang suksési</br>makenyat-kenyatan uat baong</br>sing ngrunguang anaké ngrunyung mabalih iraga. kitak-kituk, bingung sing ngrunguang kuluké ngongkong</br>Lirang, Lirang, Lirang</br>sesai, sesai tiang ngantiang</br></br>/2/</br>ada anak ngorahin tiang</br>idéwa sing luas nganging kaluasang ka tongosé sepi jampi</br>di wawengkon Sukabumi</br>koné yén suba di tongosé totonan malipetan sing nyidaang</br>krana yén suba di tongosé totonan ilang, ilang sekayang-kayang</br>ané ngorahin takonin tiang tongosé ento dija</br>anaké totonan seming nadaksara ngejer ngraos: da nakonin tiang</br>laut magedi. nu seming muané nguntul majalan. enduk tindakané</br>/3/</br>ada buin ngorahin tiang</br>idéwa sing ngilang nanging kailangang sig tongosé silib lan ilid kasaubang</br>buka nyaubang saang</br>koné ngalih tongosé ento kéweh pasaja buina, koné, salantang rurungé kema jagain singa, jagain buaya</br>jagain macan, jagain raksasa</br>makejang galak kabinawa apa liwat sarapa</br>bésbésa satondèn amaha tulangné mabrarakan depina</br>mara tiang ngorahang lakar kema tan pasangkan gagéson magedi ia</br>/4/</br>Lirang, Lirang, Lirang sajaan idéwa kaluasang? sajaan idéwa kailangang?</br>petengé dibi, dugas nlektekang bintang</br>inget tekén idéwa, patbelas tiban ané lintang</br>girang ngraos: démokrasiné lakar menang suksésiné lakar kalaksanaang</br>tiang matakon: menang kénkén?</br>kalaksanaang kénkén?</br>suud kedék ngraos idéwa</br>sang kuasa ané meled aidupan kuasa ané maparisolah danawa</br>lakar suud ngisi gumi</br>énggal, énggal lakar maganti</br>/5/</br>petengé jani suud nlektekang bintang diastun suba tengah ratri</br>diastun dinginé tan kadi</br>di tanggun lapangané paak tekén trotoaré tiang nembang</br>Lirang, Lirang, Lirang, nu tiang ngantiang kapining idéwa tiang lakar ngorahang démokrasiné jani, kema-mai ngampehang upas merajah bebai</br>sang angawarat ané gugu kaula kuasa di subané suksésiné liwat</br>jejeh, jejeh setata marasa</br>jejeh tekén lawat aéng angkrag-angkrag joh sawat</br>demen gati atiné yén idéwa teka ngraosang dini kanti endag suria</br></br>/2008-2012/aosang dini kanti endag suria /2008-2012/)
  • Agus Teja Sentosa  + (etst2)
  • Nyoman Butur Suantara  + (Fotografi lanskap ngranayang iraga glindanFotografi lanskap ngranayang iraga glindang-glindeng genre puniki. Punapi malih yening wenten pastika aget magenah ring genah sane ngelah destinasi sane luung ape buin paek lan liu kebedaan care sane iraga gelahang. </br>Gambar puniki kaambil ring Yeh Malet magenah ring Kabupaten Karangasem Bali. Segara Yeh Malet sujatinyane nincap teken segara Wates, karna bias selem sane mantulkan cahaya. Pepes liwat popularitas, asiki aspek uli suatu daerah ngamolihang eksposur lan sesai iraga nenten nyingakin liu lapis kejegegan sane teka sewai wai. Nenten segara bias selem popular sane ganeng, nanging ring dina wengi, kehurioan Desa kari mejalan.g dina wengi, kehurioan Desa kari mejalan.)
  • Made Agus Janardana  + (Gegambaran mozaik saking luu plastik)
  • Drs. I Wayan Selat Wirata  + (Geguritan sane nyritayang indik makna lan filosofi matatah)
  • Nyoman Butur Suantara  + (Guardian inggih punika pinaka rangkaian foGuardian inggih punika pinaka rangkaian foto utawi gambar selem putih Man Butur Suantara melalinin toya.</br></br>Ritatkala jatma mirengang toya, ring pikeneh iraga punika katuju ring sekancan sane marupa lan masifat indrawi lan visual. Iraga sareng sami mangenehang warna biru lan sareng sami nyeritayang sujatine keneh sane belus. Ring wewidangan soang-soang, toya pinaka segara, danu, gentuh lan embun. Ring keneh iraga punika pinaka nyeng, belus, bedak, lan tuh.unika pinaka nyeng, belus, bedak, lan tuh.)
  • Nyoman Butur Suantara  + (Gunung Agung kacingak saking Mahagiri. FotGunung Agung kacingak saking Mahagiri.</br>Fotografi lanskap sida ngamedalang rasa seneng yening ragane nyelehin baga puniki, utamannyane ri kala ragane magenah ring genah wisata sane sida dangan tur nenten sue katuju sakewanten akeh madue pabinayan. Makaasami genah ring jagat puniki madue kalanguan.</br></br>Puniki teknis pisan, teknik eksposur nol sida nyujuh dasar-dasar pencahayaan ring fotografi, malarapan antuk imba sane luih saking Fotografi Lanskap ManButurs.e luih saking Fotografi Lanskap ManButurs.)
  • I Gde Nala Antara  + (I Gede Nala Antara pinaka Tim Pembangunan I Gede Nala Antara pinaka Tim Pembangunan Gubernur Bali pinaka Keynotespeech maosang indik Bali madué potensi peradaban sané ageng. Silih sinunggil dasar sané ngawinang Bali madué dasar panglimbak kawagedan manusané sané kuat santukan basa Bali madué aksara soang-soang. Saking akéh basa lokal sané wénten ring Indonésia, basa Bali wantah silih tunggil basa sané madué aksara. “Aksara wantah silih tunggil sarana komunikasi, mawinan inovasi aplikasi digital nganggén aksara Bali prasida kalimbakang ring sajeroning pendidikan aksara Bali.ng ring sajeroning pendidikan aksara Bali.)
  • I Gde Nala Antara  + (I Gede Nala Antara pinaka Tim Pembangunan I Gede Nala Antara pinaka Tim Pembangunan Gubernur Bali pinaka Keynotespeech maosang indik Bali madué potensi peradaban sané ageng. Silih sinunggil dasar sané ngawinang Bali madué dasar panglimbak kawagedan manusané sané kuat santukan basa Bali madué aksara soang-soang. Saking akéh basa lokal sané wénten ring Indonésia, basa Bali wantah silih tunggil basa sané madué aksara. “Aksara wantah silih tunggil sarana komunikasi, mawinan inovasi aplikasi digital nganggén aksara Bali prasida kalimbakang ring sajeroning pendidikan aksara Bali.ng ring sajeroning pendidikan aksara Bali.)
  • Luh Yesi Candrika  + (I.Kawentenan Aksara Bali Nganutin kawenteI.Kawentenan Aksara Bali</br></br>Nganutin kawentenan jagate, kala utawi waktu punika sida terus mamargi taler pacang wenten panglimbaknyane. Duaning asapunika patut pisan mangdane nincapang utsaha-utsaha sane satata pacang nyegjegang utawi ngawerdiang. Minakadi utsaha anggen nyegjegang kawentenan kelisanan sane ngamerluang utsaha marupa dokumentasi maruka keberaksaraan krana kawentenan informasi ring sekancan kelisanan punika sida katamiang. Aksara punika suksman ipun nenten prasida kaicalang, sane pinaka symbol utawi pralambang basa. Nganutin sakadi asapunika, Aksara punika madue kawigunan sane tanpa wates ri sajeroning kahuripan I manusa. Tiosan ring punika, aksara taler prasida dados sarana anggen ngelingin kawentenan peradaban I manusa ring jagate sane marupa lambang.</br></br>Para krama Bali ngelinggihang Aksara punika ring genah sane pinih utama ri sajeroning kebudayaan Bali. Indiki puniki taler pateh sakadi pikayunan silih sinunggil budayawan miwah sastrawan ring Bali, inggih punika Ida Wayan Oka Granoka Gong. Aksara kabaos Makuta Mandita, sane suksman nyane aksara pinaka mahkota budaya indike puniki sane sida dados sarana anggen mendokumentasikan tur maning ngawerdiang kebudayaan Bali.</br></br>Kawentenan kebudayaan sane utama punika kacihnayang antuk nruenang aksara. Sapunika santukan aksra Bali nenten ja wantah madue kawigunan ri sajeroning ilmu linguistik, suksman nyane wantah ring sajeroning symbol utawi lambang saking kawentenan basa lisan nanging aksara Bali taler madeu peranan Mistik sane madue pakilitan sareng kepercayaan miwah kawentenan upacara ring Bali minakadi kawentenan Kajang miwah Rajah. Ri sajeroning mistik punika, aksara Bali sampun kadadosang utawi terformulasi dados Kajang miwah Rajah sane kauripang nganggen mantra-mantra suci punika santukan madue urip tur maning magis. Makaklih kawentenan punika, sane sida ngembasang pah-pahan aksara Bali manados aksara biasa, inggih punika kabaos Wreastra miwah aksara Suci utawi modre miwah wijaksara. Punika manut pah-pahanbapak Prof. Dr. I Gusti Ngurah Bagus sane kaketus saking buku zprof. I Gst. Ngr. Nala (2006). </br></br>II. “Baligrafi”: Utsaha Ngawerdiang Kawentenan Aksara Bali</br>Aksara Bali sane nganutin panglimbak nyane setata madue genah miwah kawigunan sane utama ri sajeroning masyarakat Bali. Indike puniki mabukti ri sajeroning kawigunan aksara Bali sane nyansan mabinayan utawi mauwah. Panglimbake punika kakawinang olih minat utawi kebutuhan sane mabina-binayan. Ri sajeroning panglimbak nyane, aksara Bali madue kawigunan linguistic miwah mistik. Kawentenan Baligrafi sane kartiang dados seni menulis aksara Bali, puniki dados silih sinunggil inovasi sane sampun nyansan kasobyahang ri sajeroning pacentokan-pacentokan sane kamiletin olih para sisia, minakadi ngawit saking sisia SMP, SMA, miwah perguruan tinggi. Kawentenan Baligrafi, manadosang aksara Bali punika dados hasil karya sane madue nilai estetis. Sakewanten, kawentenan seni melukis aksara Bali puniki sane nganggen istilah indik Baligrafi durung kacumpuang. Wenten taler para krama Bali sane mapikayunan istilah Baligrafi punika pateh sakadi istilah Kaligrafi. Kaligrafi punika mawit saking basa Yunani, inggih punika kallos ‘indah’ miwah graphein ‘tulisan’. Santukan punika kaligrafi mateges wangun tulisan sane ngulangunin utawi indah. </br></br>Kawentenan kaligrafi identik saking budaya isalam, santukan seni kaligrafi sering kaanggen ri sajeroning budaya arab. Sakewanten, kaligrafi taler ngalimbak ring negara Cina, Jepang, Amerika, taler ring panegara tiosan ring Benua Eropa. Ring Jepang istilah Kaligrafi taler kabaos Nihongo (menulis dengan indah). Kawentenan istilah Baligrafi ring Bali minab durung ketah kauningin. Sakewanten silih sinungguil kawentenan Baligrafi utawi Kaligrafi Bali puniki mabuat pisan ri sajeroning utsaha utawi inovasi sane prasida pacang nincapang para krama Bali pacang nelebang aksara Bali sane ngawit bidang seni utawi estetis nyane. </br></br>Kawentenan jenis-jenis miwah bangun (bentuk) sane kabaos Baligrafi punika makeh rupan nyane. Seni nyurat aksara Bali puniki prasida ngicenin ruang utawi genah ngengkreasikan utawi mengekspolrasi aksara Bali. Nanging mangda tetep nganutin etika miwah uger-uger sesuratan aksara Bali. Minakadi ring acara pacentokan-pacentokan Baligrafi sane kamargiang olih Dinas Kebudayaan Kota Denpasar, sane ketah nyane nganutin tema-tema, minakadi Tri Hita Karana, Puputan Badung, miwah sane lianan. Baligrafi sane nganutin tema utawi pola gambar sane ngaranayang lukisan saking seni melukis aksara Bali puniki dados mabina-binayan (variatif). Minakadi wangun keris, tokoh pawayangan sakadi Merdah, Sangut, muah sane lianan. Tiosan punika wenten taler wangun-wangun sane tiosan.</br></br>Kawentenan seni melukis aksara Bali puniki taler naanin kamargiang ring acara International Balinese Festival sane kalaksanyang olih Museum Gunarsa ring warsa 2013 sane sampun lintang. Acarane punika kamargiang ring kabupaten Kelungkung. Pamilet ri sajeroning lombane punika makeh pisan. Karya-karya Baligrafi utawi Kaligrafi Bali sane kamedalang irika makeh pisan. Lakar utawi bahan nyane wenten sane mawit saking kayu, wenten sane media kanfas lukis, wenten sane nganggen benang, plastik, daun lontar, muah sane lianan. Aksara Bali punika kasurat nganutin pola gambar miwah tema sane kabaktayang olih para pamilet. Kawentenan parikrama sakadi asapuniki, nyihnayang semangat para kramane sane sida satata ngawerdiang aksara Bali sane dados silih sinunggil kearifan lokal Bali.</br></br>III.Balisimbar: Utsaha Ngalimbakang Kawentenan Aksara Bali</br>Kebudayaan Bali punika nentenja statis sakewanten satata dinamis. Indike puniki kacihnayang antuk inovasi saking kawentenan aksara Bali sareng kecanggihan teknologi sakadi aab jagate mangkin. Ring sajeroning era digital sakadi mangkin, aksara Bali sakadi matangi malih ri sajeroning program Komputerisasi aksara Bali sane ketah kabaosang Balisimbar. Kawentenan Balisimbar sida nangiang tur nincapang minat alit-alite ritatkala malajah aksara Bali. Ring kemajuan teknologi sakadi mangkin, masyarakat Baline sampun sida malajah aksara Bali ring Laptop, Komputer, miwah Handphone. </br></br>Ritatkala warsa 1996, Balisimbar utawi program pengetikan aksara Bali sane nganggen computer kasobyahang ring Krama Baline sami. Ngawit saking warsa punika nenten wenten sane mauwah malih. Salantur nyane ri sajeroning warsa 2005, aksara Bali kadaftarang ring sajeroning UNICODE utawi ISO 10646 tur ngalimbak nyanto swarsa 2006. SAlanturnyane pamargin aksara Bali kakaryanang program IME (cara pengetikan) anggen Microsoft windows. Punika ngawinang aksara Bali prasida dados Smart Font (Huruf Pintar) tur prasida kawigunayang. Naskah latin prasida caluh pisan kauwah dados aksara Bali, sane tata caran nyane wantah ngauwah font utawi tulisan nyane (Suatjana, 2009).</br></br>Program komputerisasi aksara Bali sane sampun kasobyahang ring masyarakat, minkadi Bali simbar B, Bali Simbar Dwijendra, miwah Bali Galang. Makatiga program komputerisasi aksara Bali punika prasida nulungin masyarakat Bali utamin nyane para alit-alite mangdane malajah tur nelebang aksara Baline sane nganggen sarana elektronik. Ring sekolah-sekolah materi Balisimbar puniki taler sampun kamargiang ring sekolah-sekolah. Sane ngawit saking sisia SMP, SMA, nyantos perguruan tinggi. Ring Dinas Kebudayaan Kota Denpasar taler sering ngalaksanayang pacentokan Balisimbar. </br></br>Kawentenan Baligrafi miwah Balisimbar prasida anggen sarana pembelajaran alternatif indik aksara Bali. Kakalih utsaha punika mangdane kaplajahin nganutin minat alit-alite makasami sane nganutin kawigunan nyane soang-soang. Makakalih utsaha puniki nyihnayang utsaha utawi upaya pacang ngawerdiang budaya Bali taler mangda terus ngalimbak aksara Bali nganutin aab jagat. Baligrafi miwah Balisimbar kabaosang utsaha sane sinergi ri sajeroning ngawerdiang miwah ngalimbakang, sane prasida ngajegang kawentenan aksara Bali tur nadosang aksara punika makuta mandita kebudayaan Bali.ara punika makuta mandita kebudayaan Bali.)
  • Luh Yesi Candrika  + (I.Kawentenan Karya Sastra Bali Modern RingI.Kawentenan Karya Sastra Bali Modern</br>Ring sajeroning panglimbak kasusastraan Bali, nganutin aab jagat nyane kasusastraan Bali Anyar ngawetuang karya-karya sastra modern silih sinunggilnyane kawentenan roman miwah puisi Bali Anyar. Kawentenan kasusastraan Bali Anyar utawi modern nganutin penampen Ngurah Bagus (1969), ngawit saking kamedalang nyane roman Nemu Karma (Ketemu Jodoh) pakardin Wayan Gobiah olih Balai Pustaka Jakarta duk warsa 1931. Indik kawentenan punika kabaosang olih para sastrawan minakadi Simpen AB (1971), Wayan jendra (1976), Made Sanggra (1978). Salantur nyane nganutin panampen saking Ida Bagus Gede Agastia, kawentenan roman Nemu Karma punika pinaka cihna pangawit kawentenan kesusastraan Bali Modern. Tiosan punika, wangun kesusastraan Bali Modern minakadi marupa roman, drama, cerpen, miwah puisi Bali modern. (1980: 14).</br></br>Ida Bagus Gede Agastia ring penelitian nyane maosang, ri sajeroning kawentenan roman sane nganggen basa Bali minakadi nyane Nemu Karma miwah Melancaran ke Sasak. Roman Melancaran Ke Sasak punika pakardin Gede Srawana (sane madue pesengan tiosan utawi nama pena inggih punika Wayan Bhadra). Roman punika raris kaunggahang antuk cerita manyerita (cerita bersambung) duk warsa 1939 sane wenten ring majalah Jatayu. Panglimbak nyane duk warsa 1978 kaunggahang (macetak) malih olih Yayasan Sabha Sastra Bali. Wangun sastra sane tiosan minakadi drama, cerpen, miwah puisi taler makeh panglimbaknyane. Kawentenan puniki makilitan saking kawentenan sayembara olih Lembaga Bahasa Nasional Cabang I Singaraja (sane mangkin kabaos Balai Penelitian Bahasa). Sayembara punika naanin kalaksanayang duk warsa 1968, 1969, 1970 (sane kamargiang ping kalih), miwah 1975. Taler ring warsa 1972 sayembara punika naaning kamargiang olih Listibya Provinsi Bali. Ring masyarakat taler sampun ngalimbak sane madaging pupulan cerpen miwh puisi Bali Modern, minakadi Ketemu Ring Tampak Siring (1975), Togog (1975), Ganda Sari (1973), Galang Kangin (1976). Pinih untat raris kamedalang buku Kembang Rampe Kesusastraan Bali Anyar (dua jilid) sane muatang karya-karya sastra Bali Modern sane sampun kaunggahang (kapublikasiang) (Agastia, 1980: 15).</br></br>Maosang indik kesusastraan Bali Anyar, duk warsa 2005 Prof. Dr. I Nyoman Dharma Putra ngamedalang buku sane mamurda “Tonggak Baru Sastra Bali Modern”. Salantur nyane duk warsa 2010 (edisi baru) malih kamedalang antuk murdan buku sane pateh. Ri sajeroning buku sane kamedalang punika, kawentenan Roman Nemu Karma nenten ja dados pangawit kawentenan kasusastraan Bali Modern. Panampen-penampen sane lintang maosang roman Nemu Karma manados cihna pangawit kasusastraan Bali Modern santukan; 1). Mabasa Bali taler marupa roman, 2). Kamedalang olih Balai Pustaka (Dharma Putra, 2010: 4). Nganutin sakadi panempen Dharma Putra ri sajeroning buku “Tonggak Baru Sastra Bali Modern” kawentenan politik ring Bali ngawit warsa 1900 prasida nyihnayang panampen anyar indik kawentenan sastra Bali modern. Dados nyane sakadi panampen punika, panglibak kawentenan kesusastraan Bali Anyar nenten ja kakawitin antuk kawentenan Roman Nemu Karma. Sakemaon panglimbak nyane sampun wenten sadurung nyane, inggih punika duk pemerintahan kolonial Belanda ring warsa 1900-an.</br></br>Tiosan Roman panglimbak kawentenan puisi Bali Modern taler becik mangda kauratiang. Puisi Bali yening rerehang ring panglimbak kesusastraan Bali, ngeranjing ri sajeroning kasusastraan Bali Anyar sane polih pengaruh saking kesusastran modern sane embas saking kebudayaan barat (Eropa). Puisi Bali Anyar ngawit medal duk warsa 1959, sane kacihnayang antuk kamedalang pupulan puisi pakaryan Suntari PR sane mamurda “Basa Bali” sane munggah ring majalah Medan Bahasa Yogyakarta. Huwus punika kalanturang antuk medal puisi sane mamurda “Bali” pakaryan Yudha Panik miwah “Pura Agung Jagadnatha” olih Wayan Rugeg Nataran. Panglimbak puisi Bali Anyar kantos mangkin sumingkin becik, puniki kacihnayang antu medal nyane pupulan puisi Bali Anyar sane ngamolihang penghargaan Sastra Rencage. Minakadi, “Ang Ah lan Ah ANg” pakardin I Made Suarsa, “Coffe Shop” (warung kopi) pakardin I Dewa Gede Windhu Sancaya, miwah sane tiosan (Setiawan, 2014: 58-59).</br></br>Babaosan indik panglimbak kawentenan sastra Bali Anyar salanturnyane, pacang nganutin panampen I Nyoman Dharma Putra ring buku “Tonggak Awal Sastra Bali Modern” (2010). Santukan buku punika madaging informasi sane pinih anyar indik panglimbak kesusastraan Bali Modern.</br></br>II.Cerpen-Cerpen Sastra Bali Modern Sadurung “Nemoe Karma” (1931).</br></br>Nganutin kawentenan pulau Bali, panglimbak kawentenan sastra Bali Modern punika polih pengaruh (imbas) saking kawentenan pendidikan modern sane kamargiang olih pemerintah kolonial Belanda duk warsa 1900-an. Sekolah Dasar sane kapertama sampun kawentenang olih kolonial duk warsa 1875 sane magenah ring Bali Utara. Pamargin nyane nyansan ngamecikan duk ngalintangin warsa 1908. Ritatkala pamargin pendidikan modern punika wenten pikobet pemerintah kolonial indik kakirangan nyane buku bacaan sane pacang kaanggen olih para sisia lokal (Bali). Santukan punika raris pemerintah kolonial ngicenin pawarah-warah mangda para guru prasida nulis buku anggen buku pelajahan taler anggen buku bacaan sane nganggen basa Bali.</br></br>Kawentenan pawarah-warah saking pemerintah kolonial Belnda mangdane nulis buku utawi ngaripta cerita sane nganggen basa Bali sujatine madue tatujon. Tetujon punika minakadi, rasa sumengken nyane ritatkala ngamargiang politik etis, pemerintah kolonial sida antuk nyingakin (ngontrol) jenis buku miwah bahan bacaan sane manggen ring sekolah-sekolah, siaga ritatkala wenten buku-buku tiosan sane kamedalang olih penerbit swasta, miwah kaanggen ngalimbakang kawentenan basa Bali mangda nenten dados pialang ritatkala malajahin basa Melayu. Lempas saking tetujon punika, pawarah-warah saking pemerintah Belanda punika prasida nangiang kahyun para intelektual Bali, minakadin nyane para guru mangda nyurat karya-karya sastra sane wangun nyane matiosan saking karya-karya sastra tradisional minakadi kakawin, kidung, miwah geguritan. Wangun tulisan sane anyar punika sane marupa cerpen. </br></br>Cerpen-cerpen punika nenten ja wantah transformasi saking tradisi lisan sane kauwah dados tradisi tulis miwah sasuratan-sasuratan anyar nanging ritatkala struktur utawi wangun sasuratan nyane kantun nganggen ekspresi-ekspresi tradisi lisan (satua). Minakadi lengkara sedek dina anu (pada suatu hari), kacerita mangkin (Diceritakan sekarang), keto katuturan (begitu kisah). Tulisan-tulisan punika kaungghang (katerbitang) olih penerbit kolonial ring Batavia. Yening selehin indik wangun miwah daging nyane, makeh karyane punika sane kabaosang karya sastra sane nampek saking wangun modern sane prasida kakeniang dados cihna pamahbah (pembuka) embas nyane sastra Bali Modern. </br></br>Cerpen-cerpen sane kamedalang duk warsa 1900-an kaungghang (katerbitang) olih kolonial Belanda sane marupa buku pelajahan (text book) nganggen basa Bali sane kasurat antuk aksara Bali miwah latin. Buku sane kapertama medal mamurda Peroempamaan, Jaitoe Beberapa Tjerita Dalam Bahasa Bali (1910), sane kakardin olih I Wayan Dwija (Juru bahasa di Praja). Buku punika kamedalang ring Batavia. Salantur nyane duk warsa 1913, I Made Pasek ngaryanin buku sane mamurda Tjatoer Perenidana, tjakepan kaping doea papladjahan sang mamanah maoeroek mmaos aksara Belanda (Catur Perinadana, buku pelajaran kedua bagi peminat belajar bahasa aksara Belanda). Guru I Made Pasek puniki produktif ritatkala nyurat buku-buku pelajahan, minakadi Aneka Roepa Buku Bacaan (1916), Aneka Warna Tjakepan Kaping Kalih (1918), miwah Aneka Warna Peratamaning Tjakepan papaosan Bali Kasoerat Antoek Aksara Belanda (1918). </br></br>Karya-karya Made Pasek sida ngawetuang daya tarik duaning nganggen tema-tema kontemporer (modern ring rajeroning zaman punika). Cerita ane wenten ring buku Aneka Roepa Kitab Batjaan nyihnayang pisan wangun sastra cerpen. Minakadi cerpen sane mamurda ‘Pemadat’ sane nyatuayang indik bogolan (narapidana) sane katangkep mamaling sapi anggen numbas madat (opium). Irika kaceritayang pemadat punika malaksana corah tur nista, santukan mangda ngamolihang madate punika, ipun ngadol sawah warisan, mamaling sapi tur telas sami artan nyane. Irika raris ipun masuk bui (kepenjaraang). Cerpen lainnya, yaitu “Djelen Anake Demen Nginem Inoem-Inoeman Ane Makada Poendjah, loeire : djenewer, berandi, teken ane len-lenan” (Kejelekan orang yang suka meminum minuman yang memabukkan, seperti: jenewer, beradi, dan lain-lainnya). Ceritan nyane indik jadma sane madue wit wang Cina mapesengan Tan Sing Swie sane geginane mamunyah tur satata ngutang kapining anak tiosan. Ritatkala ipun mabuk raris ulung ke tukade tur mati. Murda sane tiosan, inggih punika “Ajam Mapaloe” (Ayam Mapalu) sane nyatuayang indik Luh Sumerasih sane ningalin laksana siape ane noltol-noltol miwah maluang dewekne ring meka (cermin). Indike punika anggena sasuluh tekening Luh Sumerasih mangda seleg malajah tusing dadi jadma belog. Memen ipune raris maosang indik kawentenan anak luh ring Bali. Yadiapin bisa memaca miwah nulis sinah nenten pacang makarya ring kantor, tur dadi pejabat. Ring ceritane punika kasatuayang indik anak istri sane nenten kasekolahang olih rereman ipune.</br></br>Tiosan Made Pasek, wenten taler Niti Mas Sastro sane ngaripta cerpen mamurda “Lobha” (Loba) sane nyatuayang indik anak ane setata melaksana corah. Tioasan punika, ring buku nyane sane mamurda ‘Anak Ririh’ (Orang Cerdik). Ceritane puniki nyatuayang indik Pan Karsa taler anak alit nyane sane sedek ngaryanin proyek ngaryanin semer. Ritatkala ngaryanin semer wenten ujan bales. Irika Pan Karsa miwah anak alit nyane nancepang udud (pacul) nyane taler pangangge nyane sakadi anak murug tanah. Santukan ujan tanahe ngurug udud miwah panganggo punika. Anake sane nyingakin ngicen pitulungan tur sareng makeh nyongcong semer punika. Ri sampune dados semer ane dalem, irika raris saereng kalih matur suksma ring kramane. Karya-karya punika sampun kabaos nganggen proses cerpenisasi.</br></br>Daging-daging cerita ri sajeroning buku-buku sane kakardi olih para guru ritatkala masa kolonial punika sampun kapastikayang marupa reproduksi saking tradisi lisan nanging rariptan nyane anyar santukan ngeninin indik kahuripan jadmane sarahina-rahina, nenta ja indik mitologi sane madaging cerita dewa-dewi taler cerita para beburon sakadi satua. Punika taler saking wangun (bentuk) nyane nenten ja marupa geguritan, kidung, miwah geguritan. makakalih indike punika sida nyihnayang karya-karya sastra punika prasida kawastanin cerpen sane ngaranjing kesusastraan Bali Anyar. Nganutin kawentenan karya-karya sastra sane karipta olih Mede Pasek miwah Mas Niti Sastro punika sapatut nyane sane kadadosang perintis utawi pangawit Sastra Bali Modern. Karya-karya naratif punika madue tetujon anggen pelajahan para sisia ri sajeroning uning ring kawentenan karya sastra modern.</br></br>III.Sastra Bali Modern Sane Ngeranjing Abad ke-21</br>Duk tanggal 28 Oktober 1969 wenten kamargiang “Pesamuhan Pengawi Bali” (Temu Pengarang Bali) sane makilitan saking kawentenan Sumpah pemuda. Ritatkala punika I Gusti Ngurah bagus ngicenin buku alit (stensilan) sane mamurda “Situasi Sastra Bali Modern dan Masalah Pembinaannya. Ring daging buku punika Gusti Ngurah Bagus maosang kawentenan sastra Bali Modern nyantos warsa 1960-an nenten becik. Santukan, ngalimbak saking kewentenan roman Nemu karma miwah Melancaran ke Sasak nenten malih kekeniang karya sastra Bali Modern. Kayun nyurat malih medal ritatkala kagelarang sayembara suk warsa (1968) Direktorat Bahasa dan Kesusastraan cabang Singaraja (Balai bahasa sekarang). Indike punika raris kabilgbagang olih para pangawi, raris ngamedalang sakancan utsaha, minakadi; 1) Nincapang siaran mabasa Bali ring radio miwah surat kabar, 2) Ngamedalang majalah basa Bali (kasarengin olih pemilet psamuan), 3) Dokumentasi sastra sayembara penulisan, 4) Mangdane Listibya ngawerdiang percetakan aksara Bali. Sane wenten ring sajeroning tim punika, mikadi I Gusti Ngurah Bagus (ketua), Wayan Simpen AB, I Wayan Bawa, B.A., I Made Sukada, B.A., miwah Wayan Rugeg Nataran (makasami dados anggota). Badan puniki kabaosang “Sabha Sastra”.</br></br>Kawentenan Sabha Sastra puniki raris ngawangun kerjasama sareng kakalih surat kabar, inggih punika Suluh Marhaen (Bali Post) miwah Angkatan Bersendjata (Nusa). Irika Sabha Sastra nagingin rubric sane mamurda “Sabha Sastra Bali” sane ngawit warsa 1969. Rubrik puniki kamedalang nyabran minggu taler makeh sastrawan Bali nulis irika, minakadi Made Sanggra, made taro, Ida Bagus Mayun, I Nyoman Manda, Rugeg Nataran, muah sane lianan. Kawentenan rubric puniki sida nangiang malih kawentenan sastra Bali Modern. Rubrik-rubrik punika raris kapupulang tur katerbitang manados antologi sane mamurda Kembang Rampe Kesusastraan Bali Anyar (1978). Salantur nyane malih kamedalang pasamuhan pangawi II (1975). Ring pasamuhan punika taler mligbagang indik utsaha ngawerdiang miwah ngalimbakang Sastra Bali Modern. Ring tanggal 2 Mei 1975 puniki taler Sabha Sastra dados Yayasan Sabha Sastra Bali, sane kamanggalaning olih Ida Bagus Mayun, B.A, Ida Bagus Gede Agastia (Sekretaris), I NYoman Sukada (Bendahara), I Gede Sura, B.A., I Made Taro, B.A., Ida Wayan Oka Granoka, Ida Bagus Udara Narayana (anggota).</br></br>Gagelaran sane kamargiang olih Yayasan Sabha Sastra Bali minkadi Seminar Sastra Bali Modern (warsa 1976 miwah 1978), pementasan drama Bali Modern (1977 di Aula Kanwil Depdikbud Bali, miwah siaran-siaran mabasa Bali ring RRI Denpasar. Kawentenan Sabha Sastra puniki madue tetojon; 1) Mangda kawentenan sastra Bali Modern ngalimbak ring sajeronig media cetak miwah elektronik, 2) Nincapang pengetahuan sastrawan taler peninat sastra indik sastra Bali Modern (seminar, pasamuhan), 3) Dokumentasi karya sastra. Buku-buku sane sampun kamedalang olih Yayasan Sabha Sastra minkadi, Pupulan Puisi Galang Kangin (1976), Puyung (1981), Ngayah (1982), Ai (1983), Gending Pangapti (1984), Crakian (1996). Kumpulan naskah drama, minakadi Suluh (1990), Antologi Cerpen Bahasa Bali (1996), Satua Bawak (1999). </br></br>Tioasan Yayasan Sabha Sastra Bali taler wenten yayasan tiosan sane nerbitag karya-karya sastra Bali modern, minakadi yaysan Dharma Budhaya Gianyar nerbitang cerpen Togog pakardin Nyoman Manda (1975) miwah Ketemu Ring Tampak Siring pakardin Made Sanggra. Salantur nyane wenten Yayasan Wahana Dharma Sastra Sukawati sane nerbitang pupulan puisi Kidung Republik pakardin Made Sanggra (1997). Yayasan Kawi Sastra Mandala sane nerbitang pupulan puisi Bali Modern sane mamurda Satria Kuladewa pakardin IGP Antara (1988). Miwah Yayasan sane tiosan. Makeh nyane kawentenan lembaga-lembaga sane madue uratian sareng kawentenan kesusastraan Bali Modern sida ngajegang basa, sastra, miwah aksara Bali sane dados urip saking kebudayaan Bali.</br> </br>IV.Kawentenan hadiah Sastra Rencage (1998-2010)</br> Nyabran warsa para sastrawan bali ngamoligah anugerah Hadiah Sastra rencage. Hadiah punika kakeniang majeng ring buku sastra Bali terbaik ring awarsa punika, miwah tokoh sane madue uratian (dedikasi) tur ngicenin pembinaan ri sajeroning ngalimbakang kawentenan basa miwah sastra Bali. Hadiah punika kamedalang olih Yayasasan rencage bandung sane kamanggalain olih sastrawan Ajip Rosidi. Pangawit nyane hadiah puniki katujuang majeng sastrawan Sunda. Raris ngawit warsa 1989 katujuang majeng sastrawan jawa, tur duk warsa 1998 katujuang majeng sastrawan bali. </br></br>Ritatkala nyukserahang hadiah punika kalaksanayang risajeroning kota-kota di Indonesia, minkadi Bandung, Bogor, Jakarta, miwah Jogja. Bali taler naanin dados genah penyelenggara suk warsa 1999. Nyantos warsa 2010, hadiah sastra Rencage sampun mamargi sane ke-13. Ajip Rosidi kawantu olih jur-juri sane wenten ring daerah soang-soang. Minakadi ring Bali sane kadadosang juri, inggih punika I Nyoman Tusty Edy (1998-2000) miwah I Nyoman Dharma Putra (2001-nyantos mangkin). </br></br>Para sastrawan sane ngamolihang penghargaan puniki minakadi, I Wayan Sadha (kumpulan cerpen ‘Leak Pemoroan”, warsa 2010), I Nyoman Manda (Roman “Depang Tiang Bajang Kayang-Kayang”, warsa 2008, I Made Suarsa (Pupulan cerpen “Gede Ombak Gede Angin”, warsa 2007), miwah sastrwan sane lianan. Para sastrwan puniki taler kantun produktif nyantos mankin. Nanging, penulis-penulis muda taler mangda kaaptiang tur sida ngamolihang penghargaan hadiah Sastra rencage.olihang penghargaan hadiah Sastra rencage.)
  • I Nengah Jati  + (Ida medue karya kidung sane majudul tungtuIda medue karya kidung sane majudul tungtung urip, tungtung urip punika nyritayang napi je kondisi saking gering agung covid19 lan napi je kondisi krama sane jagi ngelawan virus e punika nanging mangde tetep berfikir sane positif. Lan sareng sareng ngemiletin protokol kesehatan duwe sareng ngemiletin protokol kesehatan duwe)
  • Ni Nyoman uli Widya Kusuma wardani  + (Idup tentram Lan bagia malarapan antuk trIdup tentram Lan bagia malarapan antuk tri Hita Karana.</br></br></br></br>Iraga pinaka manusa sane madue pabinayan,nanging iraga patut eling ring semboyan "bhineka tunggal ika"tegesnyane yadiastun mabinayan nanging iraga pateh dados asiki.</br>Sampun sepatutne iraga saling asah,asih,asuh menyama beraya sareng anak tiosan. Ring zaman modern puniki, ngiring iraga sareng sami ngukuhang pikayunan pasawitran iraga sumangdane iraga prasida mikolihang idup tentram Lan bagia malarapan antuk ajahan Tri Hita Karana.</br>Tri Hita Karana inggih punika tiga hubungan sane harmonis</br>Majeng ring Ida Sang hyang widhi wasa ( Tuhan Yang Maha Esa). Hubungan harmonis ring sesama manusa.</br>Hubungan harmonis ring palemahan minakadi entik-entikan miwah baburon. Ngeninin tetiga indik punika iraga pinaka manusa sane madue pabinayan minakadi pabinayan antuk Suku,adat- istiadat,budaya,miwah agama,sampun sepatutne iraga nenten saling ejek,nenten saling Hina, ngiring iraga sareng Sami saling ajak,miwah saling bina, ngiring saling hormat menghormati,saling wantu-ngewantu,Antar umat me- agama wangun karakter sane becik ring soang-soang raga. </br>Yadiastun iraga iraga beda agama,punika nenten je dados halangan antuk ngukuhang pikayun masawitra.</br>Inggih yening punika sampun prasida kalaksanayang sinah iraga pacang ngemolihang idup sane adung utawi becik.g ngemolihang idup sane adung utawi becik.)
  • Putu Nomy Yasintha  + (Indonesia kasengguh pinaka panegara demokrIndonesia kasengguh pinaka panegara demokratis, nanging kantun makeh parindikan intoleransi utaminnyane intoleransi ketiba ring para minoritas makadin ipun LGBTQ. Indonesia taler kantun kasengguh panegara sane durung maparibela sepatutnyane ring warga puniki seantukan tetuek tetuek agama lan makudang paridabdab sane kantun ngawatesin separilaksana warga LGBTQ. Kauripan sosial ring Indonesia kantun raket mapaiketan ring heteronormativitas, sapunapi warga hetero kasengguh " normal " tur sane lianan kasengguh "abnormal" Salah ilon mantuka ring para LGBTQ taler ketiba ring para yowana, ipun nenten katerima oleh para wargi tur nenten prasida manados padewekan ipune newek ring arepan pasuwitra lan kulewarga. Nincapang kauningan ngeninin gender lan seksualitas dahat kalaksanayang olih universitas ring Indonesia sumangdenyane prasida ngawetuang penampen sane sayan wicaksana mantuka ring I kerama utaminnyane para yowana sane gumanti kaapti prasida nincapang toleransi ring para LGBTQ. Pangulatian puniki ngawigunayang metode diskriptif kualitatif riantuk kuesioner(anonimus) katiba ring makudang kerama. Data pamitegep sane kaambil saking makudang literatur taler kawigunayang ritepengan pangulatian puniki. Manut pangulatian kacihnayang inggian para yowana LGBTQ ngarumasayang kapinggirang olih kulewarge wiadin pasawitran ipune. Ipun tan maresidayang nyihnayang orientasi seksual ipune, seantukan stata kasarengin rasa ajerih ring pakrimik para wargi.ngin rasa ajerih ring pakrimik para wargi.)
  • Putuwidi  + (Jadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipisJadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipis ulian yadnyane kaimbuhin rasa gengsi. Yadnyane tusing ja jakti kadasarin manah las carya, nanging maimbuh gengsi saling pagedenin karya. Kanggoang malu nyilih dini nyilih ditu, nyanan pesilihne durinan pikir. Ento cingakin anake nganten utawi masangih, sugih–lacur tusing ja kanggo pragat di banten, kocap apang misi ane mawasta resepsi. Yen suba ngelah pipis lebih sing ja kenken, nanging mayadnya baan utang dikedurian sing buungan mecik pelengan. Ene suba ane ngaenang jadma Bali dadi generasi roti lapis generasi sane lakar nanggenin tetegenan i rerama, ulian nenten karungu baan sane mawasta perencanaan keuangan, tusing madue dana pensiun, napi malih jinah sane kasiagayang anggen ngmargiang yadnya ring pianak anggen mayah utangipun. Sampunang ja mapepineh idupe ajanian dogen, suba cara tusing ada dinane bin mani. Sampunang dadi I Buta lan I Bongol tusing krungu tekening panglimbak zaman. Degdegan pnyingakane tur eling tekening idupe di marcapada sane merluang akeh prebeya, anggen sadina-dina di paon, matetumbasan, lan malilacita, tusing nyandang wantah anggen ngisinin basang. Dumogi benjang pungkur, jadma Bali ngancan medikan nanggenin tetegegan i rerama ulian sami suba pada nawang pentingne perencanaan keuangan. Sing mula ulian ento uli cerik i raga suba ajahina "rajin menabung"?erik i raga suba ajahina "rajin menabung"?)
  • Putuwidi  + (Jadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipisJadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipis ulian yadnyane kaimbuhin rasa gengsi. Yadnyane tusing ja jakti kadasarin manah las carya, nanging maimbuh gengsi saling pagedenin karya. Kanggoang malu nyilih dini nyilih ditu, nyanan pesilihne durinan pikir. Ento cingakin anake nganten utawi masangih, sugih–lacur tusing ja kanggo pragat di banten, kocap apang misi ane mawasta resepsi. Yen suba ngelah pipis lebih sing ja kenken, nanging mayadnya baan utang dikedurian sing buungan mecik pelengan. Ene suba ane ngaenang jadma Bali dadi generasi roti lapis generasi sane lakar nanggenin tetegenan i rerama, ulian nenten karungu baan sane mawasta perencanaan keuangan, tusing madue dana pensiun, napi malih jinah sane kasiagayang anggen ngmargiang yadnya ring pianak anggen mayah utangipun. Sampunang ja mapepineh idupe ajanian dogen, suba cara tusing ada dinane bin mani. Sampunang dadi I Buta lan I Bongol tusing krungu tekening panglimbak zaman. Degdegan pnyingakane tur eling tekening idupe di marcapada sane merluang akeh prebeya, anggen sadina-dina di paon, matetumbasan, lan malilacita, tusing nyandang wantah anggen ngisinin basang. Dumogi benjang pungkur, anak Bali ngancan medikang nanggenin tetegegan i rerama ulian sami suba pada nawang pentingne perencanaan keuangan. Sing mula ulian ento uli cerik i raga suba ajahina rajin menabung? cerik i raga suba ajahina rajin menabung?)
  • Arya Lawa Manuaba, Ida Bagus  + (Kadek Haricatra ngelah kawisesan ane solehKadek Haricatra ngelah kawisesan ane soleh. Ia nyidang ningalin bunga Nagapuspa, bunga tunjung mas ane tumbuh di batune. Bunga ento nyidang ngubadin sakancan gering i manusa. Sakewala Epsilon, perusahan ubad paling gede di panegarane dot pesan ngrebut bunga ento. Kadek Haricatra nagih matianga. Ia musti mlaib! Haricatra nagih matianga. Ia musti mlaib!)
  • I Komang Alit Juliartha  + (Kajeng Kliwon Wengi jagate serbi Kocap leaKajeng Kliwon</br>Wengi jagate serbi</br>Kocap leake malali ke sisi bareng lenda-lendi</br>Gumine remrem langite surem bulan bintange merem</br>Ngawi serem delod Pura Dalem</br>Calon Arang kasolahang Walu Nateng Dirah kalampahang sasuunan karehang</br>Leak barak ngajak panak kedek ngakak</br>Kedis guak magending kaak-kaak</br>Madaging lampah manusa pejah </br>Sane kayun durusang tadah wangke matah</br>Ring rurung asune nyalung aung-aung nolih I rarung</br>Ngawinang jering bulun kalung</br>(16 Januari 2014)nang jering bulun kalung (16 Januari 2014))
  • Ni Kadek Anggreni  + (Kamus tigang basa inggih punika basa Bali, Indonesia miwah Inggris.)
  • Made Mantle Hood  + (Kantun wenten warga Bali sane jenek ring pKantun wenten warga Bali sane jenek ring pagunungan ngupapira gong barungan kuna melakar antuk perunggu lan wesi sane kasengguh gong gede. Barungan kekelentingan inucap kaupapira pinaka piranti utama rikala ngemargiang upacara yadnya mewastu prasida nyujur kalestariannyane. </br>Ngawitin abad-20, wewidangan sane siosan ring Bali nenten malih katah nganggen Gong Gede seantukan sampun kagentosin antuk barungan gong sane anyar. </br>Gong Gede kantun lestari ring wawidagangan pagunungan seantukan kawentenannyane tan prasida kepasahang antuk upacara yadnya inucap sane misaratang sekancan tetabuhan manut tetuwek yandya sane kemargiang. </br>Kawentenan makudang tetabuhan punika taler sapisanan kawigunayang olih I krama nyujur kelanggengang gong inucap. Panyuratan puniki matetujon maosang sapunapi krama Bali ring pagunungan ngupapira lan nyaganin Gong Gede pinaka agem-ageman, antuk ngawikanin pengawitnyane, paiketan krama, swaran tetabuhan, mangda sauninga napi sane ngawinang Gong Gede inucap prasida ajeg lan lestari.Gong Gede inucap prasida ajeg lan lestari.)
  • Drs. I Wayan Selat Wirata  + (Karya sastra Bali modern sane nyritayang indik dadong sane ngidupin deweknyane nanging kasadin polih ilmu utawi cetik)
  • Bagas Tri Prastyo  + (Kayonan ring wayang kulit sane madaging waKayonan ring wayang kulit sane madaging wangun kerucut utawi lanying ring luhur sane nyihnayang kauripan manusane. Nyancan nglimbak kaweruhan miwah ngancan lingsir yusan manusane, nyancan nglanyingang tur masikian jiwa, rasa, karsa, miwah karya ring kauripan i raga (ngancan nampek ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa)can nampek ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa))
  • I Made Suartana  + (Kids di jaman now Cerik gayanné maco Kuna sing kanggo)
  • Arik Agustina  + (Laluu marupa plastik gumanti sampun ngawetLaluu marupa plastik gumanti sampun ngawetuang pikobet mantuka ring pariwisata selanturnyane utamin ipun ring Bali. Makudang utsaha riantuk mangirangin sampun kamargiang olih Pemerintah, minakadin ipun ngembasang Peraturan Pemerintah Kota Denpasar no. 36 Tahun 2018. Sasuratan puniki matetujon mitelebin penampen lan paobahan parilaksana wargi Bali, utaminnyane ring Kota Denpasar sasampun kawetuang Peraturan Walikota Denpasar lan Gubernur Bali ngeninin laluu plastik inucap. Data kapupulang mejalaran antuk kuesioner sane kasobyahang mantuka ring Wisatawan, Mahasiswa( Departemen Pariwisata), para dagang, para wargi lan Dosen. Pikolihnyane inggih punika makasami wargine sampun sauninga ring Peraturan Pemerintah ngeninin pangewates ngawigunayang kantong plastik angge apisan, nanging nenten makasami wargi sauninga ring sapasira sane ngamedalang uger uger inucap. Makehan prajanane sane cumpu ring kawicaksanan inucap, nanging wenten taler sane tan cumpu seantukan ngawigunayang kantong plastik karumasayang irit. Kawicaksanan punika sampun prasida ngangsokang prajanane mangda ngawitin makta kantong niri niri rikala matumbasan.makta kantong niri niri rikala matumbasan.)
  • Ida Bagus Gede Wirawibawa  + (Land Consolidation ( LC) marupa pidabdab sLand Consolidation ( LC) marupa pidabdab sane kapilih olih I Guru Wisesa ritepengan niagaang pekarangan genah pewangunan. Sejaba punika LC matetujon nincapang pikenoh wawidangan majalaran maridabdab widang widang pakarangan mangdennye sayan trepti tur kapitegepin antuk sarana lan pangwasen pakarangan sane nganutin abipraya kawigunannyane.Genah wawidangan Konsolidasi Lahan ring Seminyak sane raket ring pusat pemerintahan, perekonomian lan pariwisata angawe panglahlah mantuka ring Tata Guna Lahan ring wawidangan inucap. Praciri pangawigunan pakarangan ring wawidangan inucap tambis tambis ngalempasin Uger Uger Tata Ruang sane sampun kamedalang olih I Guru Wisesa. Yening parindikan puniki tan kaparidabdab, pastika pacang sayan ngalimbak panglempas pangawigunan pakarangan sane tan nganutin uger uger pangawigunannyane sane mapuara ngawetuang biota lan pikobet rikalaning maridabdab wawidangan inucap.Panyuratan puniki maduwe tatujon mitelebin paobahan pangawigunan pakarangan ring wawengkon Konsolidasi Lahan ring Desa Seminyak lan separiindikan utama sane makaawinan paobahan pangawigunan inucap.Metoda kualitatif kawigunayang ritepengan mitatasin paobahan pangawigunan pakarangan lan parindikan parindikan utama inucap. Data primer kakeniang riantuk observasi, dokumentasi lan saur pitaken mantuka ring wargi sane kajudi riantuk purpose sampling.Pikolih panyuratan mitatasang gumanti wenten kasingsalan pangawigunan pekarangan mantuka ring abipraya Tata Ruang ring widang paumahan lan widang Terbuka Hijau. Parindikan utama sane maka awinan inggih punika ngeninin kapastikayan ngamargiang uger uger, parindikan lingkungan, parindikan ekonomi lan sosial budaya.Pikolih panyuratan puniki prasida kadadosang paungu mantuka ring I Guru Wisesa risedek maridabdab kawicaksanan sane mapaiketan ring pangerencana lan nabdab pangawigunan pekarangan ngulati pangawigunan sane trepti, rajeg lestari rauhing maniwekas.e trepti, rajeg lestari rauhing maniwekas.)
  • I Putu Supartika  + (Luh Ayu Putu, pianakné Pan Kembar semengan pesan suba nyetil. Mapenganggo bungah. Bajuné bawak, kantos ngenah pungsedné. Celanané bawak, ngédéngang paané ané putih, nuutang trénd jamané jan...)
  • Putu Eka Guna Yasa  + (Mahakala ingih punika silih tunggil paragaMahakala ingih punika silih tunggil paragayan Ida Bhatara Siwa pinaka pamralina. Ring Mitologi Hindu, Mahakala marupa bhuta sane galak miwah nakutin. Ring baligrafi puniki, Mahakala kawentenang ring niasa Ong-kara pinaka unteng, ring tengahnyane kacihnayang antuk dewata nawa sanga miwah wijaksara. Dewata Nawa Sanga minakadi Bhatara Iswara, Bhatara Brahma, Bhatara Mahadewa, Bhatara Wisnu, Bhatara Siwa, Bhatara Mahadewa, Bhatara Rudra, Bhatara Sangkara, miwah Bhatara Sambu. Wijaksara minakadi Ong-kara pinaka niasa suci Sang Hyang Widhi sane maparagayan Bhatara Siwa. Wijaksara Ang-kara pinaka wijaksara Bhatara Wisnu. Sajaba Ong-kara miwah Ang-kara wenten taler wijaksara Bang pinaka wijaksara Bhatara Brahma sane magenah ring daksina, Mang wijaksara Bhatara Rudra sane magenah ring neriti, Tang wijaksara Bhatara Mahadewa sane magenah ring pascima, miwah Śing wijaksara Dewa Sangkara sane magenah ring wayabya. Sane dados uratian ring baligrafi puniki inggih punika kawewehinnyane jam dinding sane nganggen angka latin ring tengahnyane.</br></br>Dadosnyane, paiketan baligrafi mahakala sareng jam dinding: Mahakala inggih punika makaprabawa Bhatara Siwa pinaka bhatara sane mahottama, sane mawisesa ring kala miwah sarwa prani sane wenten ring jagate (sakala miwah niskala).wenten ring jagate (sakala miwah niskala).)
  • Luh Yesi Candrika  + (Majeng ring sapa sira sane sedek mlajah taMajeng ring sapa sira sane sedek mlajah taler ngruruh kaweruhan, Sang Hyang Pangutpati, Sang Hyang Wagiswari setata kaaptiang mangdane rauh ngraris ngicenin kaweruhan pinaka pasuecanidane. Punika mawinan, ring rahina Saniscara Umanis Watugunung, krama Hindu mikelingin rahina tedunnyane kaweruhan punika antuk ngamargiang puja ring Sang Hyang Aji Saraswati. Ring sajeroning basa Sansekerta, kruna ‘Saraswati’, madue suksma ‘embahan’, ‘bebaosan’, ‘kruna’. Tiosan punika, ring kitab suci Weda, kruna Saraswati kabaosang wastan tukad miwah parab dewa. Salanturnyane, Dewi Saraswati naler kauningin pinaka sakti, Ida Bhatara Brahma utawi pinaka dewa ning aksara, dewa ning sekancan kaweruhan (widya), sane madue parab tiosan sakadi Bharati, Brahmi, Ptkari, Sarada, taler Wagiswari. Ngraris, para kawi ritatkala ngawitin makarya kakawian taler ngamargiang puja ring dewi kalengenagn mangda prasida rauh miwah ngicenin panugrahan. </br></br>Sang sane sedek mlajah utawi ngruruh kaweruhan punika kawastanin sisia. Mangdane uning, ngamargiang, miwah dados sissia sane sujati, becikne uning ring swadharma manados sisia. Sakadi sane wenten ring kriya sastra Geguritan Kawiswara, wenten kocap jadma sane mapesengan kawiswara miwah makakalih sametonnyane kabaosang jadma sane weruh ring sekancan kaweruhan, taler setata bakti ring Widhi antuk dasar ngamargiang dharma. Kaceritayang yening Kawiswara pinaka putra sane kaping kalih. Rakannyane utawi semeteonnyane sane pinih duur mapesengan Sang Bajradana taler rainnyane mapesengan Sang Rasutama. Rasutama kocap akeh ngamolihang kaweruhan sangkaning mlajah saking tutur-tutur sane kabaosang olih Kawiswara. Tiosan manados rakannyane, Rasutama ngangkenin Kawiswara pinaka gurunnyane. Kawiswara ngicenin piteket-piteket ring rainnyane, inggih punika indik tata susila taler uning ring tetujon kauripanne ritatkala nyrewadi ka gumine, sinah prasida lempas ring kasengsaran idup. Kawiswara maosang yening jagi ngruruh kaweruhan sane utama, kaaptiang prasida ngasorang meseh. Kawiswara ngicenin pangeling-eling ring Rasutama mangda nyiatin meseh (sad ripu) sane wenten ring angga sarira imanusa sane ngawinang kasengsaran.</br></br>Kawiswara malih maosang, yening angga sarira sane mapawakan ening prasida ngasorang meseh sane wenten ring ati. Sakewanten, mangda prasida uning indik punika, sang sane ngaruruh ening punika angga sarirannyane patut resik miwah suci. Ring genah sane resik miwah suci punika rasa ening sida kapolihang. Ening punika yening sad ripu utawi musuh sane nenem punika, sakadi kama, lobha, kroda, mada, moha, miwah matsarya prasida ical. Maka nenem meseh puniki kuat pisan. Arang jadmane sane prasida nyiatin nglawan sad ripu. </br></br>Antuk punika pakilitannyane ring rahina suci Saraswati inggih punika ring rahina benjangne, arahina wusan Saraswati para kramane ngutsahayang mangda nuju genah-genah pamedalan toya anggen ngresikin miwah nyuciang angga sarira. Sakadi nuju ka pasih, tukad, danu, pancuran utawi palukatan, miwah genah-genah siosan. Pamargin bakti Saraswati punika sida paripurna yening sampun ngamargiang Banyu Pinaruh puniki makilitan ring sajeroning konsep gangga. Gangga punika mateges ‘membah’, ‘toya’. Punika mawinan ring sajeroning agama Hindu ring Bali wenten kakeniang pesengan Dewi Gangga pakilitannyane indik kasucian. ida sane katunasin rauh olih ida sang pandita antuk yoga mangda ngicenin panugraha ring toya sane suci magenah ring wadah utawi kabaos swamba. Pamargin upacara puniki muatang jnana santukan mangda prasida ngrauhang dewi-dewi sane prasida nyuciang miwah ngicenin amrta. </br>Tiosan indik carita Kawiswara, Rasutama, miwah Bajradana, sane ketah kauningin inggih punika Arjuna ring sajeroning wira carita Mahabarata. Widya utawi kaweruhan nenten prasida lempas ring kalengengan, sane setata nudut kahyun miwah ngranayang sang sane ngruruh mrasa kalangen. Asapunika naler yening selehin saking Arjuna, sane kabaosang rupanidane bagus, taler sida nudut kahyun para widyadarine. Sakadi sane menggah ring kriya sastra Kakawin Arjuna WiwahaRitatkala Indraloka kausak-asik olih Raksasa Niwatakwaca, Bhatara Indra makahyunan wantah Sang Arjuna sane prasida ngasorang Niwatakwaca. Sakewanten sadurungne Arjuna kauji tapanidane antuk widyadari. Sakewanten para widyadarine nenten prasida ngoda Sang Arjuna. Salanturnyane Bhatara Indra naler tedun ka marcapada nyuti rupa dados apsari ngoda Sang Arjuna. Sakewanten, tapan Sang Arjuna kantun teguh. Indike punika ngawinang, Bhatara Indra nyansan teguh kayun ida, yening Sang Arjuna prasida ngasorang Niwatakwaca. Sadurung Arjuna nuju Indra Loka, ida naler kauji teguh tapanidane antuk celeng alas. Irika Sang Arjuna kacunduk Bhatara Siwa sane nyuti rupa dados Kirata. Arjuna prasida ngasorang celeng alas. Antuk kasaktian idane punika Arjuna raris kicen panugrahan marupa panah pasupati sastra olih Bhatara Siwa.</br></br>Yening seleh-selehin, panah punika pateh sakadi manah marupa kaweruhan. Kaweruhanne sane kabaos senjata utama ngasorang pikobet-pikobet sane wenten ring kahuripan. Antuk tapa, brata, yoga, miwah semadi sane kukuh, Arjuna patut ngamolihang panugrahan punika. Parikan caritane baduur ngicenin sasuluh majeng ring para sisiane yening patut ngutsahayang kaweruhan punika anggen nglintangin sengsaran urip. Tiosan punika, pinaka sang sane sedek malajah utawi dados sisia. Sang Arjuna ritatkala matapa ngulengang bakitidane ring Bhatara Siwa, sadurung kicen panugrahan ida wenang kauji. Asapunika naler para sisiane patut kauji sadurung molihang panugrahan. Punika mawinan, sakantune dados sisia patut setata uleng miwah teleb mangda kaweruhan sane utama sida kapolihang. Pangacepe kaweruhanne punika prasida maguna ring sajeroning kahuripan. prasida maguna ring sajeroning kahuripan.)
  • I Gusti Gedé Djelantik Santha  + (MAJOGJAG (Djelantik Santha) Wayan SentanaMAJOGJAG</br>(Djelantik Santha)</br></br>Wayan Sentana alon-alon nytandar motorné di samping balé dauhé apang tusing pirenga tekén reramanné ané sedeng iteha ngorta padaduanan di ampiké sambil ngopi.</br></br>“Om Swastyastu,” sapanné Wayan Sentana alon sada masalin munyi.</br></br>“Om Swastyastu,” pasaut bapannē matolihan. “Béh, cai Yan, kadén bapa nyén ané teka, tumbén nganjali? Biasanné jeg nylonong,” pasaut bapanné matadah tengkejut.</br></br>“Nggih Pa, Mé. Gumanti ja tiang meled nyugjugin, napi salam krama Baliné nyak nyambung marakyat nganti teked ka désa-désa. Ané biasanné koh ngomong?”</br>“Nah, ajanian suba sayan ada perubahan. Nanging mara di sangkepan, di upacara lan acara adat né matadah resmi. Cara mapepadikan, nrima tamiu dines muah ané lénan.”</br>“Sing kénkén Pa, mula sukil ngawitin ngaé ané melah. Tiang masih jani malajah ngomong basa Bali ané madan beneh, sawiréh jani basa Baliné suba sayan nglimbak.”</br>“Nah mungpung Wayan ngoraang basa Baliné sayan limbak, mémé masih ajak bapan ceningé mara sedeng ngortaang basa Bali ané dadi pajogjag dané Gusti Mangku Ngurah ngajak okan-okanné di jeronné ibi sanja,” raos méménné nyelag maketur.</br>“To kénkén ané dadi bantang pajogjagé? Kadén Gusti Mangku dané mula wikan?”</br>“Baané saking wikanné, dané marasa tusing ngerti tekén tata caran anaké ngajahin anak cerik ngomong cara janiné. Cara cening uli cerik mara ngedat suba urukang mémé ngomong mabasa Bali. Apa jani cening marasa kéweh mabasa Bali?” patakon méménné.</br>“Yén tiang tusing kéweh ngomongang basa padidi.Yén basa Inggris, basa Jerman mara kéweh. Patuh cara anak cerik Amérika, Australi ngomong Inggris sing marasa kéweh. Yén ia ajak mabasa Indonésia, Bali, mara kéweh. I raga masih yén malajah mawirama mara kéweh, sawiréh i raga mara majumu malajahin sasubané i raga gedé,” pianakné negesang.</br></br>“Ento suba ané nikaanga tekén Gusti Mangku i tuni semengan. Raganné masadu marasa nyelsel ngelah oka dadua pada wikan nyastra lan mabasa Bali, Kawi, nanging tusing nyidang ngurukang oka padidi mabasa Bali. Taén putunné ané di Dēnpasar mantuk ngiring ajinné. Pekakné nakonin baan basa Bali, nanging sautina baan basa Indonésia. Mara takonina okanné, Gusti Putu Raka pasaurné ngandang, ngampar. ”Béh aji bas kuna, pénter mabasa Bali ten nekaang napi.</br>Samaliha ngomong basa Bali sulitan tekén basa Inggris. Misi anggah-uingguh, ten ja abesik cara basa Indonésia lan basa Inggris utawi Jerman. Nika mawinan tiang ngurukang basa Indonésia lan basa Inggris dumun mangda nénten kuciwa ring timpal-timpalné di sekolahan. Malah sampun kurukang basa Jepang.”</br>I poan okanné ané dadi pegawé bank di Jawa, Gusti Madé Rai mantuk, masih ngajak putunné ané maanjar ajak putunné ané di Dénpasar. Masih takonina baan basa Bali alus utawi sagét kasar. Makejang sautina baan basa Bali alus tekén putunné. Lantas okanné takonina kénkén dadi bisa mabinaan piuningné mabasa Bali. Pasaur okanné lan mantunné tuah yén di jero raganné setata ngurukang okanné ngraos baan basa ibu, mabasa Bali. </br>Kocap yadiapin raganné malinggih di Lombok, ané wewidanganné ngomong Sasak, di Jawa ané ngomong Jawa lan basa Indonésia, nanging di jeronné raganné tetep mabasa Bali. Dadi patuh cara prisip bapané, ngurukang raré patut nganggon basa ibu, basa Bali. Basa ané lénan pastika lakar kabakatang di sekolahan utawi makursus. Yén basa Bali dija ngalih kursus, yén sing di asrama utawi di umahé padidi? Yén kanti i pianak tusing bisa mabasa Bali, ané pelih boya ja i pianak, nanging i rerama ané ngutang basa ibuné padidi, sok géngsi nguber bukité ejohin. Kadirasa anaké uli Belanda nguber malajah basa Bali.</br></br>“Saja ento Bapa, Mé, tiang masih dugasé tundéna survey tekén doséné di Buléléng ané tepukin di masyarakaté mula tuah buka kéto. Liunan para janané ngurukang pianakné baan basa Indonésia, malah mabading mara malajah basa Bali di sekolahan. Sinah sukil tan bina cara malajahin basa Inggris. Ento ngranayang basa Balin anaké jani kaku, sawiréh nyalin uli basa Indonesia ka basa Bali. Conto: “Sapi saya akan saya sembelih” kabasabaliang dadi “Sampi tiang lakar tiang gorok.” Patutné “Sampin tiangé lakar gorok tiang.”</br>“Sajaba ento yén titénin basa Baliné gumanti ngelah anggah ungguh basa, sawiréh ngelah basa kasar, madia lan alus. Ada masih alus sor, alus mider, satmaka ngurukang para janané apang bisa ngalap asor ané numbuhang budi suci adiluhung mawit ulian basa. Hormat tekén sang catur guru. Tekén rerama, guru pangajian, guru wisésa, muang guru swadyaya saking mabasa alus. Apang tusing alpaka guru. Bani nyagur rerama, guru, misuh pemimpin. Ulian basa, bani ma-kamu, macai, maicang tekén sang guru cara basa Inggris lan Indonésiané pragat you…, kamu, engkau, aku yadian tekén Hyang Widi Wasa.”</br>“Saja Pa, anaké uli dura negara masih ngomongang kéto. Basa Baliné sujatinné ba sarasa, basa budaya ané numbuhang sopan santun. Kruna-krunanné masih komplit. Cuma yén di Buléléng, tiang kayang jani kari majogjag indik kaja lan kelodé. Cara Buléléng kaja artinné arah ke gunung dadinné ka selatan. Kelod artinné arah ke laut dadinné ka utara. Yén cara i raga ané ketah kaja, kelod, kangin, kauh ento tuah mata angin, utawi pangider buana, patuh tekén bahasa Indonésiané: utara, selatan, timur, dan barat. Boya ja arah kaja lan kelodé ané maarti ka gunung lan ka laut ané dadi gentinin aji kruna ka ulu lan ka tebén.</br>Kayang kamus Bali-Indonésiané masih rancu, basa Baliné ten ngelah mata angin, padahal nawang pangider buana komplit kayang déwa nawasanga, warna, lan uripnné yén macaru. Miribang saking mula salah kaprah,” raosné Wayan Sentana ngacuh, mimbuh bingung.</br>“Dadi masih orahang kéto. Yén selehin miribang uli pangawit malajah ngomong raréné di Buléléng orahina gunungé kaja lan pasihé kelod, pinaka basa ibu. Tuara ngitung mata angin cara janiné. Apa buin ada kompas, ada kar utawi peta anggon uger mata angin. Éééh, nguda dadi mingungang kaja kelod suba nawang ulu tebén?” raos bapanné teges.</br>“Saja Pa, Mémé. Tekan tiangé mulih sujatinné lakar morahan yén kayang lulusé ené tiang payu ngantén ajak gélan tiangé Setyowati. Nanging ia sing nyak magama Hindu. Yén dadi cara Jawa, tiang ajakina milu gaman raganné. Yén sing kéto melahan pada tetep ngaba agamané soang-soang. Ibu lan bapakné setuju kéto. Cara janiné beneh masih kéto. Nanging tiang kari ngantiang pituduh lan papineh mémé lan bapané. Kénkén Bapa, Mé?”</br>“Badah…, né ja cai sajaan tusing nawang kaja kelod. Tusing ada wét buka kéto. Cai jumah muani padidi, yadiapin pada tetep tekén agamané padidi. Lantas kénkén tata upacara pawiwahané? Kénkén nerapang bebanten ardanaréswari ngajak anak ané tusing magama Hindu? Undang-undang RI No. 1 Tahun 1974 masih tusing matutang buka kéto. Apa buin yén kanti cai paid bangkung. Yén dadi melahan kelidin,” pasaut bapanné sengit.</br>“Nguda kéto Pa, tiang tusing lakar ngalahin sentanané jumah dini. Yadin kurenan tiangé malénan agama, kadén Tuhané ané kasembah masih patuh?” raosné Yan Sentana.</br>“Ooh, yén saja ia nganggap Tuhané patuh, nguda ia tusing nyak milu tekén cai? Yén cara i raga mara kéto. Ékam Évam Adwityam Brahman. Mawinan anaké luh ngantén nutug anaké muani, nganutin adat ka purusa. Apang sajaan masaanggama sekala lan niskala. Yén cara anaké malayar apang dadi aperahu nuju pulo harapan,” pitutur bapannē </br>“Mimiiih Wayan… Yan. Precuma cai masekolah tegeh-tegeh. Kadén mémé ja lakar sayan ngerti. Nyatané cai mula tusing nawang kaja kelod, apa buin kangin kauh,” kénten raos méménné nyelag. Wayan Sentana bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.)
  • Ni Putu Tirka Widanti  + (Makudang carca basa ring wawidangan Green Makudang carca basa ring wawidangan Green School patut kapikayunin, utamin ipun pupulan Green Ekoleksikon seantukan Nyihnayang sekancan utsaha utama ritepengan ngalestariang kearifan lokan budaya Bali. Panyuratan puniki ngawigunayang tata cara kualitatif deskriptif. Data kakeniang mawit saking wawidangan pangajah ajah Green School Bali riantuk ngawigunayang metode observasi lan saur pitaken. Pikolihan panyuratan mitatasang inggihan katagori gramatikal ring leksikon " hijau " tan sios nomina lan verba sane marupa kata dasar lan frasa. Inggihan konstruksi sintaksis " hijau " ring Green School Bali madue leksikon natural, imban ipun frase verba sekadi " bambu hitam" lan frasa verba sekadi "megambel jegog", "ngambelang jegog" . Inggihan dimensi praksis sosial ngeninin ekoleksikon hijau inggih punika dimensi idiologis,dimensi sosiologis lan dimensi biologis. Panyuratan puniki taler prasida ngawewehin sekancan utsaha ngalestariang pidaging kearifan lokal ngeninin pangajah ajah internasional ring Bali.nin pangajah ajah internasional ring Bali.)
  • Komang Adnyana  + (MALAIB SUTRISNI! MALAIB! (Komang Adnyana) MALAIB SUTRISNI! MALAIB!</br>(Komang Adnyana)</br></br>“Tuah abesik ada jalan. Depang pianaké magedi. Né mara pianak ka pertama. Buin pidan i raga lakar ngelah pianak akuda ja keneh Luhé. Ipian bliné tetep cara pidan. Yan pianaké luh, bli dot ia dadi pragina paling kasub. Yan muani, dumadak ia dadi muani sujati. Kuat. Mawibawa. “.</br>Sutrisni ngidemang paningalanné. Sakit ulian lekadang pianakné ané kapertama enu karasayang dislagan pahané. Awakné lemet, liu anaké ngorahang nglekadang pianak cara mangantung bok akatih, né jani ia muktiang padidi. Mula saja-saja atep bates idup matiné.</br>Pianakné kapertama lekad luh. Seken-seken ngenyudang keneh. Ngaé sing med-med nolih. Kulitné barak, leh nyangling. Bokné selem malengis karasa makeber Sutrini sabilang nepuk buah tresnané ento. Dikeneh ia, sing suud – suud nyerit. Ipun dedarin titiang. Tepuk tiang awakné ngendih. Ditundunné kebat kampid keberang ditundunné, keberang ja mémé jegeg!.</br>Karasa ngumbang Sutrisni kaampehang negehin langit ané paling tegeha. Kewala, makelo-kelo ada ané ngaé tangkahné nek, ada ané ngengsut, mentik cara dui di ulu hati. Makelo-kelo nyasan ngalanyingang. Sumingkin ngamanganang. Pedih. Duiné ento ké ané lakar nyongkét buin pidan, ngaé kampid Luhé uék, laut mémé macepol ulung?</br>***</br>“Pidan yan pianaké lekad, pastika bagia idupé bli. Mirib cara ngumbang ka langit.</br>“Ngumbang?”</br>“Saja. Tiang ngipiang pianak ragané ngelah kampid.”</br>“Luh liunan mabalih film. Liunan maca buku dongéng”.</br>“Apa pelih bli? Apa pelih tiang ngedotang pianaké nyalanin idup ané luungan tekén i raga?”</br>Kurenané, Made Wisnawa, tuah ngwales aji kenyem. Paninngalané nolih Sutrisni. Maka dua saling tlektekang. Sutrisni seken-seken ngrasayang tresnan kurenané nu patuh cara dugas matemu simalu. Ngendih mangarab-ngarab. Abedik sing ada makuang. Sing pocol ia rasané bani nglawan pangidih mémé bapané Sutrisni pidan. Apang da pesan ngantén ngajak Madé Wisnawa. Mapan gagaéné sing seken. Pergaulané sing beneh, tukang gambar sing laku, seniman masi tidong. “Apa kal amah mani”. Kéto mémé bapané Sutrisni setata ngingetang.</br>Rikala belingané suba maumur kutus bulan, kurenané nyasan ngedénang rasa sayangné. Mirib masaih cara sayangné Prabu Basudéwa tekén Déwaki dugas ngantiang plekadanné Kresna di tengah kerangkéng Kangsa. Tusing med-med Wisnawa nuturang ipian-ipian yén pianakné tumbuh kelih buin pidan.</br>“Bli dot pianak i ragané dadi pregina, apang bli nyidaang ngambar paukudané cara pragina-pragina sané kasub pidan-pidan. Lakar gaénang bli kanvas paling gedéna. Ia lakar dadi modél bliné ané paling luunga”.</br>“Yan kéto pianaké apang luh lekadné. Kéwala tiang dot pianak muani Bli,” Sutrisni ngemanying.</br>“Muani masé dadi. Lakar ajahin bli ia ngambar uli cenik. Apang dadi pelukis ané seken-seken metaksu. Kasub, pokokné seniman”.</br>“Diapin sing ngelah pis?”</br>“Bli masé sing ngelah pis, adi Luh enu demen?”</br>Sutrisni mendep. Da pesan nakonang petakon yan suba pada tawang pesautné.</br>***</br>Ento tuah I pidan. Né jani ada né mabading. Kaliwat soleh.</br>“Sutrisni ! Sutrisni! Luh. Bangun Luh”.</br>Munyin Madé Wisnawa ngaé Sutrisni tangkejut. Maglebug karasa awakné ulung di subané itunian joh kaplaibang kenehné padidi. Biasané ia setata demen yan nepuk muan kurenané, nanging sasukat marebat gedé aminggu né suba liwat ia nadak gedeg mimbuh seneb. Biasané ia nadaksara dot sabilang ningeh munyin kurenané kisi-kisi disamping kupingné, kéwala jani ia mabalik nyen sing kodag-kodag. Wisnawa suba masalin dadi anak lén.</br>“Kénkén Luh, suba keneh-kenehang Luh buin apa ané orahin bli dugasné?”</br>“Apa seken-seken sing ada jalan lén bli? Apa sing ada ané nyak ngemaang nyilih?”</br>“Tusing ada. Bli suba paling kema-mai. Sing ada ngamaang. Timpal-timpal bliné patuh kéweh idupné”.</br>Sutrisni tusing nyidayang nangkek yéh matané. Pidan ia sing sanget ngitungang pipis, né jani ia seken-seken sing nyidayang makibeh ulian pipis. Diapin suba mautsaha ngirit, sairit-iritné, penghasilanné tetep kuangan dogén. Kéweh ngalih pis yan tuah ngandelang ngadep gambaran. Apabuin kurenané boya ja pelukis terkenal. Wisnawa paling. Stréss. Gambarané sayan soléh-soléh. Né paling sidurina, ulian sisan cétné telah, gambaran légongné nungkak sing matendas. Warnan awak praginané masi abesik, makaukud barak getih.</br>“Jalan to dogén né ada jani. Sing ada lén.”</br>“Bli seken-seken dot ngadep pianak i ragané?”</br>Sutrisni nengkik. Paningalanné nelik. Lengen kurnané kadémbét seken-seken tekek.</br>Wisnawa maanggutan. “Anaké ento ngorahanng teka buin mani. Mirib buin puan mara pragat surat-suratné.”</br>“Apa bli suba buduh? Bli las ngadep pianak bliné padidi?</br>“Apa Luh dot i raga terus-terusan idup sengsara?”</br>“Kéwala sing kéné carané bli!”</br>“Keneh Luhé kénkén? Ngidih ka mémé bapan Luhé? Apa Luh ngengsap suba katundung! Suba sing akuina pianak, suba ulaha cara cicing gudig!!”</br>Sutrisni bengong.</br>“Pipisé ento sing anggon mayah rumah sakit dogén. Pipisé ento anggon idup i raga saterusné. Pidan kénkén ja keneh Luhé. Pianak dadi gaé. Akuda ja kal isinin bli.”</br>Wisnawa magedi ngambrés. Anak muani ané pidan tepukina kuat, ané sayangné kaliwat, né jani masalin dadi anak muani getap, ulah aluh. Apa seke-seken sing ada jalan lén? Singké ada anak olas nulungin nyang besik? To ngudiang kurnané sing mautsaha nanjaang gambarané ka nyén ja ané tepukina di jalan-jalan? Anak idih-idih dogén nyak néndéh ngreremih, to ngudiang kurenané milih jalan ané jelékan?</br>Petengné Wisnawa masi tusing ada di sampingné. Rumah sakité ramé, pasliwer munyin batis matindakan. Kupingné karasa sampetan. Sutrisni sing nyidayang ngidemang paningalanné. Tepukina pianakné pules leplep. Bibihné mungil, pipiné masemu barak. Nawangké ia yan méménné jani sedeng kaliput jejeh? Kresepké ia yan buin pidan aidupan lakar sing nawang taén lekad uli selagan batis anak luh madan Ni Ketut Sutrisni?</br>Di kéné-kénéné inget buin ia tekén munyin bapané dugas pidan. Dui di ulu hatiné nyasan ngedénang. Pianakné jani tusing buin tepukina makampid kebat. Tunduné puyung. Kenehné elung. “Magedi ba Luh. Magedi. Kéwala ingetang. Luh tusing ja pianak bapa buin. Da pesan mabalik mulih, apabuin ngusud bangkén bapané. Apa ja dadiné buin pidan Luh nyalanin padidi” kénéké baya ané jejehanga tekén bapané? Adaké ia suba kena pastu, tulah idup?</br>***</br>Buin maniné, Wisnawa teka ngajak anak muani soléh ka rumah sakit. Toris. Adané Miké, bulé uli Australia. Diapin manis, kenyem muani macunguh mancung ento ngaé angkihan Sutrisni menék tuun. Gedeg. Apabuin rikala pipin pianakné kacolék, nyasan ngrudug tangkahné.</br>Buléné ento adung pesan matutur-tuturan, ajak kureranané. Kéto masi ajak dokter lan perawaté. Di kénkéné makejang kedék pakrikik sambilanga ngusud panakné. Ngusuhin kulitné ané nadaksara tepukina ocem. Ilang endihanné. Suud mesuang galang. Ada apa mirib? Singké makejang suba milu ngékadaya apang pianakné seken-seken palas ngajak déwékné? Apaké dokteré milu maseka?</br>Diapin tusing seken pascad, Sutrisni kresep gigis-gigis apa ané orahanga buléné ngajak somahné. Buléné totonan tusing pegat-pegat ngorta. Né jani nyasan-nyasan bani. Suud kéto kedék bareng-bareng ajak kurnané. “Shé will bé my néxt hottest dancer. Won’t shé?”</br>Sutrisni nekep kupingné. Dikéné-kénéné ia marasa sanget jelékan tekén Déwaki, jelékan tekén satua-satua iluné, raksasané boya ja Kangsa, kéwala kurnané padidi. Né jani tuah abesik né ada dikenehné. Sing ada lén malaib, malaibang pianakné kénkén ja carané. Kénkén ja apang maan selah satondéné pianakné seken-seken makisid ka liman buléné ento. Malaib Sutrisni. Malaib!!! palaibang ragané ka tongosé ané paling singid!! Malaib cara prabu Basudéwa nyelamatang Kresna.</br></br></br> Dénpasar, 2011 Dénpasar, 2011)
  • Richard Fox  + (Manut ring riset etnografi lan arsip ngeneManut ring riset etnografi lan arsip ngenenin indik pulau Bali, Indonesia, “ More Than Words” nguwah pangresep manut gaguat ngenénin indik téks lan sasuratan sane mapaiketan ring tradisi religius sané wénten ring Asia Tenggara. Madasar antuk sasuratan sané muatang kawentenan indik sasuratan Bali sekadi sané kaangén ring tatamian usadha, tenung, lan pasiatan, Biography of Richard Fox nyerepang tatujon lan pikayunan sané malingga ritatkala makardi lan nganggén lontar, sasikepan lan piranti-piranti masurat aksara siosan.lan piranti-piranti masurat aksara siosan.)
  • Putu Dyatmikawati  + (Mapikuren pada gelahang gumanti pemargi saMapikuren pada gelahang gumanti pemargi sane durung ketah kalaksanayang ring desa. Pemargi mapikuren sane sampun ketah kemargiang tan sios mapikuren biasa inggih punika sang meraga istri matilar saking kaluwarga ipune raris karanjingang ring kulawarga sang lanang. Taler ketah kemargiang mapikuren nyentana inggih punika sang maraga lanang matilar saking kulewarga ipune raris ngeranjing dados kulewarga sang meraga istri. Makekalih pamargi punika mawit saking penampen budaya kapurusa utawi patrilenial sane kantun kasungkemin olih wargi adat ring Bali. Mapikuren pada gelahang medasar antuk keadungan purusa predana seantukan meweh antuka ngemargiang mapikuren sane sampun ketah awinan sang mapikuren sami sami merupa sentana tunggal ring kulawarga ipune. Antuk pangulatian raris mabukti mapikuren pada gelahang sayan makeh kemarginin nangkan warsa. Manut uger adat ring Bali, sang mapikuren pada gelahang ngelaksanayang swadarma negen inggih punika ring desa pekraman sang meraga lanang lan ring desa pakraman sang meraga istri. lan ring desa pakraman sang meraga istri.)
  • Putu Dyatmikawati  + (Mapikuren sane kemargiang olih warga Bali-Mapikuren sane kemargiang olih warga Bali- Hindu sane kantun dados parikrama ring Bali (ketah kasengguh Desa Adat utawi Desa Pakraman) gumanti kantun mebinaan yening kasandingang ring wargi sane siosan. Pemargi mabinaan inucap seantukan kawentenan paiketan patrilineal utawi kapurusa sane kantun kaagemin oleh para wargi. Penampen ngeninin kapurusa punika ngawinang wenten kekalih carca mapikuren inggih punika.1. Mapikuren sekadi ketah (sane istri matilar saking kulewarga ipune raris karanjingang ring kulewarga sane lanang). 2. Mapikuren nyentana utawi nyeburin(sane lanang matilar saking kulewarga ipune raris ngeranjing dados kulewarga sane istri). Yening pet purusa lan predana tan prasida antuka ngemargiang silih sinunggil pemargi mapikuren inucap, raris kemargiang mapikuren pada gelahang. Pemargi mapikuren pada gelahang durung yukti yukti kacumpuin olih para wargi. Antuk punika dahat pisan kalaksanayang pangulati mapikuren pada gelahang warga adat ring Bali, kaulati ring uger uger panagara Indonesia Nomor 1 Tahun 1974 ngeninin mapikuren.sia Nomor 1 Tahun 1974 ngeninin mapikuren.)
  • Komang Pramana  + (Maplayanan layangan)
  • Nyoman Butur Suantara  + (Mapupul karya gambar selem putih olih Man Mapupul karya gambar selem putih olih Man Butur sane kasobyahang antuk makna lan nilai taru punika. Man Butur Suantara kapitakenin olih Sawidji Gallery antuk artikel "I Hear You Tree".</br></br>Sajeroning ring makudang-kudang babligbagan ngenenin indik kesaktian lan kawentenan Taru ring kahuripan manusa.lan kawentenan Taru ring kahuripan manusa.)
  • Komang Pramana  + (Memplayanan cuk cuk dar - playanan rare baMemplayanan cuk cuk dar - playanan rare bali sane ipidan sesai kemargiang rare ring pesisin kangin. cuk cuk dar, asapunike wantah tiing buluh sane medaging mimis yeh, sane anggene perang perangan. cuk cuk dar niki dados keplayanin sareng kalih /sareng akeh.ados keplayanin sareng kalih /sareng akeh.)
  • Putu Herry Hermawan Priantara  + (Memunjung, teleb ipun ten sios pinaka ciriMemunjung, teleb ipun ten sios pinaka ciri subakti tur rasa asih ring sang sampun lina. Upacara puniki kamargiang olih para kaluarga antuk rauh ring setra soang soang. Parikrama memunjung gumanti sampun memargi ngawit saking kewentenan agama Hindu-Budha tur sayan ngelimbak ring Jawi lan Bali. Para wargi ring Bali ngemargiang paridabdab puniki ritepengan rahina Galungan, Kuningan, lan Pagerwesi. Gementos puniki, wargi ring Jawi taler ngemargiang upacara mamunjung rikenjekan hari raya Idul Fitri. Wargi ring Bali ngaturang tampelan punjung lan wangi punjung mantuka ring sang lina inggihan punika para laluhur, kulawarga, utawi sawitra sane kapendem ring setra soang soang. Para wargi napkala taler makta ajeng ajengan sane kesenengin olih sang sampun lina, tur keparid sareng sareng. Rikala mangkin, parikrama memunjung sampun arang kemargiang olih para wargi ring Bali, utaminnyane para wargi sane megenah ring desa sane ten ngelaksanayang sima sane kantun kukuh. Akeh sane mapengarse gumanti ungkedan kauripan sane sayan nincap tur teknologi ngawinang pikayunan ngeninin upacara pamendeman sampun magentos. Nika mawinan, sayan arang sane kantun ngemargiang tradisi pamendeman.ane kantun ngemargiang tradisi pamendeman.)
  • Putu Eka Guna Yasa  + (Mitegesin marupa silih sinunggil pucak kawMitegesin marupa silih sinunggil pucak kawagedan IGB Sugriwa sane rikala mangkin sayan sulit kapanggih. Saantukan asapunika, panyuratan puniki madue tatujon kalih paos inggih punika ( 1 ). Mitatasang pakarya paneges sane kaembasang olih IGB Sugriwa, ( 2 ). Wentuk paneges sane kawrediang olih IGB Sugriwa ring Kakawin Ramatantra. Mangulati tatujon inucap panyuratan puniki ngawigunayang tara cara ngapupulang data, mitulengin data lan angunggah pikolih inucap. Rikala ngapupulang data kawigunayang tata cara mitelebin data, karuntutin antuk saur pitaken ngeninin karya paneges IGB Sugriwa inucap. Selanturnyane paneges IGB Sugriwa ka pah manut wentuk lan Kakawin Ramatantra kapitelesin mangda kapanggih wentuk paneges nyane. Madasar antuk pamituleng inucap panyuratan puniki raris ngemanggihin inggihan IGB Sugriwa sampun mitegesin 13 Karya Sastra. Karya Sastra paneges rumasuk ring karya sastra sekadi Kakawin Dharma Shunya ( 1954 ), Kakawin Sutasoma ( 1956 ), Bharata Yudha ( 1958 ), Kakawin Ramayana ( 1960 ), Kakawin Arjuna Wiwaha ( 1961 ) dan Kakawin Ramatantra ( t.t ). Inggihan karya paneges sane rumasuk ring pidarta inucap inggih punika Sang Hyang Kamahayanikan (1957) lan Sarasamuscaya ( 1967 ). IGB Sugriwa taler makueh mitegesin sasuratan sane mapaiketan ring Babad Bali sekadi Babad Pasek ( 1957 ), Babad Blahbatuh ( 1958 ), Dwijendra Tattwa ( 1967 ), Babad Pasek Kayu Selem ( t.t ) lan Prasasti Pande ( t.t ). Wentuk paneges sane kamedalang olih IGB Sugriwa ring Kakawin Ramatantra ka pah dados petang baga, inggih punika ( 1 ) Kosa basa ( kosakata), ( 2 ). Kreta basa (tata bahasa ), ( 3 ). Bhasita basa ( gaya bahasa ) lan Bhasita mandala ( konteks budaya ). ) lan Bhasita mandala ( konteks budaya ).)
  • I Made Suartana  + (Mrana Corona suba seken mabukti ngae ekonoMrana Corona suba seken mabukti ngae ekonomine nyrendeng. Sektor pariwisata ane paling gede ngrasaang dampake ento, apa buin di Bali liu sajan sametone ngandelang magae di pariwisata. Pandemine ene ngajahin i raga apang nyidaang idup, tusing tuah ngandelang pariwisata. </br>Sameton ane kelangan pagaen di pariwisata patut mautsaha ngalih pangupa jiwa ane lenan, apang ekonomi di kulawarga tetep nyidaang majalan. Yening perekonomian suang-suang kramane suba pada majalan, sinah perekonomian Baline masih majalan. Ane ngelah tanah carik/tegal mautsaha dadi petani, yen nyidaang ngango sistem modern apang asilne luungan. Ane sing ngelah carik, nyidaang mautsaha dadi reseller, ngadepang asil carik anak len muah ngadepang asil kerajinan kramane. Caranne nganggo strategi madagang cenik ka lantang. Artine kanggoang ngalih bati cenik/bedik nanging tuuhe madagang lantang/makelo kanti suud pandemine nu tetep nyidaaang madagang. Jaman cara jani sinah ajin barang/jasa ane mudah ane liu aliha teken kramane.</br></br>Ane taen magae di hotel dadi koki, sinah nyidaang ngae utsaha madagang dedaaran. Strategine ngae produk ane nyidaang ngadep mudah, nanging tetep ngutamaang kualitas. Ane taen magae dadi guide, nyidaang masih ngae vlog, ngae konten youtube unduk tongos-tongos pariwisata. Lenan teken ento, ane ngelah kawagedan basa Inggris muah basa asing ane lenan, nyidang ngadep jasa ngae utsaha les bahasa asing, les online, muah ngae konten bahasa asing di YouTube.</br>Ane ngelah kawagedan maulat-ulatan, ngambar, ngukir, nglukis masih nyidaang ngembangan di masan vandemi muah kayang suud pandemine. Barang-barang bekas ane sing manggo nyidaang kaolah apang ngasilang pipis. Kunci utamane i raga nyak mautsaha muah seleg ngalih peluang utsaha. Yen suba nyak mautsaha pasti ada asilne.</br></br>Pemerintah Pusat lan Daerah masih suba mautsaha nulungin apang perekonmian kramane tetep mapiteh, malarapan ngamaang BLT teken pelaku UMKM, muah ngae program UMKM go digital marupa PaDi (Pasar Digital), Bela Pengadaan, lan Laman Usaha Kecil Menengah. Ane penting jani, pemerintah lan kramane patut saling dukung.emerintah lan kramane patut saling dukung.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Nepek ri sajeroning mikelingin rahina PahlNepek ri sajeroning mikelingin rahina Pahlawan Nasional sane kamargiang ring bulan November warsa 2016 sane lintang, Bapak Presiden Republik Indonesia Joko Widodo nyantenang gelar Pahlawan Nasional majeng ring silih tuggil pamimpin Bali sane ngawinang seed utawi bangga krama Baline, inggih punika I Gusti Ngurah Made Agung. I Gusti Ngurah Made Agung wantah silih tunggil Raja Badung sane dados pamucuk ri tatkala krama Baline ngamargiang puputan nglawan Kolonial Belanda ring tanggal 20 September 1906. Raja Badunge punika nenten ja wantah pejuang sane mimpin puputan, sakewanten ida punika sang sane ngetohin kawentenan literasi Baline utawi pejuang literasi Bali. Pinaka raja sane nyastra, ida ngembasang utawi ngaripta makudang-kudang kriya sastra. Kriya sastra sane kakaryanin, inggih punika Geguritan Nengah Jimbaran, Geguritan Niti Raja Sasana, Geguritan Dharma Sasana, Geguritan Hrdaya Sastra, miwah Geguritan Purwa Sanghara. </br></br>Kriya sastra sane kakaryanin olih I Gusti Ngurah Made Agung punika nenten ja prasida embas yening ida nenten akeh ngwacen kriya sastra-kriya sastra tiosan utaminnyane sane mabasa Jawa Kuna. Silih tunggil kriya sastra sane karipta antuk ida mamurda Geguritan Purwa Sanghara. Kriya sastrane puniki nlatarang ceciren utawi pangawit (purwa) indik kapralayan jagat (sanghara). Ri tatkala ngawi kriya sastrane puniki, I Gusti Ngurah Made Agung marik cerita saking kriya sastra tiosan, inggih punika Adi Parwa, Mosala Parwa, miwah Prasthanika Parwa sane kanggen ngaryanin palet kapertama indik negara Dwarawati miwah para Wangsa yadu sane katiben pralaya. Salanturnyane, Kakawin Sutasoma sane kaanggen ngaryanin palet kaping kalih, ngenenin indik payudannyane Sang Sutasoma kapining Raksasa Purusadha. Asapunika taler, Kitab Cantakaparwa sane kaanggen ngaryanin palet katiga, inggih punika indik Sang Suprasena taler Sang rudradasa. </br></br>Nganutin sastra-sastra mbasa Jawa Kuna sane kaparik olih I Gusti Ngurah Made Agung ri tatkala ngaripta Geguritan Purwa Sanghara, pinaka imba utawi suluh becik majeng ring para yowana Baline. Pinaka tedung jagat Badung utawi Raja Badung, I Gusti Ngurah Made Agung teleb ngwacen sastra-sastra Jawa Kuna. Utsaha sane nenten surud-surud ri tatkala malajah antuk ngwacen miwah masesuratan punika kaanggen titi pangancan ri tatkala ngamargiang kahuripan. Indike puniki sane sinah pisan saking laksanan idane. Santukan punika, Ida Bagus Gede Agastia, silih tunggil peneliti miwah pangawi essay-essay mabasa Jawa Kuna punika maosang I Gusti Ngurah Made Agung kabaosang Cokorda mantuk Ring Rana, Pemimpin sane nyastra. </br></br>Utsaha-utsaha sane kamargiang mangda sida matangi malih kelisanan punika nuju keberaksaraan, prasida ngicenin masa sane anyar ri sajeroning kahuripan imanusa. Budaya literasi sane kautsahayang olih I Gusti Ngurah Made Agung antuk parikrama ngwacen miwah nyurat prasida dados imba majeng ring para yowana Baline mangdane nulad utawi niru utsahan idane punika. Tiosan saking parikrama ngwacen miwah nyurat, pinaka silih tunggil apresiasi tiosan ring sajeroning kriya sastra sane karipta olih I Gusti Ngurah Made Agung, sakadi nembangan kriya sastra ida taler mligbagang daging kriya sastra ida mangdane polih suksman sastra sane utama. Tiosan punika, ngamargiang utsaha antuk adaptasi karya, transformasi, miwah sane tiosan taler mabuat. Pamekasnyane, utsaha-utsaha punika prasida ngukuhang budaya literasi sane pastika ngicenin suluh urip, kasusilaning budi, taler ngukuhang identitas miwah jati diri ring aab jagate mangkin. (BASAbali Wiki @YesiCandrika).te mangkin. (BASAbali Wiki @YesiCandrika).)
  • I Gedé Gita Purnama Arsa Putra  + (NGALIH SAMPI GALANG BULAN (I Gedé Gita PurNGALIH SAMPI GALANG BULAN</br>(I Gedé Gita Purnama)</br></br>Mapangsegan jani Pan Kadés di bucu, udeg suba telah, anggona nyujukang ruko. Saja suba pragat limang bungkul jani rukoné di sisin marga, ané malu tongos nyujukang rukoné tuah tegalan kopi, kopi arabika nomer satu. Sakéwala ajin kopiné sing taen nomer satu, pragat maglebug maguyang dogen ajiné. Buin misi caplok tengkulak digantiné mupu liu. Bandingang mamocol, adénan jujukang ruko tegalé. Tusing ja Pan Kadés dogen ané mapangsegan, méh ada atenga krama desané milu mapangsegan, ulian suba kadung nyujukang ruko di tanah tegalané ané di sisin margané. Yén di kenehné dong suba luung itung-itungané, rukoné pragat, kontrakang, mani jeg pragat nampi pipis kontrakan dogénan. Ané abugkul kontrakang 50 juta atiban, yén ngelah limang bungkul suba 250 juta atiban. Méh, jeg luungan tekénang negen NIP panekan pipisé. Apabuin saihang tekéning asil tegalané, arah, jeg joh sawat. Kéwala ento mara itungan di ipian dogén. Jani makejang suba sambrag, ngalih sampi galang bulan jani judulné.g, ngalih sampi galang bulan jani judulné.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Ngamargiang kahuripan ring aab jagat sane Ngamargiang kahuripan ring aab jagat sane kabaos masa kali puniki nenten ja dangan. Santukan, ring masane puniki, kawentenan jagat prasida nglahlahin parilaksana imanusa pinaka daging jagate. Kocap kabaosang, para jana utawi manusane ring masane punki pacang nangkepin sahananing kasengsaran. Sakewanten, dharmane kantun wenten ring jagate, yadiastun prasida raris kalahlahin olih kaprawesan jagat, sakadi nyandalain, drenggi, loba, nyakitin anak tiosan, taler ngawinang anak tiosan keni sengsara. Kruna kali mawit saking basa Sansekerta sane maartos yuga utawi masa sane kapat. Panglalah masa kali puniki prasida karasayang olih makasami para janane. Sakadi pikobet sane wenten ri tatkala mapagubugan, inggih punika nyiarang gatra sane ten patut (hoax), doleg kapining anak tiosan sakadi sane munggah ring media-media sosial, korupsi, miwah laksana uripwesi sane ngawinang cidra ring sajeroning angga sarira miwah ring pikayunan. Yening selehin saking pikobet sane wenten, pikayunan utawi buddhi cita imanusa punika pinaka akahnyane. Utsaha sane kanggen nambakin panglalah kaon ri tatkala mapagubugan, inggian punika para yowanane sane pacang nglanturang prayojanan bangsa Indonesiane, pinaka tetujon utama nabdabin laksana maparajana sane sida ngarepin kawentenan masa sane sampun ngawit saking alit. </br></br>Mangda prasida ngarepin kawentenan masa, santukan punika merluang utsaha-utsaha sane prasida ngawinang para janane ngunadika ring sajeroning tata titi utawi kewentenan jagat sane terus ngalimbak. Ring pangawit warsa 2020 sane lintang, wenten utsaha anyar ring sajeroning aguron-guron sane kamanggalain olih Bapak Menteri Republik Indonesia Nadiem Makarim, indik mahardikaning aguron-guron utawi kabaos “merdeka belajar”. Utsaha puniki matetujon mangdane para janane, madue pikayunan sane mahardika. Pamekasnyane, majeng ring para guru ngenenin indik pula-pali aguron-guron taler majeng ring sisia ngenenin indik ngamolihang kaweruhan. Maduluran antuk utsaha puniki, madue tetujon sane patut miwah utama, inggih punika Bangsa Indonesia sedek mautsaha ngembasang para yowana inggil sane waged, maderbe jati tatwa, madue guna-gina, miwah kasusilaning budi. </br></br>Yening selehin saking kawentenan utsaha “merdeka belajar” sane katuju majeng ring para sisia utawi yowanane indik pikayunan sane mahardika anggen nglimbakang guna kaya, patut nulad utsaha Ekalawya sakadi sane mungah ring cerita Adiparwa. Ring kriya sastra puniki, iraga polih sasuluh urip yening Ekalawya sane pinaka putra saking Sang Hiranyadhanuh madue pikayunan sane ageng pacang malajah utawi mapaguron-guron kapining Guru Drona. Ekalawya sampun uning yening Drona punika guru sane ngajahin ilmu panah, sane dados gegilihan utama Ekalawya. Santukan Guru Drona naanin mapaguron-guron ring Sang Ramaparasu. Sakewanten, Ekalawya nenten kanggeanga olih Guru Drona dados sisiannyane santukan Ekalawya mawit saking wangsa Nisada utawi juru boros (Hana ta sang Ekalawya ngaranya, anak sang Hiranyadhanuh, ya tahyun mangajya ri Dang Hyang Drona, ndatan tinanggap nirapan Nisadaputra).</br></br>Tiosan punika taler ambek ageng Ekalawya jagi mapaguron-guron ring Guru Drona tamis-tamis ical ri tatkala Guru Drona sampun katunasin mangdane dados guru majeng ring para ksatria ring Hastina Pura. Sakewanten, antuk gebrasan idep sane tegeg utawi teguh, Ekalawya makarya patung Drona, nglantur antuk pikayunannyane sane uleng ring patung punika, ajah-ajahan saking Guru Drona indik ilmu panah prasida kapireng olih Ekalawya. Punika raris sane ngawinang Ekalawya waged nganggen panah santukan baktinnyane sane sujati majeng ring gurunnyane (Mgawe ta ya Drona pratima, manggalanyan pangabhyasa dhanurweda. Mogha ta widagdha de ning bhatinya ring guru). Pahan cerita puniki, nyihnayang kawentenan utsaha mahardikaning aguron-guron (merdeka belajar) sane kamarging olih Ekalawya, anggen nincapang guna-ginannyane. Ekalawya uning ring guna sane wenten ring anggannyane, raris antuk kasujatian pikayunannyane maoaguron-guron antuk sarana patung pinaka simbul gurunnyane, Ekalawya prasida ngamolihan ginannyane indik nganggen ilmu panah. Kocap kabaosang, sapa sira sane setata mautsaha ngincepang idep (pikayunan) antuk kateleban, sinah prasida ngamolihang napi sane dados kaaptiang.</br></br>Ngenenin indik mapaguron-guron nenten ja wantah indik genah miwah galah. Pateh sakadi kawentenan jagat sakadi mangkin, ri tatkala wenten sasab marana (pandemi covid-19) sane nenten ical ngawinang para sisiana nenten ngranjing ka sekolah taler malajah manut galah sane kacumponin ring sekolahan. Kawentenan uger-uger indik ngwatesin pagubugan (social distancing), ngawinang para sisiane malajah ring jero, puri, griya, utawi pakubon soang-soang. Ring sajeroning kawentenane kadi punika, yening selehin ring cerita Ekalawya, para sisia kaptiang mangdane madue rasa jengah taler teleb ri tatkala malajah antuk kakirangan sane kakeniang. Ekalawya uning guna sane wenten ring anggannyane santukan punika Ekalawya percaya yening sahananing jadma maderbe kabebasan malajah pinaka mahardika sajeroning aguron-guron, anggen nincapang gunagina ring angga. Ring masane kadi puniki, malajah saking pakubon soang-soang utawi nenten prasida kacunduk sareng para guru ring sekolah antuk media daring taler prasida ngamolihang ajah-ajahannyane, miwah nenten malih ngaryanin patung guru pinaka simbol sane ngicenin tuntunan sakadi Ekalawya. </br></br>Santukan punika, wenten tigang parindikan sane patut kasuksmayang saking cerita Ekalawya ri tatkala malajah. Sane kapertama, Ekalawya malajah ngaraga wantahantuk tuntunan maya saking Guru Drona punika sane gawinang Ekalawya sida daos juru panah. Kaping kalih, cerita puniki nyihnayang yening rasa teleb malajah punika metu sangkaning pikayunan. Aguron-guron sane mawit saking pikayunan para sisiane (syudent center learning) sakadi Ekalawya sampun mapikolih. Sane kaping tiga, wenten pikayunan sane erang indik guru bakti “guru susrusa” saking Ekalawya sane prasida katulad tiru ring masane mangkin. Sangkaning rasa bakti punika embahan kaweruhanne prasida kapolihang pinaka sunar kahuripan. Yadiastun ring cerita Mahabarata, Arjuna kabaos ksatria pamanah sane pinih luih, sakewanten para pangwacen kriya sastrane puniki setata eling yening salampah laku Ekalawya pinaka sisia sane pinih luih (@YesiCandrika BASAbali Wiki)e pinih luih (@YesiCandrika BASAbali Wiki))
  • Putu Sedana  + (NGEPIK TANAH PLEKADAN (Putu Sedana) TembNGEPIK TANAH PLEKADAN</br>(Putu Sedana)</br></br></br>Tembang parwata ngepik tanah plekadan</br>ngalap bintang mauder</br>legané maganda di pangipian</br></br></br>Ada satua tuun uli bukit tua</br>lanji-lanji</br>lampahé meték angin</br>prasanggake ngempug déwék di tutur pinaruh?</br></br></br>Panampin keneh ngutang kita</br>kadalu di taman pajantosan</br>ngalih apa buka apa</br>ngaba suung di panyepén</br></br></br>ngepik tanah plekadan suung di panyepén ngepik tanah plekadan)
  • Arya Lawa Manuaba, Ida Bagus  + (Novel indik palampah urip Made Sanjaya, teNovel indik palampah urip Made Sanjaya, teruna cerik saking Bali sane matetujon nulungin timpal tur kulawargannyane saking dendam sane sampun sue tur aji pangiwa. Dados nominasi 8 besar novel pinih becik ring UNNES International Novel Writing Contest 2017. International Novel Writing Contest 2017.)
  • Mario Blanco  + (Nyuh lan juuk)