UPGRADE IN PROCESS - PLEASE COME BACK AT THE END OF MAY

Search by property

From BASAbaliWiki

This page provides a simple browsing interface for finding entities described by a property and a named value. Other available search interfaces include the page property search, and the ask query builder.

Search by property

A list of all pages that have property "Biography example text ban" with value "Luh Ayu Putu, pianakné Pan Kembar semengan pesan suba nyetil. Mapenganggo bungah. Bajuné bawak, kantos ngenah pungsedné. Celanané bawak, ngédéngang paané ané putih, nuutang trénd jamané jan...". Since there have been only a few results, also nearby values are displayed.

Showing below up to 26 results starting with #1.

View (previous 50 | next 50) (20 | 50 | 100 | 250 | 500)


    

List of results

  • Putuwidi  + (Jadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipisJadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipis ulian yadnyane kaimbuhin rasa gengsi. Yadnyane tusing ja jakti kadasarin manah las carya, nanging maimbuh gengsi saling pagedenin karya. Kanggoang malu nyilih dini nyilih ditu, nyanan pesilihne durinan pikir. Ento cingakin anake nganten utawi masangih, sugih–lacur tusing ja kanggo pragat di banten, kocap apang misi ane mawasta resepsi. Yen suba ngelah pipis lebih sing ja kenken, nanging mayadnya baan utang dikedurian sing buungan mecik pelengan. Ene suba ane ngaenang jadma Bali dadi generasi roti lapis generasi sane lakar nanggenin tetegenan i rerama, ulian nenten karungu baan sane mawasta perencanaan keuangan, tusing madue dana pensiun, napi malih jinah sane kasiagayang anggen ngmargiang yadnya ring pianak anggen mayah utangipun. Sampunang ja mapepineh idupe ajanian dogen, suba cara tusing ada dinane bin mani. Sampunang dadi I Buta lan I Bongol tusing krungu tekening panglimbak zaman. Degdegan pnyingakane tur eling tekening idupe di marcapada sane merluang akeh prebeya, anggen sadina-dina di paon, matetumbasan, lan malilacita, tusing nyandang wantah anggen ngisinin basang. Dumogi benjang pungkur, anak Bali ngancan medikang nanggenin tetegegan i rerama ulian sami suba pada nawang pentingne perencanaan keuangan. Sing mula ulian ento uli cerik i raga suba ajahina rajin menabung? cerik i raga suba ajahina rajin menabung?)
  • Arya Lawa Manuaba, Ida Bagus  + (Kadek Haricatra ngelah kawisesan ane solehKadek Haricatra ngelah kawisesan ane soleh. Ia nyidang ningalin bunga Nagapuspa, bunga tunjung mas ane tumbuh di batune. Bunga ento nyidang ngubadin sakancan gering i manusa. Sakewala Epsilon, perusahan ubad paling gede di panegarane dot pesan ngrebut bunga ento. Kadek Haricatra nagih matianga. Ia musti mlaib! Haricatra nagih matianga. Ia musti mlaib!)
  • Nyoman Butur Suantara  + (Mapupul karya gambar selem putih olih Man Mapupul karya gambar selem putih olih Man Butur sane kasobyahang antuk makna lan nilai taru punika. Man Butur Suantara kapitakenin olih Sawidji Gallery antuk artikel "I Hear You Tree".</br></br>Sajeroning ring makudang-kudang babligbagan ngenenin indik kesaktian lan kawentenan Taru ring kahuripan manusa.lan kawentenan Taru ring kahuripan manusa.)
  • I Made Suartana  + (Mrana Corona suba seken mabukti ngae ekonoMrana Corona suba seken mabukti ngae ekonomine nyrendeng. Sektor pariwisata ane paling gede ngrasaang dampake ento, apa buin di Bali liu sajan sametone ngandelang magae di pariwisata. Pandemine ene ngajahin i raga apang nyidaang idup, tusing tuah ngandelang pariwisata. </br>Sameton ane kelangan pagaen di pariwisata patut mautsaha ngalih pangupa jiwa ane lenan, apang ekonomi di kulawarga tetep nyidaang majalan. Yening perekonomian suang-suang kramane suba pada majalan, sinah perekonomian Baline masih majalan. Ane ngelah tanah carik/tegal mautsaha dadi petani, yen nyidaang ngango sistem modern apang asilne luungan. Ane sing ngelah carik, nyidaang mautsaha dadi reseller, ngadepang asil carik anak len muah ngadepang asil kerajinan kramane. Caranne nganggo strategi madagang cenik ka lantang. Artine kanggoang ngalih bati cenik/bedik nanging tuuhe madagang lantang/makelo kanti suud pandemine nu tetep nyidaaang madagang. Jaman cara jani sinah ajin barang/jasa ane mudah ane liu aliha teken kramane.</br></br>Ane taen magae di hotel dadi koki, sinah nyidaang ngae utsaha madagang dedaaran. Strategine ngae produk ane nyidaang ngadep mudah, nanging tetep ngutamaang kualitas. Ane taen magae dadi guide, nyidaang masih ngae vlog, ngae konten youtube unduk tongos-tongos pariwisata. Lenan teken ento, ane ngelah kawagedan basa Inggris muah basa asing ane lenan, nyidang ngadep jasa ngae utsaha les bahasa asing, les online, muah ngae konten bahasa asing di YouTube.</br>Ane ngelah kawagedan maulat-ulatan, ngambar, ngukir, nglukis masih nyidaang ngembangan di masan vandemi muah kayang suud pandemine. Barang-barang bekas ane sing manggo nyidaang kaolah apang ngasilang pipis. Kunci utamane i raga nyak mautsaha muah seleg ngalih peluang utsaha. Yen suba nyak mautsaha pasti ada asilne.</br></br>Pemerintah Pusat lan Daerah masih suba mautsaha nulungin apang perekonmian kramane tetep mapiteh, malarapan ngamaang BLT teken pelaku UMKM, muah ngae program UMKM go digital marupa PaDi (Pasar Digital), Bela Pengadaan, lan Laman Usaha Kecil Menengah. Ane penting jani, pemerintah lan kramane patut saling dukung.emerintah lan kramane patut saling dukung.)
  • Deniek G. Sukarya  + (Pendet Swastiastu inggih punika sasolahan Pendet Swastiastu inggih punika sasolahan panyanggra sane nganggen tabuh Jegog, gamelan malakar tiing saking Jembrana, Bali, sane kasolahang antuk kalih baga. Baga 1 : Anggen nyanggra uleman ri kala ngranjing ring genah acara, miwah Baga 2: ngaturang swasti prapta nganggen sasolahan sane lemuh, kasarengin tabuh Jegog miwah gending sane ngelangenin. Sasolahan Pendet Swastiastu kakawi olih Deniek G. Sukarya, pinaka angga kreatif tur olah tabuh, Putu Adi Arianto, S.Sn., miwah Wayan Sumindra, S.Sn., pinaka olah tari miwah kostum.dra, S.Sn., pinaka olah tari miwah kostum.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Pidan, di Bali kone taen ada macan Bali anPidan, di Bali kone taen ada macan Bali ane madan Panthera tigris balica. Sakewala jani, macan Baline suba punah krana liu anake morosin tur nyansan liu alase ane kadadiang paumahan. Ento ngaenang tongos mengkeb tur ngalih tetadahan macane suba telah. Jani, paling aget, iraga ningalin macan tuah di kebun binatang. Apang tusing nyansan liu buron agunge punah, pemerintahe patut tegas teken anak ane morosin buron agung, umpamine macan, gajah, singa muah ane lenan. Lenan teken ento, iraga patut masi nyaga alas, tongos buron agunge apang satata asri. Yen suba alase asri, buron agunge pasti lakar lestari.se asri, buron agunge pasti lakar lestari.)
  • Tim BASAbali Wiki  + (Saja ke raksasane tuah malaksana jele? AnaSaja ke raksasane tuah malaksana jele? Anake suba pada nawang, Kumbakarna maan panugrahan Supta Sada ane ngae ia leplep pesan masare. Diapin liu ane nundun, ia tusing ja lakar bangun. Kewala liu ane tusing nawang, laksanan Kumbakarnane yen suba ada baya nibenin negaranne. Jeg gresiuh ia bangun padidi tur bani mabela pati uling baya ane ngusak-asik negaranne. Nah, sapatutne pemerintah nulad laksanan Kumbakarna, nyak tragia inget teken swadharma, ngalih panepas yen ada pikobet jagat. Tusing ja pemerintah dogen, i raga makejang masih patut bani mapanampen. Raksasa dogen nyak nyaga negaranne, i raga dadi manusa seken lakar masare dogenan?ga dadi manusa seken lakar masare dogenan?)
  • A.A. Made Putra Arsana  + (Silih sinunggil reriptan modern sane sampuSilih sinunggil reriptan modern sane sampun kaloktah ring prajanane inggih punika marupa satua bawak mamurda Luh Ayu Manik Mas Ngalahang Legu Poleng.Satua bawak puniki madaging makudang pikenoh pangajah ajah sane utama inggihan sane prasida ngawentuk budi satwam prajanane. Sapunika taler daging satua puniki raket mapailetan mantuka ring kauripan prajanane sekadi mangkin. Antuk asapunika metu raris rasa meled ngaresepang pikenohnyane ngeninin budi satwam.Mawit sakeng pikayunan inucap panyuratan puniki maduwe tatujon mitelebin makudang parindikan minakadi pikenoh pangajah ajah budi satwam sane kabobotang ring satua bawak Luh Ayu Manik Mas Ngalahang Legu Poleng inucap.yu Manik Mas Ngalahang Legu Poleng inucap.)
  • Luh Yesi Candrika  + (Silih tunggil utsaha para krama Hindune riSilih tunggil utsaha para krama Hindune ring Bali nyomya kawentenan Buta ring sajeroning angga inggih punika antuk ngamargiang upacara taur ritatkala sandyakala sane nepek ring rahina Tilem Kasanga. Utsaha punika kamargiang antuk nyiagayang upakara marupa sesajen, segehan, taler caru. Ri sampune ngamargiang Taur Agung, raris kalanturang antuk acara ngrupuk sane madue suksma ngesahang Bhuta Kala ka genah utawi wit nyane soang-soang masarana antuk geni miwah kalanturang antuk negen Ogoh-Ogoh (simbol Buta) ring sajebag desa. Asapunika utsaha krama Hindune ring Bali mangdane kicen kasalametan miwah karahayuan ring sajeroning baya taler panglalah kaon. Salantur nyane, rahina benjangne krama Baline ngamargiang Nyepi salami arahina.</br>Sakewanten para krama Hindune ring Bali punika taler para janane ring sajebag jagat, ngamargiang rahina Nyepi warsa 2020 (Saka 1940) puniki karasayang mabinayanan. Wenten parindikan sane kalintang ajerih saking kawentenan Buta sane prasida ngarauhang panglalah kaon ring sajeroning kahuripan i manusa. Sasab marana sane nglimbak punika kawastanin Corona utawi Covid-19 sane nibenin para janane. Krama Baline ngamargiang uger-uger guru wisesane mangdane ngawatesin pagubugan (social distancing), nenten medal saking girya, jero, utawi pakubon soang-soang, sadurung rahina suci Nyepi punika rauh. Para kramane kaptiang mangdane ngamargiang pakaryan ring girya, puri, jero, utawi pakubon soang-soang taler ngirangin parikrama sane mamargi ring jaba griya, puri, jero, utawi pakubon. </br>Nganutin wit kruna, taur maartos naur (mayah) miwah artos tiosan inggih punika yadnya. Salantur nyane kruna agung maartos ageng sajeroning paiketannyane ring jagate inggih punika Bhuana Agung. Tiosan punika, kruna kasanga maartos sasih kaping sia ring sajeroing ketekan kalender masehi. Asapunika mawinan, suksman Taur Agung Kasanga inggih punika upacara utawi yadnya sane katur majeng ring Bhuana Agung ring sasih kasanga nepek rahina Tilem Kasanga. Nganutin lontar Sundarigama katlatarang yening sadurung upacara taur kalaksanayang, krama Hindune kaptiang mangdane ngamargiang upacara Bhutayajnya sane marupa caru ngawit saking desa-desa kantos ring soang-soang griya, puri, jero, miwah pakubon saking paletan sane nista nglantur sane utama. </br>Salanturnyane, katlatarang ring lontar Sundarigama yening nepek rahina Tilem Kasanga punika manawita wenten makudang-kudang kahanan sane kaon sangkaning pikayunan sane kaliput dening kapetengan. Yening krama Hindune nenten nglaksanayang upacara taur taler eedan sane lianan punika prasida ngawinang kapralayan jagat (Bhuana Agung), gering nglingsebin para janane sami (gering sasab magalak), taler laksana para janane soleh miwah galak sangkaning kasusupin antuk kahanan Buta (wwang kasurupan Kala Buta) sane ngawinang aro hara ring sajebag jagat.</br>Sakadi sane sampun katlatarang ring lontar Sundarigama, krama Hindune madue pustaka miwah srada indik ngamargiang taur prasida nyomya panglalah kaon sane nibenin jagate puniki, prasida rajeg malih taler kahuripan manusane setata slamet tur rahayu (mulih hayu ning praja mandhala sarat kabeh, wang ring sarwa janma, wastu ya paripurna). Nampenin indik sasab marana Virus Corona sane nibenin manusa ring sajebag jagad ri tepengane mangkin, krama Baline madue pangapti ageng ring sajeroning pamargin taur warsane puniki. Asapunika mawinan, yening upacara taur puniki prasida becik miwah patut pamargine, sinah pandemi sane sue taler akeh ngawinang manusane padem, prasida ical raris mawali ka segara (sasab marana pada mantuk maring samudra). Napi malih wus upacara taur kamargiang krama Hindune ngamargiang rahina suci Nyepi, sane kaptiang prasida ngicenin panyupatan ring sahananing mala sane magenah ring jiwa pramana antuk ngamargiang Catur Brata Penyepian. Toisan punika, wus Sasih Kasanga mamargi, nglantur ruh Sasih Kadasa sane kaumpamiang saluiring kahanane resik miwah suci (kedas) miwah kaaptiang mangdane rahina punika prasida ngicenin karahayuan ring sajeronin kahuripan manusane ring jagate.</br>Nganutin pamargin upacara Nyepi miwah rauhnyane Sasih Kadasa, krama Hindune ngaptiang prasida ngaresikin taler nyuciang anggannyane. Sakewanten, ri tepengan mangkin sangkaning kawentenan sasab marana Covid-19, anggan manusa pinaka Bhuana Alit taler muatang taur anggen nambakin sasab marana sane nibenin angga sarira. Sasab marana sane dados pikobet para janane ring sajebag jagat puniki, ngrangsuk ring sajeroning angkihan (pernafasan) sane ngawinang sungkan taler prasida ngawinang padem. Nganutin teks Wrhspatitattwa, gumi miwah angga sarira punika kabaos sarwatattwa (sakancan kahanan sakala ring sajeroning Panca Maha Buta). Kawentenan pertiwi, toya, geni, angin, miwah bayu punika wenten taler ring sajeroning angga sarira sane marupa daging, getih, panes sarira, angkihan, miwah aung-aungan untek. Asapunika mawinan, angga sarira i manusa taler muatang taur sane kaptiang prasida nambakin sasab marana. Nanging, taur sane sakadi napi sane prasida kabuatang olih angga sarira?</br>Yening suksma sarira muatang yadnya marupa tapa miwah brata anggen mareresik miwah masucian, asapunika taler angga sarira (stula sarira) muatang sakadi vitamin, protein, mineral, miwah sane tiosan, sane mawit saking sarin-sarin boga sane becik kasadanayang mangdane setata kenak taler prasida nambakin sungkan. Teks Nitisastra maosang yening ajengan becik punika madue cihna ngawinang anggane setata seger-oger (ring wara bhoga pustining awakya juga panengeran). Mangda ngamolihang pangan sane becik, patut naler kauningin sarwa pangan sane ten becik kasadanayang majeng ring angga sarira utawi sida ngawinang wisya. Salanturnyane, ring Nitisastra kabaosang nenten patut yening ngajeng daging sane nenten becik. Daging sane nenten becik kabaosang sakadi bikul, cicing, katak, lipi, ulet, miwah cacing. Makasami ajeng-ajenganne punika nenten dados ajeng tur mangdane kakelidin (Haywa mamukti sang sujana karta pisita tilaren, kasmalaning sarira ripu wahya ri dalem aparek, lwirnika kasta mangsa musika sregla wiyung ula, krimi kawat makadinika papahara hilangken). Sakadi sane munggah ring Nitisastra indik ajeng-ajengan sane becik ring sajeroning angga sarira, ngawetuang panarka yening sasab marana sane kawastanin Covid-19 mawit saking sarwa boga sane nenten becik. </br>Taur sane kabuatang ring angga sarira antuk sarwa boga sane becik, tata cara ngolah sane patut, miwah ngripta pangrasa sane negdegin patut kautsahayang pinaka nyuksmayang angga sarira. Sakancan ajeng-ajengan sane jagi kajeng miwah sapunapi ngolah ajenganne punika, muatang uratian sane utama. Sakadi sane sampu kauningin, miara ngga sarira nenten ja wantah antuk ngamargiang olahraga. Sakewanten, ajeng-ajengan sane becik prasida nambakin panglalah sasab marana ring angga sarira.</br>Indik ajeng-ajengan sane katur majeng ring para wiku umpaminnyane, sakadi sane sane munggah ring lontar Wrati Sasana (teks sasana indik pandita sane ngamargiang brata), sahananing sarwa pangan sane kasadanayang patut kauratiang utaminnyane sang sane kabaoas siddhanta inggih punika sane ngamargiang brata suci (tan yogya ika bhaksan de snag siddhanta suddha brata). Sarwa pangan sane kabaosang nenten suci sakadi daging manusa, bojog, banteng, macan, gajah, kuda, meong, dongkang, miwah lipi. Tiosan punika, sarwa buron sane rupannyane soleh kabaosang ajengan sane nista sakadi lintah, ulet, kuricak, teledu, lasa, toke, miwah cecek. Kabaosang naler sarwa pangan sane dados ajeng (muwah ikang yogya bhaksaken) inggih punika celeng alas, ayam alas, kebo, siap pitik, kedis miwah sahananing soroh ulam segara sajabaning buaya miwah soroh ulam sane magoba aeng taler soleh. Salanturnyane, tata cara maratengan taler patut kauratiang, sakadi ri tatkala ngaryanin ajeng-ajengan sampunang pisan yening kantos kaencegin buyung, legu, limpit, tuma, tengu, kutu, miwah kapinjal, asapunika kawastanin cemer, nenten wenang ajeng santukan kabaos sampun leteh utawi kotor. </br>Pateh sakadi sahananing palemahan utawi entik-entikan sane wenten ring jagate, yening makasami entik-entikan sane madaun gadang punika prasida kasadanayang mangda ngamolihang vitamin sane becik anggen angga sarira (unsur nabati). Asapunika taler, mangdane angga sarira puniki ngamolihang vitamin sane mawit saking soroh beburon (unsur hewani), nganutin lontar Nitisastra miwah Wrati Sasana yening nenten makasami soroh buron punika prasida kasadanayang. Asapunika mawinan, tiosan ajeng-ajengan sane kawastanin becik salanturnyane patut kauratiang kasuciannyane sinah prasida mabuat majeng ring angga sarira. </br>Sahananing ajeng-ajengan sane becik, resik, miwah suci punika sane sapatutnyane kasadanayang majeng ring angga sarira, katur pinaka taur. Ri tatkala napi taur sane kasadanayang majeng ring angga sarira punika kamargiang? Panyawisnyane malih kawaliang majeng ring ida dane soang-soang. Gumi (Bhuana Agung) miwah angga sarira (Bhuana Alit), kakalih punika patut kaupapira. Gumi pinaka genah ngaruruh urip sahananing sarwa murip. Asapunika taler, angga sarira punika linggih atma sane ngicen kauripan. (Yesi Candrika BASAbaliWiki)cen kauripan. (Yesi Candrika BASAbaliWiki))
  • Ni Nyoman Srayamurtikanti  + (Speech delay, silih sinunggil komposisi muSpeech delay, silih sinunggil komposisi musik sakeng komponis istri Bali sane mapesengan Ni Nyoman Sraya Murtikanti. Mang Sraya, (nika pungkusan ipun) lulusan sakeng Institut Seni Indonesia Denpasar sane mangkin ngelanturan masekolah Master ring Institut Seni Indonesia Surakarta sampun akeh ngripta tur ngametuan musik kreatif sane kantun madasar antuk pakem-pakem tradisi. Speech delay, utawi lat mebaosan pinaka istilah umum nuju kasuksman sakeng anake sane lat uning ngeraos miwah mebabaosan sane nenten manut sareng yusan anake alit. Silih sinunggil semeton istri ne Mang Sraya naenin keni Speech Delay, sakewanten naenin keni pinyungkan lat ngeraos tur mabaosan, ipun medue kewagedan rikalaning ngelingan miwah madue rasa imajinasi sane becik. Kawentenan punika ngicenin Mang Sraya ide miwah inspirasi raris kabakta ring musik kreatif punika. </br></br>Tabuh puniki nganggen piranti Gender Wayang. Polah palih tetabuhane madasar antuk pikobet-pikobet sane kametuang olih speech delay punika, raris kaolah miwah ketafsiran sareng wangun tekstual garapan minakadi:</br>1. Pikobet nganinin indik artikulasi babaosan kacihnayang olih katik panggul gender sane kaanggen nepak daun gamelan gender wayange punika. Yadiastun ring serahinane katik panggule punika nenten naenin kaanggen nepak bilah-bilah gamelan. </br></br>2. Pikobet basa reseptif (input) utawi mirengin babaosan, miwah ekspresif (output) utawi mababaosan kacihnayang antuk sistem estafet utawi magiliran. Ring tabuh gender wayang sane umum, tata cara gegebugannyane kamargiang sinarengan, sakewanten ring garapan puniki tata cara gegebungannyane kamargiang slegenti utawi magiliran. </br></br>3. Madue kewagedan ring daya imajinasi becik, kakantenan antuk melodi sane setata metiosan ring sekancan piranti gamelan gender wayang. Indike puniki mabinayan sareng gending gender wayang sane sampun ketah kamargiang nganggen melodi asiki inggih puniki wantah melodi polos lan sangsih. </br></br>Ring tabuh puniki, sang pangripta ngepah tetabuhane antuk petang (4) pepalihan. Ring sekancan pepalihan nyihnayang ide miwah bantang utawi unteng sakeng garapan tabuhe punika. </br></br>1. Ring pah-pahan kapertama, nganggen katik panggul gender sane kakawitin sakeng kantilan I antuk nyuarayang melodi sane bawak, tur kaulang-ulang. Raris juru tabuh kantilan I nepak asiki nada ring piranti pemade I sane matatujon mangdane juru tabuh pemade I prasida ngelanturan tetabuhane antuk ngamargiang makudang-kudang melodi sane sane metiosan sareng melodi bawak kantilan I.</br></br>2. Ring pah-pahan kaping kalih nganggen tempo utawi mat sane sedeng. Wenten malih pah-pahan melodi sakeng pemade sareng kantilan. Kantilan nabuhang 2 nada nyilih asih nganggen tempo becat miwah sikut sane mabinayan. Ring selagan melodi punika, pemade ngicenin aksen pinaka ceciren nguncab majeng ring melodi kantilan. Raris kelanturang antuk melodi sane akehnyane kutus kajar, jajaran suarane punika nyilih asih tur selegenti katabuhang.</br></br>3. Ring pah-pahan sane kaping tiga, nganggen mat sane banban raris sekakidik mecatang. Ring wawidangan puniki, sang pangripta nganggen 1 melodi sane pateh sakewanten tetueknyane ring dinamika risajeroning sekancan piranti gender wayang punika. Raris kelanturang antuk nulad silih sinunggul tabuh gender wayang sane mawasta Angkat-angkatan. Gending angkat-angkatan pinaka silih sinunggil tabuh gender wayang sane kaanggen rikalaning ngambelin wayang tatkala nuju genah meperang. Ring gending puniki wenten kalih soroh melodi matiosan sane katabuhang olih tangan ring tengen miwah tangan ring kiwa. Pola melodi Ring tangan kiwa nganggen nada 4 kajar sane terus kaulang-ulang ngantos puput. Ring tangan tengen sayan lincah tur variatif ring sajeroning nadanyane. Indike puniki sekancan pirantine punika madue melodi sane mabinayan sakewanten sujatine sami saling mapaiketan dados asiki. Indike punika sane kawastanin polifoni. </br></br>4. Ring pah-pahan kaping pat. Nganggen teknik polimetrik wastannyane. Ring sekancan piranti gender wayang punika nganggen makudang-kudang sikut birama sane matiosan. Kantilan I nganggen mat 5/4, pemade I nganggen kajar 10/4, kantilan 2 nganggen ¾, pemade 2 nganggen 6/4. Ring ailehan, samian piranti gender pacang macepuk ring ketukan kaping 30. Sekancan piranti gender medue lengkara nada sane matiosan, sakewanten pacang katemu ring ketukan 20. Piranti gender punika pacang katemuang antuk angsel-angsel sane mirip. Raris pinaka panguntat tetabuhan kadagingin kebyar antuk jajaran nada sane matiosan sakeng kantilan sareng pemade. </br></br>Karya tabuh kreasi Speech Delay puniki sampun kapentasang ring festival Musik Kreatif Kuno Kini duk warsa 2020 (kalih tali kalih dasa). Tabuh-tabuh tiosan sane karipta olih Mang Sraya prasida kapiarsayang ring kanal Youtube Sraya Murtikanti.yang ring kanal Youtube Sraya Murtikanti.)
  • I Putu Swaryandana Ichi Oka  + (Swasti prapta pinaka garapan tari sakeng kSwasti prapta pinaka garapan tari sakeng koreografer Dewa Ayu Eka Putri sakeng Banjar Pengosekan, Desa Mas, Ubud kasarengin komposer I Putu Swaryandana Ichi Oka sakeng Banjar Sayan, Ubud, Gianyar. Garapan tari puniki karipta duk warsa 2018 miwah kapertama kasolahang ring Festival Cudamani warsa 2018. Festival Cudamani puniki kamargiang nyabran warsa sane kakawitin duk warsa 2016. </br></br>Swasti Prapta madue arti ring Bahasa Indonesia, Selamat Datang. Garapan tari kreasi baru puniki matatujon ngibur miwah ngerauhin sahananin sane becik-becik sakeng sedaging jagate. Sesolahane dangan pisan sakewanten madue kasuksman sane ageng. Punika sepatutne yening nyanggra sekancan napi sane rauh ring kahuripan manusane. </br></br>Gending miwah tembang sane harmonis miwah dinamis ngantenang sayaga pacang nyanggra parindikan sane anyar. Simetri miwah asimetri setata medampingan. Sekancan sane becik nenten pastika mawit sakeng sane becik nanging mawit sakeng kahanan sane nenten becik. Swasti prapta, rahajeng rauh sekancan kawentenan jagat., rahajeng rauh sekancan kawentenan jagat.)
  • I Putu Supartika  + (Luh Ayu Putu, pianakné Pan Kembar semengan pesan suba nyetil. Mapenganggo bungah. Bajuné bawak, kantos ngenah pungsedné. Celanané bawak, ngédéngang paané ané putih, nuutang trénd jamané jan...)
  • I Putu Gedé Raka Prama Putra  + (Adaké? (Tudékamatra) Gumi jani yén subaAdaké?</br></br>(Tudékamatra)</br></br></br>Gumi jani yén suba masan pemilu</br></br>Calon-caloné nyansan liu</br></br>Mirib ké ia milu-milu?</br></br></br>Apang maan tegaké ba duur</br></br>Dini-ditu gelar-gelur</br></br>Kemu mai masesaud</br></br>Ané aget maan tegak</br></br>Tuah bisa makedék ngakak</br></br>Mula jelema merkak!</br></br>Ané sing maan, ngaé rusuh</br></br>Apang sing pocol peluh</br></br>Mula jelema buduh!</br></br></br>Makejang mapi-mapi ririh</br></br>Nanging sujatiné pamrih</br></br>Patuh sing demen tuyuh</br></br></br>Adaké ané sujati rungu</br></br>Tusing guyu-guyu</br></br>Ané patut gugu?</br></br></br></br>2009 Tusing guyu-guyu Ané patut gugu? 2009)
  • IDK Raka Kusuma  + (DI LAPANGAN PUPUTAN (IDK Raka Kusuma) /1/DI LAPANGAN PUPUTAN</br>(IDK Raka Kusuma)</br></br>/1/</br>di lapangan puputan, Lirang sabilang peteng tiang ngantiang</br>negak di tanggunné ané paak tekén trotoaré kanti endag suriané</br>buka ané suba-suba. lakar ajak ngraos kanti poosé pakecoscos</br>ngraosang démokrasi ngraosang suksési</br>makenyat-kenyatan uat baong</br>sing ngrunguang anaké ngrunyung mabalih iraga. kitak-kituk, bingung sing ngrunguang kuluké ngongkong</br>Lirang, Lirang, Lirang</br>sesai, sesai tiang ngantiang</br></br>/2/</br>ada anak ngorahin tiang</br>idéwa sing luas nganging kaluasang ka tongosé sepi jampi</br>di wawengkon Sukabumi</br>koné yén suba di tongosé totonan malipetan sing nyidaang</br>krana yén suba di tongosé totonan ilang, ilang sekayang-kayang</br>ané ngorahin takonin tiang tongosé ento dija</br>anaké totonan seming nadaksara ngejer ngraos: da nakonin tiang</br>laut magedi. nu seming muané nguntul majalan. enduk tindakané</br>/3/</br>ada buin ngorahin tiang</br>idéwa sing ngilang nanging kailangang sig tongosé silib lan ilid kasaubang</br>buka nyaubang saang</br>koné ngalih tongosé ento kéweh pasaja buina, koné, salantang rurungé kema jagain singa, jagain buaya</br>jagain macan, jagain raksasa</br>makejang galak kabinawa apa liwat sarapa</br>bésbésa satondèn amaha tulangné mabrarakan depina</br>mara tiang ngorahang lakar kema tan pasangkan gagéson magedi ia</br>/4/</br>Lirang, Lirang, Lirang sajaan idéwa kaluasang? sajaan idéwa kailangang?</br>petengé dibi, dugas nlektekang bintang</br>inget tekén idéwa, patbelas tiban ané lintang</br>girang ngraos: démokrasiné lakar menang suksésiné lakar kalaksanaang</br>tiang matakon: menang kénkén?</br>kalaksanaang kénkén?</br>suud kedék ngraos idéwa</br>sang kuasa ané meled aidupan kuasa ané maparisolah danawa</br>lakar suud ngisi gumi</br>énggal, énggal lakar maganti</br>/5/</br>petengé jani suud nlektekang bintang diastun suba tengah ratri</br>diastun dinginé tan kadi</br>di tanggun lapangané paak tekén trotoaré tiang nembang</br>Lirang, Lirang, Lirang, nu tiang ngantiang kapining idéwa tiang lakar ngorahang démokrasiné jani, kema-mai ngampehang upas merajah bebai</br>sang angawarat ané gugu kaula kuasa di subané suksésiné liwat</br>jejeh, jejeh setata marasa</br>jejeh tekén lawat aéng angkrag-angkrag joh sawat</br>demen gati atiné yén idéwa teka ngraosang dini kanti endag suria</br></br>/2008-2012/aosang dini kanti endag suria /2008-2012/)
  • I Putu Supartika  +
  • I Gusti Gedé Djelantik Santha  + (MAJOGJAG (Djelantik Santha) Wayan SentanaMAJOGJAG</br>(Djelantik Santha)</br></br>Wayan Sentana alon-alon nytandar motorné di samping balé dauhé apang tusing pirenga tekén reramanné ané sedeng iteha ngorta padaduanan di ampiké sambil ngopi.</br></br>“Om Swastyastu,” sapanné Wayan Sentana alon sada masalin munyi.</br></br>“Om Swastyastu,” pasaut bapannē matolihan. “Béh, cai Yan, kadén bapa nyén ané teka, tumbén nganjali? Biasanné jeg nylonong,” pasaut bapanné matadah tengkejut.</br></br>“Nggih Pa, Mé. Gumanti ja tiang meled nyugjugin, napi salam krama Baliné nyak nyambung marakyat nganti teked ka désa-désa. Ané biasanné koh ngomong?”</br>“Nah, ajanian suba sayan ada perubahan. Nanging mara di sangkepan, di upacara lan acara adat né matadah resmi. Cara mapepadikan, nrima tamiu dines muah ané lénan.”</br>“Sing kénkén Pa, mula sukil ngawitin ngaé ané melah. Tiang masih jani malajah ngomong basa Bali ané madan beneh, sawiréh jani basa Baliné suba sayan nglimbak.”</br>“Nah mungpung Wayan ngoraang basa Baliné sayan limbak, mémé masih ajak bapan ceningé mara sedeng ngortaang basa Bali ané dadi pajogjag dané Gusti Mangku Ngurah ngajak okan-okanné di jeronné ibi sanja,” raos méménné nyelag maketur.</br>“To kénkén ané dadi bantang pajogjagé? Kadén Gusti Mangku dané mula wikan?”</br>“Baané saking wikanné, dané marasa tusing ngerti tekén tata caran anaké ngajahin anak cerik ngomong cara janiné. Cara cening uli cerik mara ngedat suba urukang mémé ngomong mabasa Bali. Apa jani cening marasa kéweh mabasa Bali?” patakon méménné.</br>“Yén tiang tusing kéweh ngomongang basa padidi.Yén basa Inggris, basa Jerman mara kéweh. Patuh cara anak cerik Amérika, Australi ngomong Inggris sing marasa kéweh. Yén ia ajak mabasa Indonésia, Bali, mara kéweh. I raga masih yén malajah mawirama mara kéweh, sawiréh i raga mara majumu malajahin sasubané i raga gedé,” pianakné negesang.</br></br>“Ento suba ané nikaanga tekén Gusti Mangku i tuni semengan. Raganné masadu marasa nyelsel ngelah oka dadua pada wikan nyastra lan mabasa Bali, Kawi, nanging tusing nyidang ngurukang oka padidi mabasa Bali. Taén putunné ané di Dēnpasar mantuk ngiring ajinné. Pekakné nakonin baan basa Bali, nanging sautina baan basa Indonésia. Mara takonina okanné, Gusti Putu Raka pasaurné ngandang, ngampar. ”Béh aji bas kuna, pénter mabasa Bali ten nekaang napi.</br>Samaliha ngomong basa Bali sulitan tekén basa Inggris. Misi anggah-uingguh, ten ja abesik cara basa Indonésia lan basa Inggris utawi Jerman. Nika mawinan tiang ngurukang basa Indonésia lan basa Inggris dumun mangda nénten kuciwa ring timpal-timpalné di sekolahan. Malah sampun kurukang basa Jepang.”</br>I poan okanné ané dadi pegawé bank di Jawa, Gusti Madé Rai mantuk, masih ngajak putunné ané maanjar ajak putunné ané di Dénpasar. Masih takonina baan basa Bali alus utawi sagét kasar. Makejang sautina baan basa Bali alus tekén putunné. Lantas okanné takonina kénkén dadi bisa mabinaan piuningné mabasa Bali. Pasaur okanné lan mantunné tuah yén di jero raganné setata ngurukang okanné ngraos baan basa ibu, mabasa Bali. </br>Kocap yadiapin raganné malinggih di Lombok, ané wewidanganné ngomong Sasak, di Jawa ané ngomong Jawa lan basa Indonésia, nanging di jeronné raganné tetep mabasa Bali. Dadi patuh cara prisip bapané, ngurukang raré patut nganggon basa ibu, basa Bali. Basa ané lénan pastika lakar kabakatang di sekolahan utawi makursus. Yén basa Bali dija ngalih kursus, yén sing di asrama utawi di umahé padidi? Yén kanti i pianak tusing bisa mabasa Bali, ané pelih boya ja i pianak, nanging i rerama ané ngutang basa ibuné padidi, sok géngsi nguber bukité ejohin. Kadirasa anaké uli Belanda nguber malajah basa Bali.</br></br>“Saja ento Bapa, Mé, tiang masih dugasé tundéna survey tekén doséné di Buléléng ané tepukin di masyarakaté mula tuah buka kéto. Liunan para janané ngurukang pianakné baan basa Indonésia, malah mabading mara malajah basa Bali di sekolahan. Sinah sukil tan bina cara malajahin basa Inggris. Ento ngranayang basa Balin anaké jani kaku, sawiréh nyalin uli basa Indonesia ka basa Bali. Conto: “Sapi saya akan saya sembelih” kabasabaliang dadi “Sampi tiang lakar tiang gorok.” Patutné “Sampin tiangé lakar gorok tiang.”</br>“Sajaba ento yén titénin basa Baliné gumanti ngelah anggah ungguh basa, sawiréh ngelah basa kasar, madia lan alus. Ada masih alus sor, alus mider, satmaka ngurukang para janané apang bisa ngalap asor ané numbuhang budi suci adiluhung mawit ulian basa. Hormat tekén sang catur guru. Tekén rerama, guru pangajian, guru wisésa, muang guru swadyaya saking mabasa alus. Apang tusing alpaka guru. Bani nyagur rerama, guru, misuh pemimpin. Ulian basa, bani ma-kamu, macai, maicang tekén sang guru cara basa Inggris lan Indonésiané pragat you…, kamu, engkau, aku yadian tekén Hyang Widi Wasa.”</br>“Saja Pa, anaké uli dura negara masih ngomongang kéto. Basa Baliné sujatinné ba sarasa, basa budaya ané numbuhang sopan santun. Kruna-krunanné masih komplit. Cuma yén di Buléléng, tiang kayang jani kari majogjag indik kaja lan kelodé. Cara Buléléng kaja artinné arah ke gunung dadinné ka selatan. Kelod artinné arah ke laut dadinné ka utara. Yén cara i raga ané ketah kaja, kelod, kangin, kauh ento tuah mata angin, utawi pangider buana, patuh tekén bahasa Indonésiané: utara, selatan, timur, dan barat. Boya ja arah kaja lan kelodé ané maarti ka gunung lan ka laut ané dadi gentinin aji kruna ka ulu lan ka tebén.</br>Kayang kamus Bali-Indonésiané masih rancu, basa Baliné ten ngelah mata angin, padahal nawang pangider buana komplit kayang déwa nawasanga, warna, lan uripnné yén macaru. Miribang saking mula salah kaprah,” raosné Wayan Sentana ngacuh, mimbuh bingung.</br>“Dadi masih orahang kéto. Yén selehin miribang uli pangawit malajah ngomong raréné di Buléléng orahina gunungé kaja lan pasihé kelod, pinaka basa ibu. Tuara ngitung mata angin cara janiné. Apa buin ada kompas, ada kar utawi peta anggon uger mata angin. Éééh, nguda dadi mingungang kaja kelod suba nawang ulu tebén?” raos bapanné teges.</br>“Saja Pa, Mémé. Tekan tiangé mulih sujatinné lakar morahan yén kayang lulusé ené tiang payu ngantén ajak gélan tiangé Setyowati. Nanging ia sing nyak magama Hindu. Yén dadi cara Jawa, tiang ajakina milu gaman raganné. Yén sing kéto melahan pada tetep ngaba agamané soang-soang. Ibu lan bapakné setuju kéto. Cara janiné beneh masih kéto. Nanging tiang kari ngantiang pituduh lan papineh mémé lan bapané. Kénkén Bapa, Mé?”</br>“Badah…, né ja cai sajaan tusing nawang kaja kelod. Tusing ada wét buka kéto. Cai jumah muani padidi, yadiapin pada tetep tekén agamané padidi. Lantas kénkén tata upacara pawiwahané? Kénkén nerapang bebanten ardanaréswari ngajak anak ané tusing magama Hindu? Undang-undang RI No. 1 Tahun 1974 masih tusing matutang buka kéto. Apa buin yén kanti cai paid bangkung. Yén dadi melahan kelidin,” pasaut bapanné sengit.</br>“Nguda kéto Pa, tiang tusing lakar ngalahin sentanané jumah dini. Yadin kurenan tiangé malénan agama, kadén Tuhané ané kasembah masih patuh?” raosné Yan Sentana.</br>“Ooh, yén saja ia nganggap Tuhané patuh, nguda ia tusing nyak milu tekén cai? Yén cara i raga mara kéto. Ékam Évam Adwityam Brahman. Mawinan anaké luh ngantén nutug anaké muani, nganutin adat ka purusa. Apang sajaan masaanggama sekala lan niskala. Yén cara anaké malayar apang dadi aperahu nuju pulo harapan,” pitutur bapannē </br>“Mimiiih Wayan… Yan. Precuma cai masekolah tegeh-tegeh. Kadén mémé ja lakar sayan ngerti. Nyatané cai mula tusing nawang kaja kelod, apa buin kangin kauh,” kénten raos méménné nyelag. Wayan Sentana bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.bengong, tumbén majogjag ngajak reramanné.)
  • Komang Adnyana  + (MALAIB SUTRISNI! MALAIB! (Komang Adnyana) MALAIB SUTRISNI! MALAIB!</br>(Komang Adnyana)</br></br>“Tuah abesik ada jalan. Depang pianaké magedi. Né mara pianak ka pertama. Buin pidan i raga lakar ngelah pianak akuda ja keneh Luhé. Ipian bliné tetep cara pidan. Yan pianaké luh, bli dot ia dadi pragina paling kasub. Yan muani, dumadak ia dadi muani sujati. Kuat. Mawibawa. “.</br>Sutrisni ngidemang paningalanné. Sakit ulian lekadang pianakné ané kapertama enu karasayang dislagan pahané. Awakné lemet, liu anaké ngorahang nglekadang pianak cara mangantung bok akatih, né jani ia muktiang padidi. Mula saja-saja atep bates idup matiné.</br>Pianakné kapertama lekad luh. Seken-seken ngenyudang keneh. Ngaé sing med-med nolih. Kulitné barak, leh nyangling. Bokné selem malengis karasa makeber Sutrini sabilang nepuk buah tresnané ento. Dikeneh ia, sing suud – suud nyerit. Ipun dedarin titiang. Tepuk tiang awakné ngendih. Ditundunné kebat kampid keberang ditundunné, keberang ja mémé jegeg!.</br>Karasa ngumbang Sutrisni kaampehang negehin langit ané paling tegeha. Kewala, makelo-kelo ada ané ngaé tangkahné nek, ada ané ngengsut, mentik cara dui di ulu hati. Makelo-kelo nyasan ngalanyingang. Sumingkin ngamanganang. Pedih. Duiné ento ké ané lakar nyongkét buin pidan, ngaé kampid Luhé uék, laut mémé macepol ulung?</br>***</br>“Pidan yan pianaké lekad, pastika bagia idupé bli. Mirib cara ngumbang ka langit.</br>“Ngumbang?”</br>“Saja. Tiang ngipiang pianak ragané ngelah kampid.”</br>“Luh liunan mabalih film. Liunan maca buku dongéng”.</br>“Apa pelih bli? Apa pelih tiang ngedotang pianaké nyalanin idup ané luungan tekén i raga?”</br>Kurenané, Made Wisnawa, tuah ngwales aji kenyem. Paninngalané nolih Sutrisni. Maka dua saling tlektekang. Sutrisni seken-seken ngrasayang tresnan kurenané nu patuh cara dugas matemu simalu. Ngendih mangarab-ngarab. Abedik sing ada makuang. Sing pocol ia rasané bani nglawan pangidih mémé bapané Sutrisni pidan. Apang da pesan ngantén ngajak Madé Wisnawa. Mapan gagaéné sing seken. Pergaulané sing beneh, tukang gambar sing laku, seniman masi tidong. “Apa kal amah mani”. Kéto mémé bapané Sutrisni setata ngingetang.</br>Rikala belingané suba maumur kutus bulan, kurenané nyasan ngedénang rasa sayangné. Mirib masaih cara sayangné Prabu Basudéwa tekén Déwaki dugas ngantiang plekadanné Kresna di tengah kerangkéng Kangsa. Tusing med-med Wisnawa nuturang ipian-ipian yén pianakné tumbuh kelih buin pidan.</br>“Bli dot pianak i ragané dadi pregina, apang bli nyidaang ngambar paukudané cara pragina-pragina sané kasub pidan-pidan. Lakar gaénang bli kanvas paling gedéna. Ia lakar dadi modél bliné ané paling luunga”.</br>“Yan kéto pianaké apang luh lekadné. Kéwala tiang dot pianak muani Bli,” Sutrisni ngemanying.</br>“Muani masé dadi. Lakar ajahin bli ia ngambar uli cenik. Apang dadi pelukis ané seken-seken metaksu. Kasub, pokokné seniman”.</br>“Diapin sing ngelah pis?”</br>“Bli masé sing ngelah pis, adi Luh enu demen?”</br>Sutrisni mendep. Da pesan nakonang petakon yan suba pada tawang pesautné.</br>***</br>Ento tuah I pidan. Né jani ada né mabading. Kaliwat soleh.</br>“Sutrisni ! Sutrisni! Luh. Bangun Luh”.</br>Munyin Madé Wisnawa ngaé Sutrisni tangkejut. Maglebug karasa awakné ulung di subané itunian joh kaplaibang kenehné padidi. Biasané ia setata demen yan nepuk muan kurenané, nanging sasukat marebat gedé aminggu né suba liwat ia nadak gedeg mimbuh seneb. Biasané ia nadaksara dot sabilang ningeh munyin kurenané kisi-kisi disamping kupingné, kéwala jani ia mabalik nyen sing kodag-kodag. Wisnawa suba masalin dadi anak lén.</br>“Kénkén Luh, suba keneh-kenehang Luh buin apa ané orahin bli dugasné?”</br>“Apa seken-seken sing ada jalan lén bli? Apa sing ada ané nyak ngemaang nyilih?”</br>“Tusing ada. Bli suba paling kema-mai. Sing ada ngamaang. Timpal-timpal bliné patuh kéweh idupné”.</br>Sutrisni tusing nyidayang nangkek yéh matané. Pidan ia sing sanget ngitungang pipis, né jani ia seken-seken sing nyidayang makibeh ulian pipis. Diapin suba mautsaha ngirit, sairit-iritné, penghasilanné tetep kuangan dogén. Kéweh ngalih pis yan tuah ngandelang ngadep gambaran. Apabuin kurenané boya ja pelukis terkenal. Wisnawa paling. Stréss. Gambarané sayan soléh-soléh. Né paling sidurina, ulian sisan cétné telah, gambaran légongné nungkak sing matendas. Warnan awak praginané masi abesik, makaukud barak getih.</br>“Jalan to dogén né ada jani. Sing ada lén.”</br>“Bli seken-seken dot ngadep pianak i ragané?”</br>Sutrisni nengkik. Paningalanné nelik. Lengen kurnané kadémbét seken-seken tekek.</br>Wisnawa maanggutan. “Anaké ento ngorahanng teka buin mani. Mirib buin puan mara pragat surat-suratné.”</br>“Apa bli suba buduh? Bli las ngadep pianak bliné padidi?</br>“Apa Luh dot i raga terus-terusan idup sengsara?”</br>“Kéwala sing kéné carané bli!”</br>“Keneh Luhé kénkén? Ngidih ka mémé bapan Luhé? Apa Luh ngengsap suba katundung! Suba sing akuina pianak, suba ulaha cara cicing gudig!!”</br>Sutrisni bengong.</br>“Pipisé ento sing anggon mayah rumah sakit dogén. Pipisé ento anggon idup i raga saterusné. Pidan kénkén ja keneh Luhé. Pianak dadi gaé. Akuda ja kal isinin bli.”</br>Wisnawa magedi ngambrés. Anak muani ané pidan tepukina kuat, ané sayangné kaliwat, né jani masalin dadi anak muani getap, ulah aluh. Apa seke-seken sing ada jalan lén? Singké ada anak olas nulungin nyang besik? To ngudiang kurnané sing mautsaha nanjaang gambarané ka nyén ja ané tepukina di jalan-jalan? Anak idih-idih dogén nyak néndéh ngreremih, to ngudiang kurenané milih jalan ané jelékan?</br>Petengné Wisnawa masi tusing ada di sampingné. Rumah sakité ramé, pasliwer munyin batis matindakan. Kupingné karasa sampetan. Sutrisni sing nyidayang ngidemang paningalanné. Tepukina pianakné pules leplep. Bibihné mungil, pipiné masemu barak. Nawangké ia yan méménné jani sedeng kaliput jejeh? Kresepké ia yan buin pidan aidupan lakar sing nawang taén lekad uli selagan batis anak luh madan Ni Ketut Sutrisni?</br>Di kéné-kénéné inget buin ia tekén munyin bapané dugas pidan. Dui di ulu hatiné nyasan ngedénang. Pianakné jani tusing buin tepukina makampid kebat. Tunduné puyung. Kenehné elung. “Magedi ba Luh. Magedi. Kéwala ingetang. Luh tusing ja pianak bapa buin. Da pesan mabalik mulih, apabuin ngusud bangkén bapané. Apa ja dadiné buin pidan Luh nyalanin padidi” kénéké baya ané jejehanga tekén bapané? Adaké ia suba kena pastu, tulah idup?</br>***</br>Buin maniné, Wisnawa teka ngajak anak muani soléh ka rumah sakit. Toris. Adané Miké, bulé uli Australia. Diapin manis, kenyem muani macunguh mancung ento ngaé angkihan Sutrisni menék tuun. Gedeg. Apabuin rikala pipin pianakné kacolék, nyasan ngrudug tangkahné.</br>Buléné ento adung pesan matutur-tuturan, ajak kureranané. Kéto masi ajak dokter lan perawaté. Di kénkéné makejang kedék pakrikik sambilanga ngusud panakné. Ngusuhin kulitné ané nadaksara tepukina ocem. Ilang endihanné. Suud mesuang galang. Ada apa mirib? Singké makejang suba milu ngékadaya apang pianakné seken-seken palas ngajak déwékné? Apaké dokteré milu maseka?</br>Diapin tusing seken pascad, Sutrisni kresep gigis-gigis apa ané orahanga buléné ngajak somahné. Buléné totonan tusing pegat-pegat ngorta. Né jani nyasan-nyasan bani. Suud kéto kedék bareng-bareng ajak kurnané. “Shé will bé my néxt hottest dancer. Won’t shé?”</br>Sutrisni nekep kupingné. Dikéné-kénéné ia marasa sanget jelékan tekén Déwaki, jelékan tekén satua-satua iluné, raksasané boya ja Kangsa, kéwala kurnané padidi. Né jani tuah abesik né ada dikenehné. Sing ada lén malaib, malaibang pianakné kénkén ja carané. Kénkén ja apang maan selah satondéné pianakné seken-seken makisid ka liman buléné ento. Malaib Sutrisni. Malaib!!! palaibang ragané ka tongosé ané paling singid!! Malaib cara prabu Basudéwa nyelamatang Kresna.</br></br></br> Dénpasar, 2011 Dénpasar, 2011)
  • I Gedé Gita Purnama Arsa Putra  + (NGALIH SAMPI GALANG BULAN (I Gedé Gita PurNGALIH SAMPI GALANG BULAN</br>(I Gedé Gita Purnama)</br></br>Mapangsegan jani Pan Kadés di bucu, udeg suba telah, anggona nyujukang ruko. Saja suba pragat limang bungkul jani rukoné di sisin marga, ané malu tongos nyujukang rukoné tuah tegalan kopi, kopi arabika nomer satu. Sakéwala ajin kopiné sing taen nomer satu, pragat maglebug maguyang dogen ajiné. Buin misi caplok tengkulak digantiné mupu liu. Bandingang mamocol, adénan jujukang ruko tegalé. Tusing ja Pan Kadés dogen ané mapangsegan, méh ada atenga krama desané milu mapangsegan, ulian suba kadung nyujukang ruko di tanah tegalané ané di sisin margané. Yén di kenehné dong suba luung itung-itungané, rukoné pragat, kontrakang, mani jeg pragat nampi pipis kontrakan dogénan. Ané abugkul kontrakang 50 juta atiban, yén ngelah limang bungkul suba 250 juta atiban. Méh, jeg luungan tekénang negen NIP panekan pipisé. Apabuin saihang tekéning asil tegalané, arah, jeg joh sawat. Kéwala ento mara itungan di ipian dogén. Jani makejang suba sambrag, ngalih sampi galang bulan jani judulné.g, ngalih sampi galang bulan jani judulné.)
  • Putu Sedana  + (NGEPIK TANAH PLEKADAN (Putu Sedana) TembNGEPIK TANAH PLEKADAN</br>(Putu Sedana)</br></br></br>Tembang parwata ngepik tanah plekadan</br>ngalap bintang mauder</br>legané maganda di pangipian</br></br></br>Ada satua tuun uli bukit tua</br>lanji-lanji</br>lampahé meték angin</br>prasanggake ngempug déwék di tutur pinaruh?</br></br></br>Panampin keneh ngutang kita</br>kadalu di taman pajantosan</br>ngalih apa buka apa</br>ngaba suung di panyepén</br></br></br>ngepik tanah plekadan suung di panyepén ngepik tanah plekadan)
  • Mas Ruscitadewi  + (PALET 1 SETTING: Magenah ring abian utawiPALET 1 SETTING:</br></br>Magenah ring abian utawi tegalan sane sampun akeh katandurin entik-entikan minakadi pala wija, pala gantung, pala rambat, miwah sahananingipun. Sakemanten wenten aundag tanah sane nenten madaging entik-entikan lan madaging plastik sane akeh matumpuk.</br></br>GEDE PURNAYA negak di baduur batu sane magenah di samping plastik sane matumpuk punika</br></br>PURNAYA: Aduh Dewa Ratu, luu napi ja niki ane metumpuk-tumpuk di tegalan tiange?</br></br>Yen keneh-kenehang. Abulan suba luu makacakan dini, uli uliane abedik jeg ngancan ngebekang tur jani dadi cara bukit. Inguh tiang ngenehang kenken ja tegalan tiange ne.</br></br>Lantas rauh NYOMAN DUAJA jagi ngutang luu di tegalane Purnaya.</br></br>PURNAYA: Ih man apa kel gae ditu?</br></br>DUAJA :Ngutang luu lah, kadan awake raga kel ngutang pipis?</br></br>PURNAYA :Ih dong tingalin malu Man, to luu suba makacakan ditu dong ngawag- ngawag awake nagih ngutang luu. Kone anak Bali to suba nyalanang ane maadan Tri Hita Karana, adi jeg ngawag ngutang luu, dija ane maadan Palemahan ento ane satata satya sareng lingkungan.</br></br>DUAJA :Dueg ja masi Gede Purnaya. Nah sabar malu De, ne sujatine tiang ngutang luu dini wantah kel dadi investasi.</br></br>PURNAYA : Apa? Investasi kone, ento luu Man tusing ja pipis ane ngidang dadi investasi.</br></br>DUAJA: Justru itu, karena luu itu bisa dijadikan investasi.</br></br>PURNAYA: Maksud Nyoman to apa?</br></br>DUAJA: Nah kene ceritane De, kan rage ngelah timpal ane tegalane patuh alah awake, bek misi plastic, ia kone maan pawisik mangda ngurug plastik ento aji tanah, terus to pulanina tanah ento aji punyan juuk. Jeg mebuah plastik kone punyan juuke, adepa di peken jeg laku keras jani buah plastik ento.</br></br>PURNAYA: Men jani kenken rage tusing ngelah punyak juuk ne ada tuah punyan duren dogen.</br></br>DUAJA: Bah sing kenken malah to luungan biin. Juuk kan cenik buahne, yen duren bisa gedenan biin.</br></br>PURNAYA: Oh nyak seken to, men jani kenken carane. DUAJA: Jeg aluh to, tanem gen alah punyan biasa. PURNAYA: Maksud awake apa? DUAJA: Badah aduh lengehne ngelah timpal, ane paling si malu ngae malu bangbang.</br></br>PURNAYA: Ih ngudiang ngae bang-bang, nyen ane kal tanem ditu? DUAJA: Bah awake be ane lakar tanem rage ditu PURNAYA: Meh seken to? Sing mati rage nyanan toh?</br></br>DUAJA: Tusing lah, ne ngae bangbang anggon ngurug plastike ento, masak nyen timpal pedidi kaurug.</br></br>PURNAYA: Men di be suude urug rage tanahe kudiang jani?</br></br>DUAJA: Ih pulain duren nyanan, punyan duren ento mabuah dadi plastik terus to adep.</br></br>PURNAYA: Ah seken to? Kenapa sing semangka gen pulain?</br></br>DUAJA: Ah dadi gen yang penting inget bagi-bagi komisine nah.</br></br>PURNAYA: Oh nah santai gen nyanan yen be mebuah durenne. Oh saja kel siam sing punyan ne?</br></br>DUAJA: Oh ingetang nyiam nah tiga kali sehari sesudah makan</br></br>PURNAYA: Adi alah minum obat dogen. Nden malu yen pupuk perlu sing? Rage sing ngelah pupuk jani.</br></br>DUAJA: Perlu lah, amen keto jani atehina ja meli pupuk</br></br></br>PALET 2 Di tengah alase sane wenten punyan duren gede ngandang di tengah margi alase. Duren punika mabuah emas makasami gede-gede</br></br>PURANAYA majalan-jalan di alase lantas ngoyong di punyan durene punika</br></br>PURNAYA: Bih adi gede-gede san buah durenne nah jeg mas dogen asane isine puk</br></br>Wusan punika wenten buah duren sane ulung pas di arep PURNAYA mare bukak. Buah durene punika nenten je misi emas dogen. Di buah durene punika wantah wenten anak cenik sane ngeling.</br></br>PURNAYA: Ih dadi ada anak cenik dini di tengah durene, nah yang penting rage sugih hahahaha ulian duren.</br></br>Lantas ada duren macepol sane pas ngenenin sirahne PURNAYA raris limuh.</br></br>PALET 3 Magenah ring tegalan Gede Purnaya.</br></br>PURNAYA sedeng sirep di batan punyan poh ane gede lantas DUAJA teka ngalih sambilanga nundun I Purnaya.</br></br>DUAJA: Ih Purnaya Bangun-bagun…</br></br>PURNAYA: Ih ada apa ne semengan gati nundun raga, DUAJA: Aruh semengan kone, suba sanja ne De PURNAYA: Apa? Sanja? aduh bangkung rage konden ada ngemang ngamah ne</br></br>(Purnaya rengas nagih enggal-enggal mulih).</br></br>DUAJA: Ais, sabar ke malu. Ne rage kal matakon kenken punyane? Suba ada perkembangan?</br></br>PURNAYA: Uli aminggu raga mula punyan ne, masih tusing ada mentik.</br></br>DUAJA: Pasti awake engsapan yiam ae? PURNAYA: Ye sajan puk adi jeg engsapin dogen nyiam. DUAJA: Badah kenkenan men ngelah punyan mentik engsapang dogen nyiam toh.</br></br>PURNAYA: Nah sabar gen malu Jhon, jani ba kal siam.</br></br>PURNAYA raris nyiam punyane ento. Saget wenten suara grudug lan ujan bales. Wusan punika tanahe makeplug wenten anak cenik ngeling uli tanahe.</br></br>PURNAYA: Ih Nyoman, adi pesu panak uli punyan ne ento man?</br></br>DUAJA: Adi tumben keto nah biasane nak nyak ye pesu punyan, apa ja ane ngranayang nah?</br></br>Saget wenten raos saking langit</br></br>SUARA: Rare puniki lekad santukan madue tetujon jagi kewaliang kaentegan para manusa ring marcapada, kaentegan sareng dewa, manusa sane lianan tur gumi genahe melinggih. Sira ja sane jagi nguwugan jagate puniki lakar kepadaman olih sang rare puniki.</br></br>PURNAYA: Apa tuni ngomong to?</br></br>DUAJA: Oh awake masih ningeh munyi to?</br></br>PURNAYA: Oh awake masih ningeh? Berarti ne bhatara ane ngeraos ne.</br></br>DUAJA: Nah yen keto berarti ne tusing ja raos boya, berarti rare ne seken lakar ngisiang gumi.</br></br>PURNAYA: Bih berarti ane hubungane ajak ipian titiang dibi.</br></br>DUAJA: Maan ngipi apa awake De? Ngidang ngipi awake?</br></br>PURNAYA: Ih adi bani keto awake ngeremehan rage adi? Awake tusing nawang ipian rage biasane seratus sepuluh persen terbukti beneh.</br></br>DUAJA: Bihh, serem san asane nok. Nah kenken ipian awake ento?</br></br>PURNAYA: Nah kene kone ceritane. Rage kone mejalan di alase pedidi, saget di tengah rurung alase ento ada punyan duren ane buahne ngaad sajan. Nah awake nawang apa isin durene ento?</br></br>DUAJA: Ije je rage nawang? Kan awake ane ngelah ipiane adi rage takonin.</br></br>PURNAYA: Ye sajan puk hehe. Isin buah durene ento tusing je duren. Nanging isine ne to emas bek gati. Nah tusing emas dogen kone isin durene ento, durene ento masi misi panak cenik.</br></br>DUAJA: Bih, keren ipian awake puk, men kenken biin?</br></br>PURNAYA: Suud to ada buah duren biin ulung, tepena sirah rage, rage langsung limuh suud ipiane.</br></br>DUAJA: Badah! Yen keketo asane luung ipian awake De. Nah ne jani kal kudiang ne panak cenik ne?</br></br>PURNAYA: Ahaa, perlu sing gaenan banten telung bulanan?</br></br>DUAJA: Ih lengeh celenge, adi ngawag-ngawag ngaenan banten telung bulan.</br></br>Awake nawang pidan rare ne lekad? Nyen memene? Nyen Bapane?</br></br>PURNAYA: Hehe tusing nawang puk, kan tebak-tebak dogen je.</br></br>DUAJA: Ah pang sing kene, pang sing keto, jeg aba gen anak cenik ne ke balian lan kelihan dini.</br></br>PURNAYA: Ane cen alunan Man? Ke kelihan malu apa ke balian malu?</br></br>DUAJA: Aduh! Lengeh celenge!! To lo sik Jero Kelihan Mangku Pancer balian lan kelian di desa ne.</br></br>PURNAYA: Oh sik Jero Pancer, oh nah lan abe rare ne kemu. Ih sajan bangkung rage nyen ngemang ngamah?</br></br>DUAJA: Arah to urusan belakangan, tusing je mati bangkung awake mare awai tusing baang ngamah. Mai jeg enggalan majalan.</br></br></br>PALET 4</br></br>Magenah ring jero MANGKU PANCER irika wenten masi wenten PAN BADRA sareng</br></br>MEN BADRA.</br></br>JRO PANCER: Apa ane ngidang Pan Badra bang si gelahe, yen tiang ngidang ngemang</br></br>Pan Badra Pianak Muani.</br></br>PAN BADRA: Napi je sane jro kayunan tiang jagi jangkepin.</br></br>MEN BADRA makisi-kisi ajaka PAN BADRA</br></br>MEN BADRA: Seken beli lakar nuutin mekejang keneh kelihan sekaligus balian ane sesai mamunyah ne?</br></br>PAN BADRA: Men kudiang biin luh, iraga suba tusing nyidang ngelah panak. Beli masih tuah pianak adiri saking reraman beli. Pasti nyanan reraman beli lakar ngenah megantung di tiing petunge luh.</br></br>MEN BADRA: Nah amen suba keto keneh beline lan jalanan, sakewala tiang mebesen melah-melahang ngomong ajak Jro Pancer nah bli.</br></br>JRO PANCER: Kenken?Ada ne kuangan?</br></br>PAN BADRA: Nenten jero sami sampun siaga, tiang jagi nuutan napi ja pikayun Jero.</br></br>JRO PANCER: Engken? Mekejang? Yan keketo tiang tuah asiki, Pan Badra patut ngadep tanah ane di tegalan punika.</br></br>PAN BANDRA: Ih balian loba, suba mekejang tanah tiang nagih adep cai jani biin nagih ngadep tanah cang. Cuih cang tusing je lakar nyak ngadep tanah. yening Jro ngidang gemang tiang pianak muani tuah akijapan mata mare cang lakar ngidang nuutan munyin jrone.</br></br>Wenten lantas I SIDIA pecalang ne Jro Pancer. Ia melaib angkihane nyangsur ngereh Jro</br></br>Pancer</br></br>SIDIA: Jro, wenten kocap anak sane ngrereh Jro.</br></br>JRO PANCER: Nyen to Yan? Sing kaorahin ne bapa nu nerima pasien dini?</br></br></br>SIDIA: To Gede Purnaya ajaka Nyoman Duaja Jro, suba kal orahin tiang tapi kone anak penting sajan Jro anak menyangkut urusan dunia kone!</br></br>JRO PANCER: Badah apa je gaena ajaka dadua to, ngae ruwet gen puk tusing ngerti rage sibuk ne.</br></br>Saget PURNAYA sareng DUAJA melaib ngangsur ngalih Jro Pancer sambilangan ngaba panak. Raris panak sane kabakta olih Purnaya punika kaambil olih Jro Pancer kaicen ka Pan Badra</br></br>JRO PANCER: Neh jani pianak muani akijapan mata, hahaha ne jani Pan badra harus ngadep tanah ane di tegalan ento.</br></br>PAN BADRA: Kenken ne maksudne?</br></br>JRO PANCER: Nah ne penting jani tegalan pan badra suba tiang ane ngelah ne jani pan badra lan men badra pesu uli dini yan tusing gelahe lakar Nundung Pan Badra uli desa.</br></br>MEN BADRA: Ih sing dadi kenene, tiang tusing lakar nyak ngadep tanah tiang.</br></br>JRO PANCER: Ih Men Badra nawang apa to satya wacana hah? To tuni kurenan cai ane manunyi yen ngidang bang cang panak akijapang mata jeg lakar maadep mekejang tanah tegalane.</br></br>MEN BADRA:Ih kelihan lebihan bog-bog, asanan nyanan kenken karma phala to nah.</br></br>JRO PANCER: Ih lebian munyi cai, Sadia aba jleme-jleme ne pesu diolas.. SADIA: Ngihh jro SADIA raris nundung PAN BADRA ajak MEN BADRA PESU.</br></br>PAN BADRA: Ihhh sajan balian berek. Kenkenan gumine melah yening ada kelihan biin misi dadi balian ane nista kekene? Kene ane meadan guru wisesa? Nah santukang tiang satya wacana tiang lakar ngadep tanah tiange sakemaon inget karma phala pasti mejalan Jrooo…..</br></br>Wusan PAN BADRA miwah MEN BADRA katudung, PURNAYA miwah DUAJA</br></br>nglanturan ngeraos majeng MANGKU PANCER.</br></br>PURNAYA: Jro, ampura niki, sujatine tiang jagi nglanturan ngeraos akidik indik.. JRO PANCER: Gelahe suba nawang apa ane lakar Gede ajak Nyoman raosan jani. DUAJA: Maksud jero napi? JRO PANCER: Ne pasti masalah panak cenik ane tuni to kan? Saja sing?</br></br>DUAJA: Bih jakti san nika jro. Men jro uning napi pikobet sane polihan titiang lan</br></br>Gede indik rare punika?</br></br>JRO PANCER: Bih masak ane keketo gelahe tusing nawang. Pasti Gede lan Nyoman maan nuduk rare ne di tegalan, saja sing?</br></br>PURNAYA: Bih jakti san nika jro</br></br>DUAJA: Jeg mula seken jro mangku pancer to mula balian ane paling top. Nah yening kekenten napi sane ngaryaning asapunika jro?</br></br>JRO PANCER: Pasti Gede ajak Nyoman maan ngurug plastik di tegalan, lantas di ba duur urugan plastik ento kapulain bibit duren beneh sing?</br></br>DUAJA: Bih jakti nika tu. Sujatine tiang anak nuutang timpal tiange ring kota, ia masih patuh ngurug plastik nanging punyan sane kapula nika tios jro. Tiang mamula punyan duren timpal tiang sani ring kota nika mamula punyan juuk jro.</br></br>PURNAYA: Punapi men jro, iriki titiang anak nenten medue punyan juuk, sane wenteh wantah punyan duren kemanten. Buah duren kan agengan nika sareng buah juuk. Sira uning akehan tiyang polih rejeki.</br></br>JRO PANCER: Aduh pelih to De, anak tusing dadi plastik ento pulain ajak duren. Anak harus juuk sane patut kapula de.</br></br>PURNAYA: Oh kekenten ngih jero, nah niki nyambung akidik, sedurung punika kocap tiang polih ngipi nuduk duren sane isine mas-masan sareng anak cenik, napi nika artine ngih jero?</br></br>JRO PANCER: Bah jelek to artine De, nyening ngipi maan nuduk mas pasti wenten sane nenten enteg di tegalan Gede ne.</br></br>DUAJA: Oh sajan jro. Dugas tiang mare maan nuduk anak cenik puniki. Wenten suara saking langit sane ngerosan rare puniki jagi nyaga kaentegan ring marcapada, ten punapi nika jro?</br></br>JRO PANCER: Bih sing kenken. Ento ane tusing seimbang artine kene Man, timpal nyoman kan juuk pulane, nah nyoman kan duren pula yoman. Makane to ane tusing enteg utawi seimbang orang.</br></br>DUAJA: Oh kenten ngih, men mangkin punapi rare punika?</br></br>JRO PANCER: Tenang, urusan ento depang Jro ane ngurus, ane penting jani Gede patutne nglukat di tegalan.</br></br>PURNAYA: Punapi nika carane jro?</br></br>JRO PANCER: Jani Gede harus ngadep tegalan gedene.</br></br>DUAJA: Tusing dadi mecaru kemanten jro? Pedalem timpal tiange nika jro, ten wenten malih genah anggen makarya.</br></br>JRO PANCER: Oh harus ento Man, santukan tanahne Gede suba leteh apa buin krana mamula palstik. Tusing ada caru ane ngidang nglukat tegalane ento.</br></br>PURNAYA: Bih amen keto dija tiang lakar mekarya Jro?</br></br>JRO PANCER: Nah Gede malu harus ngadep tegalan gede ento, pipisne to anggon ngae usaha baru, anggon menin umah anggon menin sanggah, nyak sing?</br></br>PURNAYA: Becik sajan nika pikayunan Jro, nyen adol tiyang tegalan tiyange, tiyang dados pengusaha sukses, umah luung, merajan luung, bih jeg komplit idup tiyange jro. Nah sane mangkin sira sane jagi numbas tegalan tiyange?</br></br>JRO PANCER:Nah jeg aman to De, nyanan gelahe ane ngurus, pokokne gede jeg nerima pis beres.</br></br>PURNAYA: Bih cocok nika asane jero.</br></br>DUAJA: Nah de, adep be tanahe ento, inget gen ngedum nah PURNAYA: Adi ngedum tanah? Kan ane ngelah tegalane rage. DUAJA: Nah de inget nake ane maadan satya mitra.</br></br>PURNAYA: Nah amen keto satu persen gen nah komisine.</br></br>DUAJA: Nah sing kenken. Ih sajan jro santukan sampun galah tiyang sareng kalih nglungsur pamit ngih.</br></br>JRO PANCER:Nah mu ja, adeng-adeng di jalan nah.</br></br>PURNAYA: Ngih jero suksma.</br></br>(PURNAYA lan DUAJA majalan sambilange magending): Kita orang kaya…kita orang</br></br>kaya</br></br>PALET 5</br></br>Megenah ring natah jero sane asri</br></br>MEN BADRA negak sambilange mamula punyan di natahe sambilanga ngempu pianakne</br></br>PUTU ARTAWA</br></br>MEN BADRA: Mai tu tulungan ja kesep meme! Bibit punyan di samping ceninge.</br></br>ARTAWA: Ngih me (sambilanga majalan nyemak bibit punyanan) MEN BADRA: Suksma ngih Tu. ARTAWA: Meme, meme punyan napi niki adane me? MEN BADRA: Oh to punyan juwuk adane cening. ARTAWA: Men kenken rasan juwuke ento me? MEN BADRA: Rasan juwuke ento manis alah muan Putu dugas mekenyem.</br></br>ARTAWA: Ih meme. Oh saja me kenken carane memula punyan me?</br></br></br>MEN BADRA: Putu dot nawang kenken carane? Yen dot mai jemak bibite bin besik. ARTAWA: Nah antiang malu me. Putu jani lakar nyemak bibite ento.</br></br>ARTAWA raris ngambil bibit sane wenten, raris ia mewali ka meme ipun</br></br>MEN BADRA: Nah yen suba jemak jani tuutan meme nah.</br></br>ARTAWA: Alon-alon carane ngajin ngih me.</br></br>MEN BADRA: Ngih Tu, sane kapartama cening ngae malu bang-bang anggon tongos mula juwuk.</br></br>ARTAWA: Aampun me, suud punika napi ngih me?</br></br>MEN BADRA: Nah nyen suba jani jang bibite di bang-bangne suud to urug di tanahe.</br></br>ARTAWA: Oh sube me, suud to jani siam ngih me? MEN BADRA: Nah to dueg, mu jani langusng siam punyane Saget wenten punyan plastik ane mentik ring genah Artawa mamula</br></br>ARTAWA: (makesiab, bingung)Me, ne punyan apa ane mentik jani me? Adi langsung mentik punyane?</br></br>MEN BADRA: Ih ne punyak plastik adane. Adi bisa saget mentik punyan plastik mentik.</br></br>ARTAWA: Men punyan plastik ento kenken asane?</br></br>MEN BADRA: Punyan plastik ento tusing dadi ajeng tu, plastik ento nyanan dadi adep.</br></br>Saget teka PAN BADRA nyagjagin panak lan kurenane.</br></br>PAN BADRA: Ada apa ne rame gati?</br></br>MEN BADRA: Tuni tiyang ajak Putu kan mamula juuk pa, nah pas Putu nyobak mula juuk saget langsung mentik punyan, nanging tusing ja punyan juwuk ane mentik. Ane mentik ento wantah punyan plastik pa.</br></br>PAN BADRA: Apa? Punyan plastik cen cobak bapa tolih,</br></br>PAN BADRA langsung nyingakan entikan punyan plastik ane mare mentik punika</br></br>PAN BADRA: Ih sajan niki buk. Niki punyan plastik. Punyan plastik ane paling lung ane maan tolih bapa.</br></br>MEN BADRA: Men yan suba keto apa artine pa?</br></br>PAN BADRA: Ento artine punyan ne wantah punyan ane paling mael yan adep buahne me. Nah punyan ne masi paling enggal mebuah yen bandingan ajak punyan ane lianan.</br></br>MEN BADRA: Bih men keto berarti enggal sugih iraga ajak dadua pa,</br></br>ARTAWA: Wuih sugih pa? Amen keto kenapa tusing pula di tegale dogen punyane pa?</br></br>PAN BADRA: Aduh yen unduk di tegal iragane….</br></br>ARTAWA: Kenapa tegalan iragane pe?</br></br>MEN BADRA: Nah jeg tagaran gen jani orain Putu pa.</br></br>PAN BADRA: Nah sebenarne. Tegalan iraga suba makelo kaadep baang Jro Balian</br></br>Pancer, Tu..</br></br>ARTAWA: Adi bisa keketo pa, adi bisa Jro Pancer ane ngadep?</br></br>PAN BADRA: Sujatine bapa tuah tusing nyak tanah tegalan iraga adepa, nanging dayane</br></br>Jro Pancer bes keliwat, bapa dadine kena paksa ngadep tanah tegalane.</br></br>ARTAWA: Nah yan asapunika jani hen antiang, tiyang lakar ngwales karma majeng</br></br>Jro Pancer, Antiang tiyang !!!</br></br></br>PALET 6</br></br>Magenah ring pasar sane rame akeh anak jagi mablanja, irika akeh wenten dagan sate, dagang bibit juuk, miwah bibit duren</br></br>ARTAWA sane sampun kelih sareng maadolan ring pasar</br></br>ARTAWA: Om Swastiastu semeton tiang sareng sani meriki-meriki tampekin tityang, niki wenten punyan sane baru, sane unik. Meriki-meriki…</br></br>Raris anake tame sane namekin Artawa</br></br>ANAK 1: Napi sane punyan baru niki gus?</br></br>ANAK 2: Sajan, ento tuah punyan plastik biasa dogen, ne ada yening mamula punyan plastik sinah lingkungan di jumah tiange lakar usak dadine.</br></br>ARTAWA: Ibuk-ibuk sareng sami, punyan niki nenten ja punyan plastik sane biasane.</br></br>ANAK 2: Napi maksud gus? Punyan plastik, tetep ja punyan plastik, patuh-patuh lakar ngae usak lingkungan.</br></br>ARTAWA: Hais ibuk ibuk sampunan ngeraos kekenten dumun, punyan plastik niki nenten ja patuh sareng punyan plastik sane lianan satukan punyan plastik niki ramah lingkungan, tur mabuahne pasti enggal.</br></br>ANAK 3: Nah amen keto ibuk lakar meli besik, tapi harus wenten jaminane.</br></br>ARTAWA: Nah ibuk-ibuk sareng sami nenten perlu jejeh, jaminan tiange yening punyan niki nenten cara sane kebaosan tityang wawu, jinah ibuk-ibuk sareng sami jagi waliang titiang dua kali lipat.</br></br>ANAK 1: Nah amen keto ibuk meli besik neh kal nyobak malu.</br></br>ANAK 2: Tiyang masih lakar nyobak buk.</br></br>ANAK 3: Tiyang patuh masih.</br></br>Saget anake rame-ngeramean mablanja sik I Artawa. Sakemanten wenten kalih dagang sane iri nika wantah dagang juwuk miwah dagang duren ring pasar punika.</br></br>DAGANG DUREN: Ih buk tingalin ja I Purnaya to laku sajan dagangane puk.</br></br>SAFANG JUUK: Bih sajan kita merasa tersaingi ne Mbok, men iraga harus ngudiang jani nah?</br></br>DAGANG DUREN: Ah orin gen nyanan kurenan awake, kurenan awake kan pecalang kesayangane Jro Pancer, nah bang ba ye nyanan ane ngelapor ajak Jro Pancer.</br></br>DAGANG JUUK: Nah beneh to buk rencana ne becik asane buk</br></br>PALET 7</br></br>Magenah ring jero Jro Pancer</br></br>JRO PANCER negak di kursi ring arep jendela</br></br>JRO PANCER: Aduh, jani kene rasane dadi bos gede nah, maan melog-melogan anak yang penting maan pipis, makejang tanah tegalan krama desa ne dini suba makejang bakat adep, ne jani tiyang pasti kal dadi balian nomer satu ring desa puniki hahhaha…</br></br>I SADIA raris rauh sambilanga akhihane yangsur.</br></br>JRO PANCER: Ada apa ne?</br></br>SADIA: Ada berita baru jro!</br></br>JRO PANCER: Berita apa ne yan? Adi jeg sepanan sajan mara ningehang orta di margi, nah jani tegaran ragane adeng-adeng ngorta.</br></br>SADIA: Puniki jro, tiang I wawu polih nerima orta saking rabin tiange sane meadolang ring pasar.</br></br>JRO PANCER: Men kenken yen kurenan Wayane madagang di peken?</br></br></br>SADIA: Puniki tu ring pasar wenten anak baru sane tumben madolan irika, dagangane punika lais sajan.</br></br>JRO PANCER: Men nyen suba keto apane ane soleh?</br></br>SADIA: Nah ane paling soleh ento ia medagang punyan plastik jero, sakewala tusing ja punyan plastik biasa. nika wantah punyan plastik sane enggal pisan mabuah tur ramah lingkungan Jro.</br></br>JRO PANCER: Badah tumben gelahe ningeh ada punyan plastik ane keketo. Nah yen keketo atin jani gelahe ka peken, ajaka meli bibit punyan plastik ane ramah lingkungan ento.</br></br>SADIA: Ampunan dumun jro, santukan niki nenten ja indik bibit plastik kemanten.</br></br>JRO PANCER: Men ada apa buin masalahne?</br></br>SADIA: Puniki jro, jro eling dumun sareng Pan Badra miwah Men Badra?</br></br>JRO PANCER: Bih nu lah inget, Pan Badra to kan anak ane maan metamba nunas pianak lanang mai sing? Nah yen sing pelih gelahe ento ngemang rare plastik ane abane ajaka Purnaya ajaka Duaja sing?</br></br>SADIA: Jakti pisan nika jro. Nah sane mangkin anake sane madagang bibit plastik ento tusing ja lenan rare plastik ane baang Jro majeng Pan Badra ajaka Men Badra.</br></br>JRO PANCER: Badah, tusing dadi depang ne, jani Wayan ngelah tugas, alih rare plastike ento orahang tiyang nagih nanem bibit plastik ento di tegalan tiange, apang bakat tiange mula punyan plastik ane ramah lingkungan lan ane paling penting ngematiang rare plastike ento, hahahha..</br></br>SADIA: Ngih jero yen asapunika tiyang jagi memargi ka pasar jagi antos tiang jero ring tegalan jerone.</br></br>JRO PANCER: Nah mu adang-adang orahang dogen Jro Mangku Balian Pancer ane nagih.</br></br>Pastika tusing ada bani nglawan.</br></br>SADIA: Ngih tu tiyang gelungsur pamit mangkin.</br></br></br>PALET 8</br></br>Magenah ring tegalan Jro Pancer, irika sampun akeh wenten entik-entikan plastik</br></br>JRO PANCER sampun siaga mengantosan Sadia lan Artawa</br></br>JRO PANCER: Ye, sampun rauh gus punika punapi sampun ngajeng gus?</br></br>ARTAWA: Oh tiang sampun ngajeng nika jro, oh ngih langsung kematen wenten napi jro ngrereh titiang?</br></br>SADIA: (nyeletuk) Oh sujatine Jro Pancer nunden awake mai anak wenten maksud tersembunyi.</br></br>JRO PANCER: (sambilange nekep bibihne sadia) Oh ngih maksud tersembunyi tiange tiang jagi nunas tulung gus, anggo memula bibit plastik gus iriki ring tegalan titiang, tetujon tersembunyi tiiange, buah puniki jagi adep tiang, suud ento jinahne jagi angeen tiang mapunia anggen ngwangun karya ring pura</br></br>ARTAWA: Oh ngih langsung kemanten ring dija genah tiyang mamula. mangkin</br></br>JRO PANCER:Ngih mangkin pecalang tiange jagi ngatin gus</br></br>JRO PANCER makisi-kisi ajaka I SADIA.</br></br>JRO PANCER: Nah jani tujoin tongos anak ento memula, suud ento gelahe lakar nyemak arit lakar ngematiang anak ento.</br></br>SADIA: Oh ngih jro, oh ngiring gus, genah sampun kecumawisang.</br></br>Ritatkala I Artawa mamula plastik, Jro Pancer Raris mewali ngambil arit, Disampune Jro Pancer makta arit jagi ngematiang Artawa. Nadak Jro Pancer ulung lan angkihane sesek, Sadia Raris Melaib Ngereh pitulung</br></br>JRO PANCER: Kenken ne? Apa ne ane ngeranayang? Adi bisa kekene?</br></br>ARTAWA: Niki sane newasta karma phala Jro, Jro eling napi sane kabuat Jro duang dasa tiban sane lintang? Jero sampun loba nagih ngadep makejang tanah tegalan krama desa i riki. Tanah punika jagi jro tumbas mudah kal anggen jro memula plastik, makasami krama desa keni paksa mangda ipun ngadol tanah tegalan durene. Bapan tiange Pan Badra masih keni daya mangda ipun ngadep tanah ring Jro. Nah Jeni rasayang Karma Phala sane majalan. Plastik-plastik sane Jro pula mangkin mewali ngaryaning angkihan jro sesek tur ngemasin mati. Nah jani rasayang mangkin jro…</br></br>JRO PANCER: Ampura…ampura…ampuraa.. Astawa..</br></br>Makasiamian punyan plastik sane wenten ring tegalan Jro Pancer Idup Lastas nyekuk. Nyegut, Nanjung Jro Pancer. Jro Pancer Nenten Mresidayang napi-napi. Wusan puika angkihane ngancan sesek lan Ngangsur mati</br></br>Wusan Punika Sadia Rauh Nanging Nenten makta anak lianan sane jagi nulungin Jro</br></br>Pancer</br></br>SADIA: Suksma Gus sampun nulungin titiang, miwah krama desa sane lianan.</br></br>ARTAWA: Ih maksud jro pecalang puniki napi? Ados Jro nenten tengkejut utawi sebet tatkala Jro pancer nenten kari?</br></br>SADIA: Oh puniki nika gus, sampun sue tiang, sareng krama desane iriki sampun katindas sampun kasiksa olih Jro Pancer, tatkala tiyang ningehan gus mewali iriki tiyang sampun ngaryaning rencana mangda gus mresidayang ngaryaning rahayu jagate iriki.</br></br>ARTAWA: Ngih ten punapi nika jro nika wantah tetujon titiyang ring mercapada iriki dados jatma sane nulungin jatma sane lianan.</br></br>SADIA: Oh suksma atur tiang majeng gus Artawa. Ne mangkin Gus kayun dados kelihan ring desa punika jagi ngentosin Jro Pancer?</br></br>ARTAWA: Ngih yening nika pinaka swadarmaning tityang dados jatma ring marcapada titiyang nerima, tahta sane jro icen.</br></br>SADIA: Ngih sekat rahina ne mangkin Gus Artawa dados kelihan iriki. Lan binjang wenten upacara anggen menekin kelihan sane anyar ring desa puniki.</br></br>ARTAWA: Ngih suksma jro, benjang tiang sampun sadia.</br></br></br>PALET 9</br></br>Magenah ring Bale Banjar, akeh sampun anake mekumpul drika, makasiamian anak cenik gede, lanang istri tua bajang sampun siaga jagi nyingakanan kelihan sane anyar irika, akeh sampun bibit punyan plastik irika sane jagi kapula ring arep bale banjare.</br></br>WAYAN SADIA sampun siaga jagi ngalanturan upacara</br></br></br>SADIA : Om Swastiastu semeton sinareng sami mangkin, titiyang jadi nyinahang kelihan sanyar durene, kelihan sane sampun ngaoning Jro Mangku Balian Pancer, kelihan sane dumunan, kelihan sane loba tur makta sengsara, kelihan sane maparilaksana corah. Ngiring mangkin uleman kayun druene majeng ring Putu Artawa, galah kaaturang.</br></br>ARTAWA: Om Swastiasyu Krama desa sane dahat wangiang titiyang. niki tiyang mangkin, Putu Artawa jagi ningicalang duka mangda jagat puniki setata ajeg lan rahayu. Ngih sane mangkin tityang jagi nglanturan upacara antuk memula punyan plastik. Sadurung punika punyan plastik puniki wantah punyan lastik san ramah lingkungan tur gelis pisan mebuah. Tetujon tiang mangkin mamula puniki irika mangda ring desa puniki sami nenten malih krama sane sengsara sane kiranagan pangan dumadak desa puniki dados desa sane setata rahayu. Ida dane krama desa, ngiring pulin punyanan puniki.</br></br>Artawa raris mamula punyan plastik punika, raris katuutun antuk rama sane lianan, sakemanten wenten sane soleh kacingak, makasamian merasa kebus panes sane nenten ketulung. Sami angkihane sesek.</br></br>KRAMA 1: Punapi niki jero kelihan? Tiang merasa sesek.</br></br>KRAMA 2: Wenten napi sane iwang driki? Kebusnyane nenten ketulun.</br></br>KRAMA2: Tulung Jro Kelihan, tulungin tityang..</br></br>SADIA: Tulungin sami niki jero, tiang pateh merasa kebih lan sesek iriki. Jero tulung tiyang jero, jero…jero…punapi jero dados nenten sesek…jero jero</br></br>ARTAWA: Niki pinaka cihna jatma sane sane momo tur loba, sami sampun uning punapi iwangne ngangge plastik ring kahuripan. Sami mapikayun mangda gelis sugih sakemanten nenten nyingakin napi sane wenten ring kahuripan. Cihna Tri Hita Karana di gumi puniki sampun ical, sampun ilang mangkin sami jatma manusia nenten subakti teken Sang Hyang Widhi, Nenten Eling sareng semeton miwah nenten gupapira genah i raga melinggih. Sane mangkin jatma-jatma sane angkara loba jagi kelebur olih karma phala, olih sang plastik i riki hahahaha</br></br>Makasamian punyan plastik sane wawu sajan kapula, idup latas ngerejet makesamian krama desa punika. Sami kacegut kapak-pak, kecekuk olih plastik sane hidup usan punika sami ngemasin mati sane hidup usan punika sami ngemasin mati)
  • I Wayan Sadha  + (PAMARGINÉ KE GUMI WAYAH (I Wayan Sadha) PPAMARGINÉ KE GUMI WAYAH</br>(I Wayan Sadha)</br></br>Pemargin atme tan preside antuk ngandeg. Santukan sampun waneng kewacèn suratané jagi mewali ke sunie loke. Pinakit wantah dados daldalan kumanten, mangda lanus pemarginé ninggalin rageserire. Nike wantah rusian panumadian sané pinih singid kagambel antuk Sanghyang Suratme sekadi petugas saking Saghyang Wenang.</br></br>Sasih kenem ujané deres nyiramin jagat Bali. Punyan-punyanané ané gedé wiadin ané cenik-cenik, donné makejang gadang lumlum, sawirèh begbeg kesiramin ujan. Sarwe tumbuh-tumbuhané, sarwa bun-bunan sekadi bun paspasan, kesimbukan, don dlungdung wiadin don tui sané dados anggèn jukut, dipagoané smeringah girang nyanggre sasih dayuhé. Ujané sedine-dine nyiramin jagat, sawirè satondènné duges sasih kapaté tanahé engkag-engkag, belah-belah ulian lekahan panes matan ainé keliwat gedé. Kéto masih wargené ané ngelah tebe wiyadin abian, gargite manahné ngiwasin tetandurané, buke kacang jukut tekèn bangkuang mentik donné seger gadang lumlum. Duges totonan nuju dine Bude Kliwon Pagerwesi rerainan tenget, mule kasub kajeng kliwon butekale wiyadin sarwe lèaké ngelah galahé ritatkale peteng.</br></br>I Wayan Nyambu negak melengok dibataran Balé Delodné sambilange mecik tendas. Anginé ngesirsir dingin ngampehang wisie, mekade trunené totonan ngedged, bulun awakné sembring-sembring naenang wisian rerainané. I Wayan Nyambu uling cenik sube melajahin ilmu keniskalan, ento mekade batinné ènggal nangkep siptan anginé ngampehang wisian menusené ané sakti ngèlmu wegig. I Wayan Nyambu mara dibi teke uli bukit Pecatu. Geginanè mula sewai-wai dadi tukang ngecèt / mulas perangkadan ané manggo di pure-pure, minakadi keben, dulang, bokor, ané melakar aji kayu. Liu pesan anaké di bukit mesuang mulas kebenné lan dulang, miwah bokorné, apang pangus anggon maturan ke pure wiadin ke sanggah. Sané dibi merase mekleteg bayunné, inget tekén adin-adinné jumah, mapan iye suba aminggu tusing taèn mulih. Biasané I Nyambu setate nelokin adin-adinné batak ngalimang dine acepok, apeké mèmènné maan ngalih gaé ejakanan. Teked iye jumah, dapetanga liu anaké negak di ambèn wiadin di asagan ampikné. Mekejang ané negak ditu sebengné sebet, ento ngeranang I Nyambu mepineh-pineh, tongudiang dadi tumbèn jani ade pisaganné negak diampikné sebengné cara anak nepukin pekèweh?</br>Mén Nyambu duut-duut naenang basangné keliwat sakit, sawirèh belingané sube metuwuh 5 bulan, ngerantekan nyakit care anak lakar ngelekadang. Getihné sube uling itelun nyrèkcèk ulidi seriranné. Ento mekade bayunné ngereres, sewai-wai sayan ngendukang. Pan Nyambu bengong mepangsegan tusing ngelah keneh, tusing bise ngorahang ape, mapan dugas warse siengolas nem dasesie di Dése Jimbaran tusing ade bidan wiyadin dokter. Neren atelung lemeng timpal-timpalné nelokin kumahné ulian sebetné ngajinang Pan Nyambu kene pekèweh. Pan Nyambu tan jenek alungguh, sebilang jahan mecik gidat, sambil metindakan ngangin ngauh di natahné, care pianak bikulé kèlangan ine. Sawirèh tusing pesan ngelah keneh, lèn kija lakar idihang petepetan kurenané. Yèn ajak ke balian tusing juari, mapan tusing nyekuk pipis nyang akètèng ané iyug lakar anggon sarin canang, apebuin lakar ajak ke Kamar Sakit, tongosné di Badung, gedènang prebiané, mancan ngantosang ngalih montor, sinah ongkosné liu. Yèn nyilih pipis kepisage sinah iye tusing kegugu mapan ulian tiwasé. Yèn megadé, ané gadèang tuara ade, sawiréh perabot jukung merupe jale bidak, suba telah megadèang setondèn kurenané sakit. Apabuin iye anak uling iluné dadi bendéga tiwas, care petapan canting camplung, apang kude silemang isinné tuah amontoan dogèn, sianh iye tuare ngelah sesepelan merupe sarwe mule-mule, sekadi bungkung, kalung melakar aji mas, kadirasan nyakan lepas kene ané awai, cutetné kaluargané Pan Nyambu mula tiwas nèktèk.</br>Mèn Nyambu aduh-aduh, sebilang jahan jeg mesriyok getihé pesu uli baganné. Pan Nyambu ngènggalang nyemak kancuh, lantas nyaupang tanah ané gebuh anggon ngurugin getihé di pemelang baléné. Kenehné sube merase benyah, ulian pikobeté tidong gigis. Lènan tekèn mikir pekèweh kurenan sakit, pianakné pegrènjèng nu cerik-cerik, klisat-klisat tusing kene nyang titisan uling semengan. Diapinké pianakné naenang bedak layah mekudang-kudang dine tusing medahar nasi, kuale iye tuaraje bani ngeling, apebuin lakar ngorahang basang seduk tekèn ibape. Mapan ané sube-sube, yèn bani nyaduang layah basangné iye lakar tigtige tekèn bapanné. Ento makade diapinké amulape sedukné, iye tusing bani lakar ngorahang tekèn bapanné. Yèn raosang pengalaman mekente, mekejang nyaman-nyamanné I Nyambu anak sube biase. Sawirèh duges warse sèket gumanti warsa nemdase lintang, jagat baliné mula dije-dije kene paceklik. Dedaharané kèweh alih ulian pekaryané tuara ade, apebuin bukejani rariané sasih kepitu, anak mule masan ujané ngungkung, kadulurin angin baret sedine-dine mekuwug uli kelod kawuh, ento ngeranayang ombaké gemulak di pasih......(Wacén selanturnyané ring cakepan “Paruman Betara”)lanturnyané ring cakepan “Paruman Betara”))
  • I Nyoman Tusthi Eddy  + (PATAPAN I KEDIS (Nyoman Tusthi Éddy) SuPATAPAN I KEDIS </br>(Nyoman Tusthi Éddy)</br></br></br>Suryané kepit makenyit</br>Kampidné kebat makebit</br>Masuaka buah basang</br>Seduké tong dadi tungkulang</br>Nyiksik bulu nunggu tuuh</br>Inget tekén ketélan damuh</br>Ngindangang uripé saking sinah</br>Nganti ka gumi wayah</br>Nyikut langit makbak alas</br>Kapitui idepé olas</br>Kabanda magantung tresna</br>Ngengsap tuuhé kadehdeh tua</br>Nginkin mataki-taki mulih</br>Inget idupé baan nyilih</br>Baat pesan tadtadan karmané</br></br>Kakilit moha bun lampahétadtadan karmané Kakilit moha bun lampahé)
  • I Gusti Bagus Rai Utama  + (Panyelehan puniki madue tetujon nyantenangPanyelehan puniki madue tetujon nyantenang kawigunan awig-awig saking Guru Wisesa ngeninin uger-uger (protokol) Covid-19 mangda kramane nenten raket mapupul kantos kosek. Nenten kirang ring satus sia diri responden sane mabinaan pakaryan, linggih lan yusa sampun ngunggahang penampen. </br></br>Manut panyelehan punika, uger-uger saking Guru Wisesa durung prasida paripurna katelebang tur kaanutin olih para wargi, napi malih ring Bali pariwisata dados pengupa jiwa sane utama. Akeh sane rumasa ajerih nenten prasida nguripin kulawarga yening yukti-yukti nganutin uger-uger sakadi punika. </br></br>Panyelehan puniki taler ngamedalang pamaridabdab sekadi ring sor; Guru Wisesa dados nutup sajebag negara utawi wantah wewidangannyane, sakewanten kasarengin antuk kawicaksanaan nagingin tur negepin napi sane dados pisarat utama para wargi sakadi boga utawi ajeng-ajengan, jaringan komunikasi, listrik, lan toya, mawastu para wargi jenek ring paumahan, nenten medal ka jaba ngruruh pangupa jiwa.nenten medal ka jaba ngruruh pangupa jiwa.)
  • I Putu Udiyana Wasista  + (Panyuratan puniki katujon mangda kauninginPanyuratan puniki katujon mangda kauningin unteng pikayunan prejanane ring Kota Denpasar, kapitatasin ngawit saking napi luir tatimbangan ipune rikale mamilih warnan cet ring paumahan rikenjekan pandemi Covid 19. Survei kalaksanayang mantuka ring 12 toko cet lan wangunan sane wenten ring sawewengkon Kota Denpasar. Metode sane kawigunayang inggih punika marupa wawancara( saur pitaken) terstruktur, medasar antuk kualitatif lan penyajian deskriptif. Data sane kapolihang raris kaparidabdab ngawigunayang teori psikologi warna. Manut pineleb inucap mitegesang inggihan warna sane kapilih inggih punika warna putih lan warna warna sane galang pinaka praciri pikayunan prejanane ngaptiang rasa shanti,deg deg, resik lan lila ring paumahannyane ritepengan pandemi Covid 19. Tatimbangan rikali mamilih warna tingglas mitegesang pangaptin prajanane ring Kota Denpasar ngulati kasukertan riwekas seantukan kauripannyane kasengkalen antuk pandemi Covid 19.nnyane kasengkalen antuk pandemi Covid 19.)
  • I Made Pageh  + (Panyuratan puniki maduwe tatujon mapitelebPanyuratan puniki maduwe tatujon mapitelebin sejarah Kampung Islam Kepaon Bali, tata kearifan lokal kauripan pada nerima ring Kampung Islam Kepaon, kearifan lokal kauripan pada nerima ring sesamen maagama ring Kapaon Bali manut tatuek Tri Hita Karana lan pikenoh kearifan lokal kauripan pada nerima ring Kampung Islam Kepaon Bali sane prasida kawigunayang pinaka dasar pengajah ajah IPS. Panyuratan puniki marupa metode panyuratan kualitatif. Data kapupulang riantuk metode pendekatan lan metode panyuratan, taler antuk teknik ngapupulang data sekadi observasi, saur pitaken, studi dokumen lan studi literatur, selanturnya subyek lan lokasi panyuraran minakadi genah panyuratan, paletan panyuratan, pinaka panguntat teknis analisis data. Pikolih panyuratan mitatasang inggihan Kampung Islam Kepaon marupa pagenahan wargi muslim wangsa Bugis magenah ring telenging Kota Denpasar. Warga muslim Bugis Kampung Islam Kepaon maduwe paiketan sejarah sane leket pesan ring Kerajaan Badung. Kauripan pada nerima ring Kampung Islam Kepaon manut tatuek kaajegan Tri Hita Karana kepah manados tigang bage inggih punika parilaksana ngejot, parilaksana magibung, lan parilaksana sasolahan Rodat. Pikolih panyuratan puniki prasida kadadosang dasar pangajah ajah IPS ring SMP/ MTs seantukan sarat madaging sarin pikayunan minakadi pikayunan religius, pikayunan pada nerima, pikayunan masikian, pikayunan andap kasor, pikayunan rasa wirang, pikayunan menyama braya, pikayunan masemeton lan pikayunan saling angrungu. Dumugi panyuratan puniki mapikenoh mitegepin pangajah uruk IPS ring SMP/ MTs.mitegepin pangajah uruk IPS ring SMP/ MTs.)
  • I Gusti Putu Hardi Yudana  + (Ring wawidangan Tabanan Bali rikala mangkiRing wawidangan Tabanan Bali rikala mangkin ngawit tumbuh utsaha malit ring paumahan – paumahan ngarya kerupuk ladrang. Saking makudang utsaha malit sane wenten ring wewidangan kecamatan penebel wenten kakalih sane nyarengin utsaha kamitraan. Mitra kapertama ngaryanin tur madolan kerupuk ladrang sane kelaksanayang ngaraga olih Gusti Ayu Putu Sukarini sane taler neruwenang utsaha ladrang “Biang Bagus.” Mitra ping kalih tan sios utsaha ladrang Bu Gusti druwen Ni Gusti Ayu Komang Niri. Utsaha kamitraan inucap madrebe tatujon nanganin sekancan kamewehan mejalaran antuk ngcening piranti-piranti, pengajah lan pengabih. Siosan ring punika, kamitraan puniki taler meduwe tetujon nincapang kaweruhan risajeroning madolan majalaran antuk kawigunan media sosial lan piranti android. Wantuan kamitraan puniki marupa sarana, pengajah lan pengabih. Pamilet kamitraan gumanti rumasa bagia seantukan dadagangan ipun sayan nincap tur pikolihan ipun taler sayan ngelimbak. Antuk punika ipun mapingarep mangda kamitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.mitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.)
  • I Gusti Ngurah Ady Kusuma  + (Ring wawidangan Tabanan Bali rikala mangkiRing wawidangan Tabanan Bali rikala mangkin ngawit tumbuh utsaha malit ring paumahan – paumahan ngarya kerupuk ladrang. Saking makudang utsaha malit sane wenten ring wewidangan kecamatan penebel wenten kakalih sane nyarengin utsaha kamitraan. Mitra kapertama ngaryanin tur madolan kerupuk ladrang sane kelaksanayang ngaraga olih Gusti Ayu Putu Sukarini sane taler neruwenang utsaha ladrang “Biang Bagus.” Mitra ping kalih tan sios utsaha ladrang Bu Gusti druwen Ni Gusti Ayu Komang Niri. Utsaha kamitraan inucap madrebe tatujon nanganin sekancan kamewehan mejalaran antuk ngcening piranti-piranti, pengajah lan pengabih. Siosan ring punika, kamitraan puniki taler meduwe tetujon nincapang kaweruhan risajeroning madolan majalaran antuk kawigunan media sosial lan piranti android. Wantuan kamitraan puniki marupa sarana, pengajah lan pengabih. Pamilet kamitraan gumanti rumasa bagia seantukan dadagangan ipun sayan nincap tur pikolihan ipun taler sayan ngelimbak. Antuk punika ipun mapingarep mangda kamitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.mitraan puniki prasida ajeg selanturnyane.)
  • Nyoman Manda  + (SAKSI (I Nyoman Manda) 1. Suba abulan PanSAKSI</br>(I Nyoman Manda)</br></br>1.</br>Suba abulan Pan Sarka ajak I Kadék Nara matahan di kantor polisi. Pan Sarka matahan karena masiat ajak Pan Gigir di carik ngrebutin yéh. Nanging sing ja yéh pesan ané dadi karena ia kanti miyegan tur Pan Gigir ngemasin mati karena satondéné mula ada bibit yeg di jumahné. Umahné démpét.</br>Unduk paling maluné Pan Sarka maan maplungguhan ka Pan Gigir karena papah nyuhné ngenjor ka umahné kanti yén hujan raab ambengan balé danginé cocora. Pan Gigir pedih karena ia tuah ngelah nyuh ento duén apuhun. Yén dadi apang papahné duén maenteb sing ja kanti nyuhné. Suba kéto unduk pianakné curu luh miyegan di kayehan saling simbingin ngrebutin anak teruna di désané. Pianak Pan Sarkané Nyoman Kerti magélanan ajak I Kadék Nara nanging pianak Pan Gigiré masi dot japin ja ia suba sing enyakina. Jengah ia kanti ia ngalih pangégér-ngégér ke désa Bet Ngandang di Sanur. Baan jengahné ia ngékrék yeg kanti tuludanga dugas mabalih arja di Samplangan. Petengné di mulihé Ni Suri nglekas dadi bangkung nglumbih I Kadék Nara ajak Ni Kerti ané sedeng kadaut mabesikan majalan. Untung masi I Kadék Nara nawang di pesilatan carané mapas léak pangéténgan pengiwa bangkung ané buka kéto.</br></br>2.</br>”Pa dahar nasiné,” Kadék Nara ngenjuhang ompréng nasi rangsumé sig bakal matuané.</br>”Madahar suba malu, bapa sing makita madahar,” Pan Sarka makéséran negak karena leguné liu pesan. Japin ja lemah tur tengai di sél tahanan leguné liu pesan.</br>”Tiang masi sing makita madahar,” Kadék Nara makéséran negak. Ia buin ngejang ompréng rangsumé. Depang suba ia nglipetang buin ompréng rangsumé. Biasané gélané, pianak Pan Sarkané ané ajak bareng matahan kaléjani biasané suba teka ngaba nasi.</br>”Dadi I Nyoman sing teka kali janiné?” Pan Sarka makeengan karena biasané pianakné ané luh suba teka ngaba nasi ajak kurenané ka asrama polisi tongos iané matahan.</br>”Miriban ada apa jumah,” Kadék Nara nyahutin tur ngésérang omprengé ka paak jelanan sélé.</br>”Apa miriban bakal énggal manyi di carik padiné suba patut anyi jani,”</br>”Miriban kéto Pa,”</br>”Yén sing ada sengkala buka kéné miriban raga suba maan ngadep padi jani,” Pan Sarka bengong nepukin polisi ané sedeng latihan masilat di alun-alun asramané. Inget ia dugas nongosin yéh peteng nuju Kajeng Kliwon di carikné...</br></br>3.</br>... Peteng bulan dedet di carik dingin pesan suba nyaluk tengah lemeng ia sedeng nongosin yéh. Liu anaké nongosin yén kéto masih Kadék Nara carikné sing ja joh pesan tekén carik Pan Sarkane. Yéhé jani cenik pesan. Jani petengné mula subaké dini maan eduman ngembakang yéh di pemaruané di Dugul Subak Delod Pangkung maan eduman petengne tur gedén yéhé ané dadi kaembakang ka cariké tuah apatin saplar ento masih katatasin baan dedauhan kelian subaké. Di hulun carik Pan Sarkané ia maepahan ajak pisagané ane mula sing iyeng tekén ia. Ping kuda kadén suba ia majengilan ajak Pan Gigir karena kondén patut dedauhan ia ngembakang yéh jeg suba embakanga tembukun iané mawinan yéhé ané ka tebén jeg seret duén. Karena ngelah timpal ané demen wig duén ento karenané Pan Sarka ané maan eduman yéh di sawatara jam kutus peteng kanti jam satu sing bani magedi uling tongos tembukuné apang sing nyén buin embakanga empelan yéhé. Karena ngancan peteng ngancan nguyuk-nguyuk Pan Sarka nongosin yéh. Nyaruang ngilangang kiyapné sambilanga masi macekéran sinom apa ja kenehné kéwala pesu duén munyiné granggang-grenggeng. Kéto masi bakal mantuné ané carikné sing ja joh pesan uling tongosné masi granggang-grenggeng nyaruang kiyapné. Kelipan endih rokon mantuné maklenyar ngenah di petengé kadi kliukan kunang-kunang ané liu makeber malinder ngrancah petengé. Miriban suba nyaluk tengah lemeng dinginé ngrasuk pesan ka awakné ia menekang kambené apang nyak buka kasaputang awakné grenyenga tekén dinginé. Kupingné setata suba waspada tekén krocokan yéh uling tembukuné ané macebur ka carikné. Yén sada nyenikan munyiné miriban ada ané sing bérés tekén empelan di luanan wiadin anak ané ngelah carik di hulu Bani ngancuk ngedénang sombah yéh ana ka carikné. Apang buka ada piteket duén biasané ia mageluran duén.</br>”Dadi nyenikang kecoran yéhe?” yén kéné ia mamunyi ada suba nyahutin.</br>”Ada sing anak ngembakang yéh miriban kuping awaké dingin,” ento biasané munyin odah Gangsar ané ngelah carik telung tuluk di hulu samping carik Pan Sarkané.</br>”Kadén tiang ada ngembakang yéh,”</br>”Tingalin ja yén ada bani kéto laporang duén ka klian subaké apang débelanga ia kena dosa,” kéto ada anak muani masahut di betén danginé. Di carik yén suba masan ngeek jeg suba ramé duén.</br>”Pan Nengah ada mako baang ja tiang ngidih apa tiang dadi engsap ngaba mako tuh bibihé sing maan maciplakan,” timpalné ané di tebénan masahut lantas nyagjag sig Pan Sarkané ngidih mako. Kéto mula di carik saling paras-paros pesan ajak timpal nyaruang dinginé ané suba ngancan ngregek ka awaké. Maan mabriakan saling sahutan buin jahan lantas sepi jangkep karena dingin tur petengé suba kaléwat.</br></br>4.</br>Sedek Pan Sarka uyuk-uyuk di pundukané makesiab ia ningeh munyi us...us...us magausan di tembuku pemaruan yéhé. Adéng-adéng ia matolihan tur majinjikan bakal bangun nyeeb ka pamaruan yéhé. Nyangetang ia makesiab karena ada mejedengan selem ngelumbih pemaruan yéhé. Bangun ia mirig pundukané sada nyongkok nganggar madik maakin apa ento majedengan selem nglumbih pemaruan yéhné. Ngancan paak ngancan seken tepukina ada bangkung ngelumbih pemaruan yéhé lawut ngempet yéh ané bakal ka carikné. Magkleteg sanget di kenehné ené sing ja bangkung biasa ené pasti bangkung lelingsén. Ngudiang bangkung bisa ngembakang yéh tur ngempel jalan yéh ané ka carikné. Adéng-adéng ia mirig pundukan tur sayaga bakal nyempal bangkung jelé totonan. Iteh tur gemes pesan bangkungé ngempel yéhné. Madehém ia apang sing nyén némpong anak uling duri sing ksatria adane. Mara ia ngadehém matolihan bangkungé ento sing baanga selah galah buin jeg makecos Pan Sarka bakal nyempal bangkungé. Mara kéto bangkungé jeg makirig bangun numbrag bakal nyagrep Pan Sarka ané sahasa nyempal déwékné. Pan Sarka masi makirig masang kuda-kuda sahasa nganggar madikné. Tan panehen sagét bangkungé makecos nyagrep nanging Pan Sarka makliesan ka tengawan mawinan ngelongsor bangkungé maplisahan di pundukané. Pan Sarka nyagjag nanging bangkungé suba mabading mrutu batis Pan Sarkané. Aget Pan Sarka makliesan makecos malinder baduur maan ngampés tundun bangkungé aji madikné. Getih mabrarakan muncrat uling tundun bangkungé. Karena ia matatu bangkungé ngancan galak lantas buin ia makecos malinder baduur maan ngampés tundun bangkungé aji madikné. Gusti mabrarakan muncrat uling tundun bangkungé. Karena ia matatu bangkungé ngancan galak lantas buin ia makecos nyagrep. Pan Sarka nandalang madikné di batis bangkungé.</br></br>5.</br>I Kadék Nara makesiab ningeh ada anak magrudugan di carik bakal matuané. Ia nyagjag nganggar madikné. Kéto masi anak ané lénan. Aéng kesiabné karena ia nepukin bakal matuané sedeng majadeng ajak bangkung ané suba mauap getih. Bangkungé buin nyagrep nanging Pan Sarka suba sayaga tur nyempal bungut bangkungé. Megausan munyinbangkungé. Pan Sarka buin ngayunang madikné nyeken pesan ngenén baong bangkungé. Kadék Nara makita nulungin bakal matuané nanging bangkungé suba ngatékol baongné ngrejeng ngasén. Seken ia nepukin bangkungé ngaséksék karena ada masi sinar bintang di dedeté ané nyunarin nyihnahang bangkungé ngasén. Sing maan anaké matakon tekén Pan Sarka uling dija tekan bangkungé sagét ia nepukin bangkung ané ngaséksék ento adéng-adéng tendasné masalin rupa dadi tendas jlema ... ngaséksék adéng-adéng kanti suba teked ka tangkah parubahané. Ia nyerit.</br>”Léak nglekas,” mara ia majeritan kéto mara ngeliunan anak ané nongosin yéh pada megrudugan teka nanging bangkungé suba dadi jlema. Ia maakin Pan Sarka ané ngejer ngisi madikné tur neneng bangkung ané ngasén tunian suba dadi jlema sing ja lén tuah Pan Gigir. Sirahné suba tékol, sing suba makisikan mati ngaséksék. Liu anaké maakin tur matakon.</br>”Ngudiang awaké kanti nyempal Pan Gigir?” Pan Sarka nguntul sing nyidaang mamunyi.</br>”Béh mati suba ia,” ada ané ngisi limané ngabag awakné ané suba dingin pesan.</br>”Sing...sing... Tunian Pan Sarka masiat ajak bangkung,” Kadék Nara ngejer mamunyi.</br>”Sajan pesan munyin Kadék Narané icang masi nepukin buka kéto,” ané lénan nyekenang.</br>”Eda cai ngawag ngomong masiat ajak bangkung dueg pesan awak truna maboya ngaé munyi, masiat ajak bangkung buktiné Pan Gigir ané suba sempala,” Pan Semprog nyama mindon Pan Gigiré sada ngambrés ia ngomong karena ia maan masi marebat ajak Pan Sarka masi baan unduk yéh.</br>”Tiang ané seken nepukin Pan Sarka sagrepa tekén bangkung selem,” Kadék Nara senu ngejer ngomong karena ia seken pesan nepukin kénkén aéng gausan bangkungé nyagrep Pan Sarka ané kanti nyaréndéng ka cariké. Jani liu suba anaké teka nakonang undukné kanti pan Gigir nyelempang sing maangkian di pundukané.</br>”Karena ajak mekejang matakon kénkén undukné kanti Pan Gigir mati dini, baang tiang nyatua lamun jatiné. Nah soal percaya kén sing percaya ento soal raga raga ajak makejang. Sedek tiang nongosin yéh jeg teka bangkung nyagrep paukudan tiangé mrutu tur mamuuk nyarap. Kadesek buka kéto. Tiang nglawan bandingan tiang mati nyaleketék.</br>Dadiné tiang miyegan nah madik tiangé ené maan nyempal baongné. Sing tawang tiang sedek ia suba ngasén betén seken pesan tepuk tiang bangkung. Ento I Kadék Nara lan timpal ané lénan ané bareng nepukin adéng-adéng uling sirah kanti ka batis bangkungé nglekas mabalik dadi manusa ané sing ja lén tuah Pan Gigir...ento tingalin ejekané...enjekan bangkung,” Pan Sarka nudingang enjekang bangkung di pundukané.</br>”Dueg pesan cai ngarang satua ajak dua, icang sing percaya jani bakal laporang icang ka keliané apang laporanga ka kantor polisi,” kéto munyin Pan Semprog lantas ia magedi ngambrés. Guminé suba sada galang kangin anak liu nawang kénkén tingkah Pan Gigir makejang nawang buka kakuren ditu bisa ngliak kanti panakné ané bajang masi bisa ngeréh.</br>”Tiang bani masumpah di Pura Kahyangan Tiga tur dija ja patutné tiang masumpah karena seken pesan Pan Sarka nyempal bangkung sing ja nyempal Pan Gigir,” ngretek gigin Kadék Narané mamunyi.</br>”Patut pesan awaké bani dadi saksi nepukin Pan Sarka tuah miyegan ajak bangkung sing ja nyempal Pan Gigir,” ada masi ané lénan nyekenang karena ia masi nepukin buka kéto.</br>”Ngudiang sing seken cara munyin tiangé busan dija tiang bani masumpah kayang katurunan tiangé apang sing nepukin rahayu yén tiang mamunyi bogbog wiadin ngaé-ngaé,”</br>”Ené nyata enjekan bangkungé angga masi saksi,” ia lantas nuding enjekang bangkung di pundukané,” ia lantas melahang enjekan bangkungé apang sing jejeka tekén anak lénan satondén binjahan polisi wiadin prajuru adat ané teka apabuin Pan Semprog suba ngambrés ka umah kliané.</br>”Nah kénkén ja patutné...tiang tuah nyempal bangkung kanti mati tur tiang nepukin ia sakabedik maubah rupa dadi jlema yén sing peraya tekén munyin Kadék Nara lan timpal ané tuah bareng nepukin depang suba Hyang Widhi ané matutang...</br></br>8.</br>Pan Sarka makesiab di sélné karena ada poilisi ngaukin ia... Polisiné ngorahang ada anak uling LBH bakal nulungin ia méla prekarané. Ia bangun adéng-adéng tutuga tekén Kadék Nara ané masi bareng kaukina tekén polisiné. Ia makeengan di kenehné iraga tuah nyalanin hidupé ené, tuah di laksana mula gelah manusané nanging Hyang Widhi Wasa ané setata matutang pelih tekén singé. Jani ada masi anak ané milu mabéla marep tekén déwéké. Ia majalan adéng-adéng. Ditu di bucun gang kantoré ada anak ajak telu ngantosang déwékné ngaba tas koné team pembela uling LBH. Ia sing nawang apa ento LBH nanging kacunduk di kenehné yén suba patut-patuté ento bakal nyungkemin raga.</br>Keteban sepatun polisiné nglentingin kenehné. Ia nolih Kadék Nara majalan adéng-adéng nugtug polisiné. Padalema calon mantuné dadi milu nyagjag dugas ia miyegan ajak bangkungé tur ia seken pesan nepukin bangkungé nglekas adéng-adéng buin dadi manusa ané madan Pan Gigir musuh babuyutané ané setat iri marep tekén déwékné. Egar pesan ia nyak dadi saksi kabanding ané lénan ané bareng nepukin bangkung mawalik nglekas dadi manusa. Tresnané tuah bisa mipilang ané melah. Makejang magrudugan di kenehné dadi kéné suratan nasib ané tepukina mula lacuré sing dadi kelidin sing nyandang seselang buin karena suba kasurat tuah buka kéné lakon hidupné jani. Ngancan liu pablibagan ané singgah di kenehné anẻg ada pemutus utama tuah patut anẻ bakal nyungkemin karma di jagatẻ.</br></br></br>Pondok Tebawutu, Agustus 2013di jagatẻ. Pondok Tebawutu, Agustus 2013)
  • I Gedé Putra Ariawan  + (SANGGULAN (I Gédé Putra Ariawan) Putu IwSANGGULAN</br>(I Gédé Putra Ariawan)</br></br></br>Putu Iwan Ardana mahasiswa kampus kedokteran gigi di Dénpasar maan tugas lapangan. Ia lakar ngemaang penyuluhan kesehatan ka désa-désa marupa program gigi sehat. Satondén programé majalan, Putu Iwan ngecék lokasi lan observasi lapangan apanga pedas nawang dija lakar maan tugas. Toliha papan pengumumanné, tepukina adané suba matempel lan maan tugas di Tabanan.</br>“Aduh!” Putu Iwan jengis ngenehang tongos tugasné. Prajani alisné pecuk, lakar joh mapisah ngajak kurenanné di Karangasem. </br>“Jalani dogén Wan! Pasti sing marasa, enem bulan ento kejep. Kadén biasa mapisah ngajak kurenan.” saut timpal kampusné.</br>“Tusing ento masalahné. Kéweh nyelasang!”</br>“Kéweh?” timpalné makenyem.</br>“Nak bajang tondén taén ngasanin jaen. Tondén taén ngasanin rindu tekén kurenan!” Saut Putu Iwan lantas magedi ngalahin timpalné padidian di kampus.</br>Di tengah atiné Putu Iwan makeneh, nguda ia jani cara kéné? Malénan san cara i pidan. Sasukat ngantén lan nawang kurenanné suba misi, Putu Iwan setata jejeh. Jejeh joh ngalahin kurenan. A wai dogén sing maan nepukin kurenan, jelék kenehé. Aba buin maan tugas keluar kota cara jani, tepuk-tepuk dogén asané pianak di tengah basang kurenanné.</br>Saja munyin timpal kampusné busan, dugasé matunangan Putu Iwan tusing sanget rungu tekén nak luh. Matemu tunangan tuah nem bulan cepok nuju libur akhir semester ulian pada-pada mapisah tongos kuliahé. Putu Iwan kuliah kedokteran di Bali, tunanganné kuliah hukum di Jogja. Kapah-kapah tepuk, kapah-kapah matemu rasa. Lamun makelo liburan lan tusing ada tugas, Putu Iwan mara inget tunangan. Prajani bisa nadak mesen tikét pesawat nuju Jogja ngalih tunanganné kemu. Ditu lantas di kos jak dadua matemu rasa, matemu rindu, ngecap manis madu kanti engsap lemah peteng.</br>Kapah-kapah ento suba meranén, keto anaké ngorahang. Sing madaya, tunanganné ané sedeng kuliah di Jogya makabar suba misi telung bulan. Putu Iwan dugasé ento tusing precaya, mara ajaka USG nak saja manik tresna suba mentik di tengah basangé. Prajani, tunanganné ané sedeng kuliah nadak ngajuan cuti. Putu Iwan lantas ngantén ulian marasa dadi nak muani ané ngelah tanggung jawab. </br>“Ngudiang jejeh?” Putu Iwan matakon tekén ibané padidi. Setata marasa jejeh lamun joh tekén kurenan. Pokokné ia setata rindu, dot ketemu lamun ngenehang basang kurenanné nyantung, misi manik tresna ané jani suba mentik nem bulan.</br>“Pak Doktér sampun marabian?”</br>“Sampun”</br>“Sampun madué oka?”</br>“Durung, kari di tengah basang,” saut Putu Iwan elek-elekan tekén kelian banjar ané suba ajaka ngorta uli tuni. Kelian banjaré ané lakar mukak acara program gigi sehat di desa. Diastun mara kenal, Putu Iwan marasa ngajak kelianné cara ngajak bapa padidi. Bapa ané suba ngalahin mati satondén cucuné lekad ulian kena sakit stroke. </br>“Dija mangkin nak istri?”</br>“Di Karangasem.”</br>“Mimih…kanggiang dumun Pak Dokter mapisah sareng rabi. Tiang sampun malunan ngasanin. Napi malih mangkin nak istri sampun mobot, jelék san asané mapisah. Rindu tresna macampur dadi besik, bisa tan dados sirep petengné. Inget manten sang sesuunan, nunas ica apanga sami mamargi rahayu,” kelian banjaré miribang nawang éngkén jani karasayang tekén Putu Iwan.</br>“Inggih, inggih.”saut Putu Iwan ané ngenehang kurenanné di Karangasem.</br>Tuni semengan makiré ka Tabanan, Putu Iwan ngingetin kurenanné apanga setata inget ngalih nasi, ngajeng buah, nginem susu lan vitamin. Tusing dadi ngawag-ngawang ngajeng ulian bayi di tengah basangé nagih nutrisi lengkap apanga melah perkembanganné. Lamun bakat petékin, kuda kadén telah pipisé anggon meliang kurenanné kéné-keto. Aget Putu Iwan anak ngelah, sugih meliah liu ngelah tanah di Karangasem lan kos-kosan di Dénpasar. Bapanné pidan dadi kepala kantor pajak propinsi lan memenné dadi hakim di kejaksaan tinggi negeri Bali. </br>“Pak Dokter sampun uning carita ring désa iriki?”</br>“Carita napi?”</br>“Raksasa Sanggulan” saut kelian banjaré.</br>“Raksasa?”</br>“Inggih Pak Dokter, Raksasa Sanggulan ané demen nadah manusa!”</br>Putu Iwan makenyir ningehang kelian banjaré ngomongang raksasa. Raksasa Sanggulan ané koné taén maumah di goa-goa betén abingé. Lamun bakat nyatua ané pidan-pidan, Putu Iwan tusing ja bes sanget precaya. Apa buin nyatua raksasa ané demen nadah manusa. Raksasa tuah ada di pawayangan dogén. Carita kelian banjaré lebihan serem, lebihan ngemauk, lebihan misi koné-koné dogén. Lamun bakat petékin, suba ping kuda kadén kelian banjaré nyatua misi koné-koné dogén.</br>Putu Iwan maanggutan dogén, tusing juari mesuang munyi apanga kelian banjaré tusing pedih. Dingeha dogén apang satuané enggal pragat. Putu Iwan prajani inget tekén Wayan Cenk Blonk Tabanan ané taén baliha di kampus. Lalampahan wayangé ento sasai nyeritayang idup i raksasa gundulan. Raksasa ané dueg ngigel sambilanga magending-gending. Kanti sakit basangé kedék lamun mabalih wayangé ento ulian kaliwat lucu.</br>Kelian banjaré nyeritayang. Dugasé pidan koné di désa Sanggulan nuju ada odalan di pura delod désa, penari Péndét ané ngaturang ayah di pura sasai ilang. Kija kadén lakuna, sabilang odalan ada dogén penari ané mabaris paling sidori ilang. Krama désané gedeg, nyén sujatiné ané ngelah gaéné ené? Krama désané lantas ngatur siasat, satondén ngigel makejang penariné bekelina baas agembel anggona panginget.</br>Sagétan saja, penariné buin ada ilang bin besik. Tepukina baasé sambrag di jaba pura nuju goa di betén abingé. Aliha kemu, krama désa makesiab sagétan ada raksasa gundulan ané sedeng nadah manusa. Makejang penariné suba amaha tekén raksasané ento. Krama desané pedih, dot ngematiang i raksasa nanging tusing nyidang. Raksasané kaliwat sakti kebal senjata.</br>I Raksasa ngorahang, lamun dot ngematian ibané énggalang alihan carang timbul. Krama désané ané pedih prajani nyemak carang timbul. I raksasa lantas kamatian. Satondén mati, raksasané mabesan, lamun ada krama désané ngajeng buah timbul, désané lakar kena wabah penyakit.</br>“Wénten lucu?” kéto patakon kelian banjaré ulian nepukin Pak Dokteré kenyem-kenyem dogén uli tuni.</br>“Hé… Tiang inget tekén Wayan Cenk Blonk!” saut Putu Iwan.</br>“Béh, pasti tusing guguna munyin tiangé. Lamun Bapak tusing precaya, tegarang takénin sametoné sami di Tabanan, pasti uning carita niki. Ulian i Raksasa, krama désa Sanggulan sampun kapastu nénten dados ngajeng timbul. Lakar ngundang sengkala. Uning punyan timbul?” </br>“Uning! Di désa tiangé, ring Banjar Timbul Karangasem akéh wénten punyan timbul. Lamun tiang dados ngajeng timbul?” Putu Iwan matakon ulian marasa uli pidan sasai ngajeng jukut timbul.</br>“Oh… dados, dados!” saut kelian banjaré.</br>Sing marasa, suba a minggu Putu Iwan nyalanang tugas di Sanggulan. Putu Iwan sesai ngemang peyuluhan ka sekolah-sekolah dasar, ngajahin cerik-ceriké cara nyikat gigi ané beneh. Ngingetin krama désané apanga setata eling tekén kebersihan gigi. Lamun sakit gigi, bisa gedé gaéné nyanan. Lamun dadi pilih, adénan suba sakit ati ketimbang sakit gigi. Kéto sasai anaké ngorahang.</br>Lamun kenehang, program kampus ané sedeng kalaksanayang jani ngaénang Putu Iwan liang lan sebet. Liangé ulian nyidang ngayah di masyarakat. Sebeté ulian mapisah ngajak kurenané di Karangasem. Mara a minggu mapisah asané cara a tahun. Petengé sing nyak tis sirepé, sing makita madaar sing makita ngudiang. Lamun mekelo dini, Putu Iwan bisa mati makeneh. Ngenehang kurenanné beling di Karangasem. Apa buin puan peteng, kurenané maan nelpon lan ngemang kabar sasai ngipi ané jelék-jelék. </br>“Kriiiiiiiiiiiiiiiing,” Putu Iwan makesiab, jam satu peteng telponé mamunyi. Sagétan i meme di Karangasem ané nelpon. Angkata telponé, dingeha i meme suba ngeling sengi-sengi.</br>“Ada apa né!”</br>“Énggalin mulih…, mulih! Énggalin mulih!” saut i mémé.</br>Jam satu peteng Putu Iwan ka Karangasem. Ngliwatin bay pass Soekarno nuju Denpasar, lantas nganginan nuju Bay Pass Ida Bagus Mantra. Mobilné malaib gencang cara angin, kanti sing marasa nomplok ujan bales di Candidasa. Kenehné macampur maadukan, dot énggal-énggal mulih. Ada apa tekén kurenanné di Karangasem.</br>Neked jumah tepukina anaké ramé. Putu Iwan makesib nepukin kurenané suba lemet liu anaké ngisi. I meme tepukina ngeling sengi-sengi. Buin kejepné ada pamangku teka, lantas mabanten ngaturang siap selem lan segehan poleng di bucu kaja kauh umahé. Putu Iwan lantas ngelut kurenanné. </br>“Busan jam roras peteng, kurenan Putuné makraik. Ia koné nepukin anak gundulan, basangné gede, magigi rangap macelep ka tengah kamaré!”saut i mémé.</br>Putu Iwan makesiab, prajani inget tekén raksasa gundulan ané taén kaceritayang kelian désa Sanggulan. Raksasa ané demen ngamah manusa.</br>“Anak gundulan ento koné ngénggalang malaib kemu!” I Mémé lantas nujuhang punyan timbul gedé ané mentik di selat pagehan bucun umahé.</br></br>Singaraja, 19 Desember 2015 bucun umahé. Singaraja, 19 Desember 2015)
  • I Ketut Rida  + (Sang Hyang Suryané wau medal saking toyan Sang Hyang Suryané wau medal saking toyan segarané warnané barak ngendih, totané sakadi aorin kesumba ngaléncok makelém ngawinang ulap sang angantenang. Ambuné mapiakan saksat langsé wau ampakang ngawéhin Ida Sang Rawi mijil sakeng pakoleman, nyunarin jagaté sami. Doh sawat jukung pamelasané ring tengah segarané marérod-rérod asri kanten sakadi bulun ayamé tajerang kaampehang antuk angin ngasirsir aris.</br></br>Sakéng soan Banjar Biasé maserét jukung “Nusantara” nganggén mesin Johnson ngalod kanginang nasdas lacuté sané nambakin pamargin ipun. Toyané makeprét nyipratin para panumpangé sané wénten ring duur jukungé tangkejut mecikang linggih, raris ngalanturang ortannyané soang-soang malih.</br></br>Ring ungkur sareng bendégané malinggih A.A. Mayun kairing antuk I Wayan Lagas sami makta bedil BSA. Ida lunga ka Nusa gumanti nagingin pinunasnyané Madé Punduh mangda kayun rauh malancaran, ngiket pasuitran sané raket kantun alit. Sapunika taler arepé ring I Wayan Lagas. Pulo Nusané kantun masaput sayong, gunungnyané masroét-sroét jingga keni sunaran surya wau mijil.</br></br>Kirang langkung ajam tengah ring pantaraning margi, kancit rauh ring soan Mantiginé. Irika sampun ramé anaké sané jaga lunga ka Kusamba ngunggahang barang-barang ka jukungé. Sekaa sorog jukungé masuryak misadia jagi nyorog jukungé ka tengah yadin sané wau rauh ka tepi. Wau jukungé mencegan ring biasé, sami panumpangé pakecos tedun mangda jukung punika tan bes sarat kasorog. Sasampuné ngambil barang, raris lunga manut tetujon soang-soang.</br></br>Anak Agung Mayun sareng I Wayan Lagas nadtad tas miwah bedil jumujug ka umah Madé Punduh dauh pasar Mentiginé. Pasaré sedeng bek pisan, sepéda motoré pasliwer nganginang wiadin ngawangang ngawewehin karaméané semeng punika. Ngatabtab masebeng bingar Madé Punduh nyagjagin sang rauh sareng kalih, “Yéh, Anak Agung sareng Pak Wayan wau rauh, raris..... raris mariki! Sapunapi selamet ring margi? Malinggih dumun!” sambil ipun nyorog kursi, ngaturin tamiuné mangda malinggih. Sapunika taler kurenané madengokan sakéng paon, “Rarisang malinggih dumun!”</br></br>“Nggih, nggih,” kenyem-kenyem sareng kalih ngenahang tas miwah nyédérang bedik ring kursiné, tumuli malinggih.</br></br>“Sapunapi dados wau cokor I Déwa sareng Pak Wayan rauh, titiang mitaén nénten durus jaga tedun. Sakéng limang rahina jantos titiang,” Madé Punduh ngawitin.</br></br>“Napi, kadung wénten karya adat ring banjar, tan becik rasané yén kaonin,” sapunika I Wayan Lagas.</br>“Tiang masih sing nyak luung majalan padidian,” pangandikan Anak Agung Mayun, “sajabaning kéto sedeng melaha jani tekén buin mani libur, kadulurin buin puan Redité. Dadi maan maalonan bedik.”</br></br>“Sandang becik pisan,” I Madé manggutan.</br></br>“Dé luung pesan suba umah Madéné jani,” Anak Agung ngandika malih sambilang Ida macecingak.</br>“Sakéwanten puput ratu, kanggéang,” atur I Madé sada kimud.</br>“Béh niki Pak Madé madué ulam poléng-poléng becik pisan,” I Wayan Lagas nudingang akuarium sané wénten ring bucu.</br>Anak Agung Mayun mersihin perainé antuk saput tangan, I Wayan epot mailih.”</br>“Panes, kalimangkin sampun opek pisan.”</br></br>“Nunas lugra,” anak luh daha ngranjing ngaturang wédang, kagenahang duur méjané. Tamiuné kenyem manggutan. Sadurungé ngandika, Madé Punduh sampun matur, “Puniki pianak titiang pinih kelih, wau kelas tiga SMP iriki,” matolihan ring pianakne, “Ning tunas tas tekén bedilé lautang aba ka kamar.” Tan pasaur pianakné ngamargiang pituduh i bapa.</br></br>“Anak Agung sareng Pak Wayan, rarisang wédangé mangda sampun gelisan gesit,” I Madé matur dabdab pisan. Sinarengan sang kalih manggutan, “nggih, nggih!”</br></br>Titirané masuara saling sautin ring ambéné, risatsat sareng ngaturin tamiuné mangda arsa ring sang katur.</br></br>“Demen masih Madé ngubuh titiran,” Anak Agung Mayun macingak ka ambéné. “Anggén titiang nyaruang manah, tur anggén ngarenain umahé,” I Madé nyaréré paksiné magantung. Sakadi daut I Wayan sareng matolihan nguratiang titirané saling anggutin sareng timpalipuné.</br></br>Tan rumasa manawi wénten sampun kalih jam mabebaosan ngangin kauh, ngélingang sapariindiké daweg kantun alit sareng masekolah, indik pakaryan dados pagawé, yadin usahan Madé Punduh ngetangang jukung mesin malér kelod Kusamba – Mentigi. Akéh sané ngawinang mabriag ica, yadin madeepan santukan iwang pamargi. Wantah lampahé riin banget nundunin kayun mangunang kalangutan matutur-tuturan. Sedeng itep maguyonan sareng tiga sagét rauh kurenanipun Madé Punduh tur mapajar alon, “Beli tiang sampun suud, lautang iringang Ida sareng Pak Wayan ngajengang,” tumuli makiles kasisian.</br></br>“Inggih ratu sareng Pak Wayan, punggel dumun baosané amunika ngiring mangkin majengan, malis jebos ngiring lanturang.”</br></br>“Ah, né tiang ajak dadua ngarépotin pesan Madé dini.”</br></br>“Nuju wénten lédangang, yan tan prasida ampurang.”</br>Sareng tiga raris matangi, ngaranjing ka kamar makan. Irika sampun nyantos kurenan sareng pianak Madé Punduh misadia ngayahin tamiuné.</br></br>“Pak Madé niki dados cara mapésta gedé,” I Wayan Lagar mapajar, “yan Pak Madé ngalérang tiang tan nyidayang kadi punika.”</br></br>“Wénten kémaon baosang Pak Wayan, inggih dong rarisang sareng sami, kirang langkung ampurang,” sapunika atur I Madé ngandap pisan.</br>“Rarisang,” sinarengan kurenan sareng pianaké matut.</br></br>“Dé, yan nyanan maan mabedilan, méméné tundén ngalebengin, sing madaya Madé ngelah kurenan duég malebengan. Mirib sekat ada PKK ané ngranayang,” pangajum Anak Agung Mayun.</br></br>“Sinampurayang ratu, kéwanten puput antuk tasik,” atur sané kaajum makenyem kimud.</br>Suaran gong lelambatan sakéng kasété rasa-rasa nutdut kayun ngawinang sayan énak ngajengang, kaselag-selag antuk baos sané nyihnayang lédangé sami.</br></br>Sausan majengan Madé Punduh matur, “Ratu sareng Pak Wayan, rainané puniki titiang nénten polih nyarengin lunga, santukan titiang wénten karya buat ring batu Mulapan irika matuan titiang. Yéning cokor I Déwa jaga lunga punika sepéda motor titiangé anggén, yén jaga sirep rarisang, menawi bénjang titiang polih ngiring lunga ka gunung,” madekesan sambilang ipun nlektekang tamiuné makekalih.</br></br>“Depin tiang lakar malali ajak dadua,” Anak Agung Mayun nimbalin, “Apa buin kéné panes nyanding gulem, ongkeb pesan. Lautang suba Madé luas.”</br>Makebyur angingé sakéng jendélané ngalédangin kayun sang rumaos.</br></br>Nrundut gerungan Hondané maserét ring marginé kalinggihin sareng kalih. Panesé tan kaarsén malih santukan anginé aris ngasirsir sakéng segara. Ombaké kaplés-kaplés nyapuhin biasé putih, masriok nampug kaangé sané nganjo ka segara toyannyané muncrat pakritis. Ring tengah lancuté saksat kapas magulung-gulung nyujuh ka pasisi Elangé sakadi panah macepol nanceb ka toyané ngander ulam. Sarauhé ring Sental, motoré raris kagenahang ring sor wit asemé, sang kalih mangsegan tan mari macecingak munggah, manawi wénten paksi matinggah ring carang taruné.</br></br>“Yan, jalan ditu delodné sig punyan bunuté ngarembun.”</br></br>“Ngiring,” cutet I Wayan matur, laut mamargi sareng kalih dengang-dengéng. Kaiderin wit bunuté sareng kalih, nanging nénten wénten paksi kapanggih. Anak Agung Mayun malinggih duur batuné sambilang ida kantun maritiaksayang manawi wénten paksi mengkeb ring selagan dauné. I Wayan Lagas ngragas abing masulub ring sor wit perasiné krasak-krosok. Crukcuké makesiab nambung saking sebunipun, I Wayan kagiat nolih tan taén ring ngenjek batu ganjih, raris ipun nyerod magrudugan bedilé katungkedang.</br></br>“Ha......ha......hahaha,” Anak Agung Mayun ica ngakak, “Adéng-adéng Yan!” I Wayan ngajengit klinyam-klinyem sambilang ipun manteg-mantegin celanané daki nampekin Anak Agung.</br></br>“Ratu ngiring ngawanang malih kidik, iriki tan wénten paksi”.</br></br>Sareng kalih sampun maserét malih ring marginé. Kantos rauh ring wewengkoning pura Penataran Péd, satunggil taru ngarebun katuréksain taler nénten wénten paksi kacunduk.</br></br>“Biasané dini liu ada kukur, kénkén tumbén jani tusing nepukin apan-apan.”</br></br>“Wiakti, sakadi wénten ngengkebang paksiné sami,” sapunika I Wayan nyaurin kantun kipak-kipek.</br>Kalér kauh ngrudug langité mapanta-panta, ciri sabehé jaga tedun. Jagat Baliné nénten kanten malih, ical katangkeb antuk sayong, masepuk sabehé deres.</br></br>“Yan, jalan malipetan dogén suba, mirib dini masih lakar ujan,” Anak Agung Mayun ngandika ring I Wayan. Tan pangucap I Wayan ngetutwuri pamargan Anak Agung Mayun gagéson ka marginé. Hondané mesat nganginang rasa-rasa nglayang. Nincap Désa Kutampi sabehé masriyok deres, sang kalih mararyan tur masinutan ring dagang wédangé. Kenyem manis dagangé matur, “Pak, napi karyanang tiang?”</br></br>“Wédang kalih,” I Wayan nyaurin.</br></br>“Dagingin tiang susu?”</br></br>“Dados,” I Wayan masaur malih tumuli ipun ngémpos pisang.</br>Anak Agung ngambil lanjaran. Sedeng itep sareng kalih sagét wénten anak lanang rauh numbas lanjaran.</br></br>“Man, ada roko jarum?” pitakéné dabdab.</br></br>“Ada beli, niki napi,” saur i dagang banban.</br>Ngatabtab tengkejut anaké lanang punika ring I Wayan, “Yéh, Pak Wayan, pidan rauh sakéng kalér? Sareng kuda mriki tur napi wénten karya?” sapunika pitakéné nrigtigang ring I Wayan Lagas. I Wayan Lagas kagiat sumaur, “Tiang, tiang tuni semengan ngiring Ida Anak Agung,” sambilang ipun nudingang Anak Agung Mayun, “Pak Nengah, niki Anak Agung Mayun sakéng Puri Satria.” Anak Agung Mayun makenyem tur ngawehang tangané, raris sareng kalih masalaman. Ida wau uning ring sané sauh punika mawasta I Nengah Ngales. Girang pisan I Wayan sareng I Nengah matuturan, saantukan nembé katemu sasampuné lawas tan kapanggih. I Wayan nguningang ring Anak Agung, riin daweg masuk ring SMP Klungkung, I Nengah pecak magenah ring jumah ipun. Sasampuné I Wayan usan nyatua, I Nengah Nales matur dabdab alon, “Ratu Anak Agung sareng Pak Wayan, mumpung cokor I Déwa suéca, titiang nunas mangda cokor I Déwa kayun tedun ring pondok titiangé sareng kalih sané mangkin.”</br></br>Anak Agung ngaksi I Wayan, ipun tangeh turnuli nulurin matur, “Ngiring ratu mumpung i riki mangda uningin!”</br></br>Anak Agung Mayun ngambil jinah jaga matauran, raris kagébég antuk I Nengah.</br>“Banggiang, titiang muputang, sampunang cokor I Déwa naur”.</br>Sabé sampun nget, jagaté masriak galang. Hondané katitipang ring dagangé, Anak Agung Mayun kairing sareng kalih lunga ka umah I Nengah Ngales tan doh saking irika.</br></br>Anak Agung Mayun malinggih tan mari ngaksi potrékan ageng “anak lingsir sedek magecel” magantung ring témboké. Ring kamar kapireng wénten anak odah nyangkrimang raré. I Nengah éncol ngambil lanjaran kaaturang ring tamiuné, laut ipun macebur malih ngojong ka paon. Tan asué ipun rauh malih kasarengin antuk kurenan ipun makta sajeng tigang botol miwah gelas maduluran kacang tanah magoréng.</br></br>“Ratu, Pak Wayan rarisang, sajeng puniki pakaryan titiang.”</br></br>“Nah, sedeng becika,” I Wayan mapajar.</br></br>“Tiang ja kéwala milu-milu tuung,” Anak Agung Mayun ngandika, masemu ica. Tumuli raris sareng sami ngagem gelasnyané soang-soang. Sambil ngajengang kacang magoréng Anak Agung Mayun ngandika, </br>“matuakan cara jani inget tiang tekén ida i aji dugasé enu malinggih dini di Telaga. Ida seneng pesan ngunggahang sajeng, seneng matulupan. Yén nuju polih kukur peragat dadi lagaran sajeng.”</br></br>“Yéh, cokor I Déwa naanin malinggih i riki?” I Wayan kagiat.</br></br>“Tiang anak lekad dini, i mémé uli Toya Pakeh.”</br></br>“Nénten pisan titiang mitaén,” atur I Wayan malih.</br></br>“Punika Jero Gambir, bibin cokor I Déwa dong saking i riki dané?”</br></br>“Ten nika mémé tumin, sakéwanten ragané tusing madué oka, sangkan anaké tusing nawang kadéna tiang okané,” sapunika ida ngandika raris ngambil lanjaran.</br></br>“Napiké bibin cokor I Déwa sampun séda?” sumeken pisan atur I Nengah Ngales nelektekang Anak Agung Mayun.</br></br>Jatiné lek titiang nuturang lacur, sakéwala kadong suba bakat sambat lakar ceritaang masih,” pangandikané alon.</br></br>“Malu tiang sareng ida i aji jumenek di Telaga. Ida madué tanah abedik delod marga. Yén suba usan ngalap nyuh, karyan idané sing ja lén tekén matulupan, sing taén pasah tekén sajeng. Sedek dina anu tiang ngiring ida matulupan. Tan mapikolih lungané, sawiréh tusing pesan ada kedis kacunduk, patuh tekén luasé né mara. Raris mantuk ida, tiang ngiring kitil-kitil. Buka gawé lepeté dapetang i mémé nutur madesek ngajak Pan Kereng di ambén gedongé. Pan Kereng ento anak balu ngelah pianak adiri madan I Kereng,” Anak Agung Mayun madekesan cingak I Wayan sareng I Nengah.</br></br>“Raris sapunapi malih?” Wayan Lagas nyelag.</br></br>“Pan Kereng jag macebur mapamit, ngoraang ngisidang sampi. Tuah ja ia biasa ngayah nyemuh nyuh yadian magaé di amel ajak Pan Lenyoh.”</br></br>“Nén..... nénten, nénten titiang jagi mapamit,” kéto aturné sambil kabilbil mapamit pesu. I mémé katakénin olih i aji, apa ané katuturang busan madesek ngajak Pan Kereng, tusing nyidaang matur, kramak-krumuk tusing karoan. Ajin tiang duka, mémén tiang kadukain tur katundung prajani,” Anak Agung mangsegan cacingaké sawat.</br></br>“Lantur ipun sapunapi?” I Nengah misekenang.</br></br>“Pan Lenyoh rereh ida kanikaang ngatehang tur ngaluyang Jero Sandat, mémén tiang ka Toya Pakeh. Tiang sawiréh nu cerik, inget gelur-gelur ngeling nagih nutug, sakéwala kagamel antuk i aji. Gelisang carita sawetara abulan makeloné, lantas Pan Kereng nyuang mémén tiang,” panyingakané ngembeng-ngembeng. Wayan Lagas sareng I Nengah nguntul makakalih. Ida nglanturang malih, “ajin tiang érang kayuné, raris ida mobos mantuk ka Satria. Tanahé kaserahang tekén Pan Lonyoh apang adepa. Dugas ento tiang sawetara mara 6 tiban, yén sing pelih 1944 dugas jaman Jepangé.”</br></br>Nyingak I Nengah, “Ngah, apa Nengah nawang nu mirib idup Pan Kereng jani?” I Nengah Ngalés kiad-kiud kabilbil, “Sampun padem ratu.” Duk punika makeblés anak luh odah sakéng kamar boknyané sampun uban, kulitipuné kelkel, tumuli matedoh ring ajeng Anak Agung Mayun.</br></br>“Ratu Anak Agung, madaging pisan pangandikan cokor I Déwa tedun mariki, mawinan titiang kapangguh malih cokor I Déwa. Sakéng riin titiang ngajap-ngajap mangda prasida kapanggih. Ampurang pisan kaiwangan titiangé sané nguni. Dumadak sané mangkin I Déwa tan salit arsa malih. Puniki I Ngales pianak titiang sané menengah, belinipun sampun padem daweg kantun alit. Samaliha bapanipun taler nénten kantun,” yéh paningalané nrébés deres. Anak Agung engsek tan medal pangandika, semuné kecud kemengan. Mén Ngales nglanturang malih, “yéning wantah cokor I Déwa arsa, kawiaktiané I Ngales punika semeton cokor I Déwa ring jaba, titiang méménipun, bibin cokor I Déwa,” tanmari ngelut cokor Anak Agung Mayun, “mangkin arsa sampun titiang mamangguh swragan, galang manah titiangé jaga padem,” slegut-slegut sisigan.</br></br>Anak Agung Mayun age ngambel Mén Ngales mangda negak sareng ring kursiné, “nah mémé, mula sakéng pituduh Ida Sang Hyang Widi Wasa ngawinang apang tiang matemu buin tekén mémé, matemu tekén I Ngales. Ané suba liwat jalan engsapang uling jani,” semuné kawelasan.</br></br>I Wayan Lagas sareng I Nengah Ngales bengong kamemegan nénten mrasidayang mapajar punapa-punapi. Mablengek engsek! Sabehé ngribis nyiratin jagat satmaka tirta panglukatan sané katiwakang antuk Sang Wiku Lewih.</br></br>Sulang, Maret 1979antuk Sang Wiku Lewih. Sulang, Maret 1979)
  • Ngakan Made Kasub Sidan  + (Tabuh Rah I/Panyapa Yadnya bébék putih jambul/ miber genah kalér kangin/ ngareresik dasa mala/ sor akasa duur pertiwi/ nglikub bayu apah téja/ yumiratang sunya resik/ ring ginati tembangnyané.)
  • I Gusti Ayu Diah Yuniti  + (WHO utawi Badan Kesehatan Dunia sampun mitWHO utawi Badan Kesehatan Dunia sampun mitegesang Covid-19 pinaka pangering jagat ngawit sasih Februari 2020. WHO taler mastikayang pangering agung corona virus ring padewekan i manusa kasengguh Corona virus disease 2019 (Covid-19). Covid-19 ngawinang pakeweh kelintang dahat risajeroning pariwisata lan ekonomi ring sejebag Bali. Guru Wisesa ngawedarang gumanti Bali dahat katiben kamewehan riantukan pariwisata ring Bali yukti yukti timbis padem. Lintangan ring 96 persen hotel raris kasineb, nika mawinan akeh wargi sane dados pengangguran seantukan kapegatan pekaryan.Warga Bali rumasa sayan ajerih ring kahuripannyane maniwekas. Tatujon pangulatian puniki tan sios mangda kauningin sapunapi mungguing keajegan wargi ring Bali natingin pekewehnyane ngeninin pangupa jiwa. 1500 diri wargi sane mayusia 15-60 warsa sane makarya ring widang pariwisata dados pangulatian. 150 diri utawi 10 persen kedadosang responden. Data sane kapupul raris katelengin antuk analisa diskriptif marupa grafik, tabel lan gambar. Majalaran pangulatian raris kepanggihin 60 dina outbreak Covid-19, 340 diri keni panyungkan, 232 diri prasida mawali seger, 4 diri raris seda. Pariwisata sane tambis padem ngawinang 80 persen wargi sane makarya ring widang pariwisata raris kapegatan pekaryan. Kasujatianyane 95 persen wargi ring Bali sampun magentos ngeninin parilaksana sosial, gaya hidup taler uratiannyane mapikelatang wawidangan. Covid - 19 gumanti sampun ngawinang ajerih ring manah warga Baline nanging nenten kantos ngawinang biota risajeroning paiketan. Ngelempas saking saluwiring pikobet mabukti jenek ring paumahan ngawinang 75 persen paiketan ring kulewarga sayan raket.ersen paiketan ring kulewarga sayan raket.)
  • Luh Yesi Candrika  + (BASAbaliWiki Ngamargiang Parum Program KerBASAbaliWiki Ngamargiang Parum Program Kerja Warsa 2020</br>Magenah ring Dharmanegara Alaya Denpasar</br></br>Ngawitin warsa anyar 2020, Yayasan BASAbaliWiki ngamargiang parum program kerja warsa 2020 ring rahina Saniscara, 11 Januari 2020 sane magenah ring Gedung Dharmanegara Alaya Denpasar. Acara sane kamanggalain olih Putu Eka Guna Yasa, S.S.,M.Hum punika kasarengin olih para pembina miwah para pengurus Yayasan BASAbaliWiki. Parum sane mamargi ngawit galah 09.00 wita kantos 15.00 wita punika mligbagang indik program kerja ring soang-soang baga sane wenten ring web BASAbaliWiki, inggih punika baga Perpustakaan Virtual sane kaenter olih Ni Nyoman Clara Listya Dewi, baga lontar miwah upacara sane kaenter olih Ida Bagus Arya Lawa Manuaba, baga Inisiatif Lingkungan sane kaenter olih I Wayan Artha Dana, baga Media Sosial olih IGA Wiwin Rusma Windiyana Putri, baga Gatra Milenial olih I Made Agus Atseriawan Hadi Sutresna, baga Buku Cerita Anak miwah Cerita Rakyat olih Made Sugianto, baga Biografi olih I Wayan Jengki Sunarta, baga Kamus Daring oilh Ida Wayan Eka Werdi Putra, taler baga Sejarah Tempat miwah Pelatihan olih I Kadek Juniantara. Makasami baga sane kawangun ring web BASAbaliWiki pinaka utsaha ngalimbakang kawentenan tradisi Bali (basa Bali, pamekas budaya Bali) ring sajeroning interaksi global sane masarana antuk media digital. </br>Manggala Yayasan BASAbaliWiki, Dr.Drs. I Wayan Suardiana, M.Hum ring sambrama wacananyane maosang sakancan utsaha sane sampun kamargiang oilh tim BASAbaliWiki ring soang-soang baga sampun mamargi becik. Ngalantur dane maosang, saluiring pakaryan ring BASAbaliWiki taler sampun polih panampen becik saking jagat internasional minakadi Unesco asapunika taler saking pemerintah Provinsi Bali. </br>“Yayasan BASAbaliWiki puniki sampun polih panampen becik saking dura negara miwah pemerintah Provinsi Bali. Santukan punika, program-program sane kamargiang ring BASAbaliWiki mangdane madue pakilitan becik ring sajeroning program pemerintah Provinsi Bali inggih punika “Nangun Sat Kertih Loka Bali”, antuk kawentenan basa, sastra, miwah aksara Bali. Santukan punika, sinah budaya Baline setata ajeg tur ngalimbak”.</br></br>Salantur nyane, Manggala Dewan Pembina Yayasan BASAbaliWiki, Drs. I Gde Nala Antara M.Hum taler ngicenin sambrama wacana ring parum pangawit warsa punika. Dane akeh ngicenin pangeling-eling majeng ring tim BASAbaliWiki mangdane nenten gelis kadalon ring sajeroning prestasi sane sampun kapolihang. Tiosan punika, dane mapangapti mangda program-program sane wenten ring BASAbaliWIki sida maguna majeng para janane sami.</br>“Sampunang gelis kadalon ritatkala ngamolihang panampen-penampen becik. Tim BASAbaliWiki mangda setata nincapang kawagedannyane ritatkala ngaryanin program-program sane sida maguna ring para jana sami, ngawit saking generasi muda ngalantur wrdha. Punika sida mamargi yening tim BASAbaliWiki setata maprakanti majeng ring lembaga sosial tiosan, instansi pemerintah, miwah sekolah-sekolah sane wenten ring sajebag jagat Bali”.</br></br>Silih tunggil pangremba BASAbaliWiki, Alissa Stern ring sambrama wacananyane sane kawakilin olih Putu Eka Guna Yasa, S.S.,M.Hum maosang piteketnyane mangdane BASAbaliWiki puniki setata prasida dados silih tunggil media digital sane ngajegang kawentenan basa Baline ring aab jagat globalisasi. </br>“Kawentenan basa-basa daerah ring dura negara nyansan rered taler tamis-tamis ical. Puniki sane patut yatnain ring aab jagat sekadi mangkin. Punika mawinan, majalaran antuk kawentenan BASAbaliWiki sane muatang indik basa Bali ring media digital, prasida dados imba ring sajeronig utsaha ngajegang basa-basa daerah sane wenten ring Nusantara pamekas ring dura negara”.</br>Tiosan Alissa Stern, pangremba BASAbaliWiki lianan sane mersidayang rauh ring parum punika inggih punika I Putu Suasta. Dane akeh ngicenin piteket-piteket majeng ring pengurus BASAbaliWiki, ngenenin indik utsaha anyar miwah kreatif ring sajeroning program-program BASAbaliWiki.</br></br>Parum program kerja BASAbaliWiki warsa 2020 sane mamargi kirang langkung enem jam punika kapuputang antuk ngaryanin sakancan pangapti saking para pamilet parum sane rauh, ngenenin indik kawentenan program-program kerja BASAbaliWiki ring sajeroning awarsa, taler kaping untat kamargiang foto bersama. (@YesiCandrika BASAbaliWiki)foto bersama. (@YesiCandrika BASAbaliWiki))
  • Luh Yesi Candrika  + (Demo utawi unjuk rasa indik UU Cipta KerjaDemo utawi unjuk rasa indik UU Cipta Kerja duk bulan Oktober warsa 2020 sane lintang, ngawinang akeh mediane nyiarang yening nenten kidik para yowanane nyarengin demo, sane boya ja wantah wenten ring ibu kota negara, sakewanten wenten naler ring genah-genah tiosan ring Indonesia. Tiosan punika, ritatkala para polisine ngamargiang interogasi, para yowanane nenten uning indik napi sane dados bantang pikobet ritatkala nyarengin demo. Nganutin kawentenane punika, akeh kramane mapakayun yening para yowanane sane nenten prasida ngiket indriannyane wantah nuut, utawi parikramane punika wantah kadadosang galah ngicalang rasa waneh santukan pandemi sane nenten puput kantos mangkin. Napi malih laksana sane grasa-grusu, madue rasa uning sane ageng, taler seneng ring parindikan anyar leket pesan ring para yowanane. Sujatinne, demo sane kaaptiang mamargi landuh punika kapuputang antuk rusaknyane genah-genah umum sane ngawinang negarane rugi.</br></br>Parilaksana para yowanane punika manados pikobet sane mabuat pisan ngenenin indik yowane negara Indonesia. Sakadi sane wenten ring sajeroning carita runtuhnyane Kerajaan Dwarawati sane munggah ring teks sastra Mosala Parwa inggih punika parwa ane pinih bawak ring Astadasaparwa. Carita indik Kerajaan Dwarawati ring parwa sane kaping nenem punika kakawitin antuk carita yowana Wangsa Yadu inggih punika Arya Samba miwah Sang Wabru sane mapi-mapi dados alaki rabi ritatkala nyambut sapangrauh tetiga wiku ring Dwarawati. Tetiga wiku punika, inggih punika Resi Wiswamitra, resi Kanwa, miwah Dang Hyang Naradha. Santukan mrasa meled uning indik kasidhian para resi, Sang Arya Samba mapi-mapi nyamar dados anak istri taler Sang Wabru manados rabinnyane. Antuk rasa sumbungnyane, para yowane Wangsa Yadu puniki mapikayun yening napi sane kalaksanayang punika kasuen-suen pastika kicen pangampura santukan sampun sering ngwantu para pandita. Ritatkala para wiku sampun rauh ring Dwarawati, Arya Samba miwah Sang Wabru raris matur taler nunas kapiolasan ring para wiku mangda kicen oka. Indike punika rari kauning olih para wiku. Brangti para wiku sami santukan rumasa kabogbogin olih Arya Samba okan Ida Sang Prabu Kresna sane maha wicaksana.</br></br>Pamastu saking sang wiku sidhi pisan. Napi sane kabaosang pastika nadi. Wangsa Yadu ring Kerajaan Dwarawati ngamangguhang pralaya sangkaning laksana nenten patut saking para yowanane. Pamastu raris kaucapang olih sang wiku, inggih punika yening Arya Samba jakti-jakti mobot taler ngembasang palu wesi sane sida ngursak sami Wangsa Yadu, sajabaning Prabu Kresna miwah Baladewa sane nenten keni pamastu. Prabhu Kresna miwah Baladewa uning yening pamastu punika nenten prasida kaicalang. Ida sareng kalih raris nenten purun ngicalang pamastu sang wiku.</br></br>Nganutin laksana sane kamargiang olih Arya Samba miwah Sang Wabru ring carita punika, madue suksmam utama ngenenin indik laksana idup para yowanane ritatkala nglintangin aab jagat sakadi mangkin. Kruna muda ring basa Jawa Kuna maartos tambet, punika mawinan tuntunan kabuatang pisan ring sajeroning kahuripan. Silih tunggilnyane, indik laksana ngwangiang anak sane lingsir utawi sang sane maraga guru, napi malih sane maraga suci. Laksana nyapa kadi aku ritatkala kantun muda, punika silih tunggil meseh ring raga sane patut kaicalang. Arya Samba miwah Sang Wabru nenten prasida ngasorang mesehidane. Punika mawinan karma sangkaning laksana mogbogin para brahmana pacang kakeniang. Sakadi sane menggah ring Kakawin Nitisastra, yening laksana nyalung-nyaluh baos ida sang mraga brahmana, sastra-sastra, taler nyalung-nyalung baos sang mraga guru prasida ngrauhang kasengsaran ngraris padem. </br></br>Ring sajeroning demonstrasi sane rusuh, kawentenan para guru utaminnyane guru rupaka miwah guru wisesa sedek katureksain. Ring sajeroning kawentanane punika, para guru rupaka kaaptiang madue kawagedan ritatkala ngupapira anak alitnyane pinaka swadharmannyane majeng ring anak alitnyane sinah prasida nlintangin kasengsaran urip. Salnturnyane, Nitisastra mosang yening ngajahin anak alit punika patutne anut ring sajeroning yusannyane. Sutasasana, inggih punika anak alit sane kantun mayusa limang warsa patut kaupapira sakadi raja, saptangwarsa ritatkala mayusa pitung warsa patut kaajahin nuut raos, sapuluhing tahun inggih punika anak alit patut kaajahin ngwacen, sodasawarsa inggih punika enem welas warsa patut kadadosang sakadi prakanti saha mangda alon-alon nyihnayang kaiwangannyane, wus putra suputra inggih punika yening sampun madue anak alit patut kacingakin manten taler ngicenin imba anggen paplajahan. Ngajahin anak alit ngawit saking kulawarga nenten ja dangan. Uning ring sajeroning yusannyane, napi sane kabuatang, taler napi kawagedan anak alit manados silih tunggil palajahan sane kicen mamargi antar, ngraris sampun sayaga dados krama ri pungkur wekas.</br></br>Yowana ring babaosan puniki, kaaptiang dados anak alit sane sadu gunawan majeng ring guru rupakannyane. Maosang indik putra suputra, Abhimanyu ring carita mahabarata patut kanggen imba sane patut. Abhimanyu, okan Sang Arjuna miwah Subadra ritatkala kantun anom kajahin olih Sang Krisna, punika mawinan ajah-ajahan utama sane kadasarin antuk dharma sida kapolihang olih Abhimanyu. Tiosan punika, duk ida kantun nyeneng ring garban biangnyane, ida sampun kaajahin kaweruhan indik ngentasin formasi perang Cakrabyuha saking ajinidane. Sakewantten, utsaha Sang Abhimanyu mela negara miwah dharma punika puput, ritatkala ida seda ring rananggana Kuruksetra sakantunne mayuse nenem welas warsa. Yadiastun, ida Saang Abhimanyu kasor, ida nenten naanin magingsir saking ranang gana nyihnayang kaprawiran sang ksatria. Kaweruhan sane kicen olih sang mraga guru rupaka ngawit saking garba pinaka silih tunggil ngembasang putra-putri sane suputra. Embasnyane para-putra sane utama taler ngamolihang ajah-ajahan sane patut ring kulawarga sida ngwantu nginggilang kadigjayang panegara. ngwantu nginggilang kadigjayang panegara.)
  • Nyoman Butur Suantara  + (Guardian inggih punika pinaka rangkaian foGuardian inggih punika pinaka rangkaian foto utawi gambar selem putih Man Butur Suantara melalinin toya.</br></br>Ritatkala jatma mirengang toya, ring pikeneh iraga punika katuju ring sekancan sane marupa lan masifat indrawi lan visual. Iraga sareng sami mangenehang warna biru lan sareng sami nyeritayang sujatine keneh sane belus. Ring wewidangan soang-soang, toya pinaka segara, danu, gentuh lan embun. Ring keneh iraga punika pinaka nyeng, belus, bedak, lan tuh.unika pinaka nyeng, belus, bedak, lan tuh.)
  • Luh Yesi Candrika  + (I.Kawentenan Karya Sastra Bali Modern RingI.Kawentenan Karya Sastra Bali Modern</br>Ring sajeroning panglimbak kasusastraan Bali, nganutin aab jagat nyane kasusastraan Bali Anyar ngawetuang karya-karya sastra modern silih sinunggilnyane kawentenan roman miwah puisi Bali Anyar. Kawentenan kasusastraan Bali Anyar utawi modern nganutin penampen Ngurah Bagus (1969), ngawit saking kamedalang nyane roman Nemu Karma (Ketemu Jodoh) pakardin Wayan Gobiah olih Balai Pustaka Jakarta duk warsa 1931. Indik kawentenan punika kabaosang olih para sastrawan minakadi Simpen AB (1971), Wayan jendra (1976), Made Sanggra (1978). Salantur nyane nganutin panampen saking Ida Bagus Gede Agastia, kawentenan roman Nemu Karma punika pinaka cihna pangawit kawentenan kesusastraan Bali Modern. Tiosan punika, wangun kesusastraan Bali Modern minakadi marupa roman, drama, cerpen, miwah puisi Bali modern. (1980: 14).</br></br>Ida Bagus Gede Agastia ring penelitian nyane maosang, ri sajeroning kawentenan roman sane nganggen basa Bali minakadi nyane Nemu Karma miwah Melancaran ke Sasak. Roman Melancaran Ke Sasak punika pakardin Gede Srawana (sane madue pesengan tiosan utawi nama pena inggih punika Wayan Bhadra). Roman punika raris kaunggahang antuk cerita manyerita (cerita bersambung) duk warsa 1939 sane wenten ring majalah Jatayu. Panglimbak nyane duk warsa 1978 kaunggahang (macetak) malih olih Yayasan Sabha Sastra Bali. Wangun sastra sane tiosan minakadi drama, cerpen, miwah puisi taler makeh panglimbaknyane. Kawentenan puniki makilitan saking kawentenan sayembara olih Lembaga Bahasa Nasional Cabang I Singaraja (sane mangkin kabaos Balai Penelitian Bahasa). Sayembara punika naanin kalaksanayang duk warsa 1968, 1969, 1970 (sane kamargiang ping kalih), miwah 1975. Taler ring warsa 1972 sayembara punika naaning kamargiang olih Listibya Provinsi Bali. Ring masyarakat taler sampun ngalimbak sane madaging pupulan cerpen miwh puisi Bali Modern, minakadi Ketemu Ring Tampak Siring (1975), Togog (1975), Ganda Sari (1973), Galang Kangin (1976). Pinih untat raris kamedalang buku Kembang Rampe Kesusastraan Bali Anyar (dua jilid) sane muatang karya-karya sastra Bali Modern sane sampun kaunggahang (kapublikasiang) (Agastia, 1980: 15).</br></br>Maosang indik kesusastraan Bali Anyar, duk warsa 2005 Prof. Dr. I Nyoman Dharma Putra ngamedalang buku sane mamurda “Tonggak Baru Sastra Bali Modern”. Salantur nyane duk warsa 2010 (edisi baru) malih kamedalang antuk murdan buku sane pateh. Ri sajeroning buku sane kamedalang punika, kawentenan Roman Nemu Karma nenten ja dados pangawit kawentenan kasusastraan Bali Modern. Panampen-penampen sane lintang maosang roman Nemu Karma manados cihna pangawit kasusastraan Bali Modern santukan; 1). Mabasa Bali taler marupa roman, 2). Kamedalang olih Balai Pustaka (Dharma Putra, 2010: 4). Nganutin sakadi panempen Dharma Putra ri sajeroning buku “Tonggak Baru Sastra Bali Modern” kawentenan politik ring Bali ngawit warsa 1900 prasida nyihnayang panampen anyar indik kawentenan sastra Bali modern. Dados nyane sakadi panampen punika, panglibak kawentenan kesusastraan Bali Anyar nenten ja kakawitin antuk kawentenan Roman Nemu Karma. Sakemaon panglimbak nyane sampun wenten sadurung nyane, inggih punika duk pemerintahan kolonial Belanda ring warsa 1900-an.</br></br>Tiosan Roman panglimbak kawentenan puisi Bali Modern taler becik mangda kauratiang. Puisi Bali yening rerehang ring panglimbak kesusastraan Bali, ngeranjing ri sajeroning kasusastraan Bali Anyar sane polih pengaruh saking kesusastran modern sane embas saking kebudayaan barat (Eropa). Puisi Bali Anyar ngawit medal duk warsa 1959, sane kacihnayang antuk kamedalang pupulan puisi pakaryan Suntari PR sane mamurda “Basa Bali” sane munggah ring majalah Medan Bahasa Yogyakarta. Huwus punika kalanturang antuk medal puisi sane mamurda “Bali” pakaryan Yudha Panik miwah “Pura Agung Jagadnatha” olih Wayan Rugeg Nataran. Panglimbak puisi Bali Anyar kantos mangkin sumingkin becik, puniki kacihnayang antu medal nyane pupulan puisi Bali Anyar sane ngamolihang penghargaan Sastra Rencage. Minakadi, “Ang Ah lan Ah ANg” pakardin I Made Suarsa, “Coffe Shop” (warung kopi) pakardin I Dewa Gede Windhu Sancaya, miwah sane tiosan (Setiawan, 2014: 58-59).</br></br>Babaosan indik panglimbak kawentenan sastra Bali Anyar salanturnyane, pacang nganutin panampen I Nyoman Dharma Putra ring buku “Tonggak Awal Sastra Bali Modern” (2010). Santukan buku punika madaging informasi sane pinih anyar indik panglimbak kesusastraan Bali Modern.</br></br>II.Cerpen-Cerpen Sastra Bali Modern Sadurung “Nemoe Karma” (1931).</br></br>Nganutin kawentenan pulau Bali, panglimbak kawentenan sastra Bali Modern punika polih pengaruh (imbas) saking kawentenan pendidikan modern sane kamargiang olih pemerintah kolonial Belanda duk warsa 1900-an. Sekolah Dasar sane kapertama sampun kawentenang olih kolonial duk warsa 1875 sane magenah ring Bali Utara. Pamargin nyane nyansan ngamecikan duk ngalintangin warsa 1908. Ritatkala pamargin pendidikan modern punika wenten pikobet pemerintah kolonial indik kakirangan nyane buku bacaan sane pacang kaanggen olih para sisia lokal (Bali). Santukan punika raris pemerintah kolonial ngicenin pawarah-warah mangda para guru prasida nulis buku anggen buku pelajahan taler anggen buku bacaan sane nganggen basa Bali.</br></br>Kawentenan pawarah-warah saking pemerintah kolonial Belnda mangdane nulis buku utawi ngaripta cerita sane nganggen basa Bali sujatine madue tatujon. Tetujon punika minakadi, rasa sumengken nyane ritatkala ngamargiang politik etis, pemerintah kolonial sida antuk nyingakin (ngontrol) jenis buku miwah bahan bacaan sane manggen ring sekolah-sekolah, siaga ritatkala wenten buku-buku tiosan sane kamedalang olih penerbit swasta, miwah kaanggen ngalimbakang kawentenan basa Bali mangda nenten dados pialang ritatkala malajahin basa Melayu. Lempas saking tetujon punika, pawarah-warah saking pemerintah Belanda punika prasida nangiang kahyun para intelektual Bali, minakadin nyane para guru mangda nyurat karya-karya sastra sane wangun nyane matiosan saking karya-karya sastra tradisional minakadi kakawin, kidung, miwah geguritan. Wangun tulisan sane anyar punika sane marupa cerpen. </br></br>Cerpen-cerpen punika nenten ja wantah transformasi saking tradisi lisan sane kauwah dados tradisi tulis miwah sasuratan-sasuratan anyar nanging ritatkala struktur utawi wangun sasuratan nyane kantun nganggen ekspresi-ekspresi tradisi lisan (satua). Minakadi lengkara sedek dina anu (pada suatu hari), kacerita mangkin (Diceritakan sekarang), keto katuturan (begitu kisah). Tulisan-tulisan punika kaungghang (katerbitang) olih penerbit kolonial ring Batavia. Yening selehin indik wangun miwah daging nyane, makeh karyane punika sane kabaosang karya sastra sane nampek saking wangun modern sane prasida kakeniang dados cihna pamahbah (pembuka) embas nyane sastra Bali Modern. </br></br>Cerpen-cerpen sane kamedalang duk warsa 1900-an kaungghang (katerbitang) olih kolonial Belanda sane marupa buku pelajahan (text book) nganggen basa Bali sane kasurat antuk aksara Bali miwah latin. Buku sane kapertama medal mamurda Peroempamaan, Jaitoe Beberapa Tjerita Dalam Bahasa Bali (1910), sane kakardin olih I Wayan Dwija (Juru bahasa di Praja). Buku punika kamedalang ring Batavia. Salantur nyane duk warsa 1913, I Made Pasek ngaryanin buku sane mamurda Tjatoer Perenidana, tjakepan kaping doea papladjahan sang mamanah maoeroek mmaos aksara Belanda (Catur Perinadana, buku pelajaran kedua bagi peminat belajar bahasa aksara Belanda). Guru I Made Pasek puniki produktif ritatkala nyurat buku-buku pelajahan, minakadi Aneka Roepa Buku Bacaan (1916), Aneka Warna Tjakepan Kaping Kalih (1918), miwah Aneka Warna Peratamaning Tjakepan papaosan Bali Kasoerat Antoek Aksara Belanda (1918). </br></br>Karya-karya Made Pasek sida ngawetuang daya tarik duaning nganggen tema-tema kontemporer (modern ring rajeroning zaman punika). Cerita ane wenten ring buku Aneka Roepa Kitab Batjaan nyihnayang pisan wangun sastra cerpen. Minakadi cerpen sane mamurda ‘Pemadat’ sane nyatuayang indik bogolan (narapidana) sane katangkep mamaling sapi anggen numbas madat (opium). Irika kaceritayang pemadat punika malaksana corah tur nista, santukan mangda ngamolihang madate punika, ipun ngadol sawah warisan, mamaling sapi tur telas sami artan nyane. Irika raris ipun masuk bui (kepenjaraang). Cerpen lainnya, yaitu “Djelen Anake Demen Nginem Inoem-Inoeman Ane Makada Poendjah, loeire : djenewer, berandi, teken ane len-lenan” (Kejelekan orang yang suka meminum minuman yang memabukkan, seperti: jenewer, beradi, dan lain-lainnya). Ceritan nyane indik jadma sane madue wit wang Cina mapesengan Tan Sing Swie sane geginane mamunyah tur satata ngutang kapining anak tiosan. Ritatkala ipun mabuk raris ulung ke tukade tur mati. Murda sane tiosan, inggih punika “Ajam Mapaloe” (Ayam Mapalu) sane nyatuayang indik Luh Sumerasih sane ningalin laksana siape ane noltol-noltol miwah maluang dewekne ring meka (cermin). Indike punika anggena sasuluh tekening Luh Sumerasih mangda seleg malajah tusing dadi jadma belog. Memen ipune raris maosang indik kawentenan anak luh ring Bali. Yadiapin bisa memaca miwah nulis sinah nenten pacang makarya ring kantor, tur dadi pejabat. Ring ceritane punika kasatuayang indik anak istri sane nenten kasekolahang olih rereman ipune.</br></br>Tiosan Made Pasek, wenten taler Niti Mas Sastro sane ngaripta cerpen mamurda “Lobha” (Loba) sane nyatuayang indik anak ane setata melaksana corah. Tioasan punika, ring buku nyane sane mamurda ‘Anak Ririh’ (Orang Cerdik). Ceritane puniki nyatuayang indik Pan Karsa taler anak alit nyane sane sedek ngaryanin proyek ngaryanin semer. Ritatkala ngaryanin semer wenten ujan bales. Irika Pan Karsa miwah anak alit nyane nancepang udud (pacul) nyane taler pangangge nyane sakadi anak murug tanah. Santukan ujan tanahe ngurug udud miwah panganggo punika. Anake sane nyingakin ngicen pitulungan tur sareng makeh nyongcong semer punika. Ri sampune dados semer ane dalem, irika raris saereng kalih matur suksma ring kramane. Karya-karya punika sampun kabaos nganggen proses cerpenisasi.</br></br>Daging-daging cerita ri sajeroning buku-buku sane kakardi olih para guru ritatkala masa kolonial punika sampun kapastikayang marupa reproduksi saking tradisi lisan nanging rariptan nyane anyar santukan ngeninin indik kahuripan jadmane sarahina-rahina, nenta ja indik mitologi sane madaging cerita dewa-dewi taler cerita para beburon sakadi satua. Punika taler saking wangun (bentuk) nyane nenten ja marupa geguritan, kidung, miwah geguritan. makakalih indike punika sida nyihnayang karya-karya sastra punika prasida kawastanin cerpen sane ngaranjing kesusastraan Bali Anyar. Nganutin kawentenan karya-karya sastra sane karipta olih Mede Pasek miwah Mas Niti Sastro punika sapatut nyane sane kadadosang perintis utawi pangawit Sastra Bali Modern. Karya-karya naratif punika madue tetujon anggen pelajahan para sisia ri sajeroning uning ring kawentenan karya sastra modern.</br></br>III.Sastra Bali Modern Sane Ngeranjing Abad ke-21</br>Duk tanggal 28 Oktober 1969 wenten kamargiang “Pesamuhan Pengawi Bali” (Temu Pengarang Bali) sane makilitan saking kawentenan Sumpah pemuda. Ritatkala punika I Gusti Ngurah bagus ngicenin buku alit (stensilan) sane mamurda “Situasi Sastra Bali Modern dan Masalah Pembinaannya. Ring daging buku punika Gusti Ngurah Bagus maosang kawentenan sastra Bali Modern nyantos warsa 1960-an nenten becik. Santukan, ngalimbak saking kewentenan roman Nemu karma miwah Melancaran ke Sasak nenten malih kekeniang karya sastra Bali Modern. Kayun nyurat malih medal ritatkala kagelarang sayembara suk warsa (1968) Direktorat Bahasa dan Kesusastraan cabang Singaraja (Balai bahasa sekarang). Indike punika raris kabilgbagang olih para pangawi, raris ngamedalang sakancan utsaha, minakadi; 1) Nincapang siaran mabasa Bali ring radio miwah surat kabar, 2) Ngamedalang majalah basa Bali (kasarengin olih pemilet psamuan), 3) Dokumentasi sastra sayembara penulisan, 4) Mangdane Listibya ngawerdiang percetakan aksara Bali. Sane wenten ring sajeroning tim punika, mikadi I Gusti Ngurah Bagus (ketua), Wayan Simpen AB, I Wayan Bawa, B.A., I Made Sukada, B.A., miwah Wayan Rugeg Nataran (makasami dados anggota). Badan puniki kabaosang “Sabha Sastra”.</br></br>Kawentenan Sabha Sastra puniki raris ngawangun kerjasama sareng kakalih surat kabar, inggih punika Suluh Marhaen (Bali Post) miwah Angkatan Bersendjata (Nusa). Irika Sabha Sastra nagingin rubric sane mamurda “Sabha Sastra Bali” sane ngawit warsa 1969. Rubrik puniki kamedalang nyabran minggu taler makeh sastrawan Bali nulis irika, minakadi Made Sanggra, made taro, Ida Bagus Mayun, I Nyoman Manda, Rugeg Nataran, muah sane lianan. Kawentenan rubric puniki sida nangiang malih kawentenan sastra Bali Modern. Rubrik-rubrik punika raris kapupulang tur katerbitang manados antologi sane mamurda Kembang Rampe Kesusastraan Bali Anyar (1978). Salantur nyane malih kamedalang pasamuhan pangawi II (1975). Ring pasamuhan punika taler mligbagang indik utsaha ngawerdiang miwah ngalimbakang Sastra Bali Modern. Ring tanggal 2 Mei 1975 puniki taler Sabha Sastra dados Yayasan Sabha Sastra Bali, sane kamanggalaning olih Ida Bagus Mayun, B.A, Ida Bagus Gede Agastia (Sekretaris), I NYoman Sukada (Bendahara), I Gede Sura, B.A., I Made Taro, B.A., Ida Wayan Oka Granoka, Ida Bagus Udara Narayana (anggota).</br></br>Gagelaran sane kamargiang olih Yayasan Sabha Sastra Bali minkadi Seminar Sastra Bali Modern (warsa 1976 miwah 1978), pementasan drama Bali Modern (1977 di Aula Kanwil Depdikbud Bali, miwah siaran-siaran mabasa Bali ring RRI Denpasar. Kawentenan Sabha Sastra puniki madue tetojon; 1) Mangda kawentenan sastra Bali Modern ngalimbak ring sajeronig media cetak miwah elektronik, 2) Nincapang pengetahuan sastrawan taler peninat sastra indik sastra Bali Modern (seminar, pasamuhan), 3) Dokumentasi karya sastra. Buku-buku sane sampun kamedalang olih Yayasan Sabha Sastra minkadi, Pupulan Puisi Galang Kangin (1976), Puyung (1981), Ngayah (1982), Ai (1983), Gending Pangapti (1984), Crakian (1996). Kumpulan naskah drama, minakadi Suluh (1990), Antologi Cerpen Bahasa Bali (1996), Satua Bawak (1999). </br></br>Tioasan Yayasan Sabha Sastra Bali taler wenten yayasan tiosan sane nerbitag karya-karya sastra Bali modern, minakadi yaysan Dharma Budhaya Gianyar nerbitang cerpen Togog pakardin Nyoman Manda (1975) miwah Ketemu Ring Tampak Siring pakardin Made Sanggra. Salantur nyane wenten Yayasan Wahana Dharma Sastra Sukawati sane nerbitang pupulan puisi Kidung Republik pakardin Made Sanggra (1997). Yayasan Kawi Sastra Mandala sane nerbitang pupulan puisi Bali Modern sane mamurda Satria Kuladewa pakardin IGP Antara (1988). Miwah Yayasan sane tiosan. Makeh nyane kawentenan lembaga-lembaga sane madue uratian sareng kawentenan kesusastraan Bali Modern sida ngajegang basa, sastra, miwah aksara Bali sane dados urip saking kebudayaan Bali.</br> </br>IV.Kawentenan hadiah Sastra Rencage (1998-2010)</br> Nyabran warsa para sastrawan bali ngamoligah anugerah Hadiah Sastra rencage. Hadiah punika kakeniang majeng ring buku sastra Bali terbaik ring awarsa punika, miwah tokoh sane madue uratian (dedikasi) tur ngicenin pembinaan ri sajeroning ngalimbakang kawentenan basa miwah sastra Bali. Hadiah punika kamedalang olih Yayasasan rencage bandung sane kamanggalain olih sastrawan Ajip Rosidi. Pangawit nyane hadiah puniki katujuang majeng sastrawan Sunda. Raris ngawit warsa 1989 katujuang majeng sastrawan jawa, tur duk warsa 1998 katujuang majeng sastrawan bali. </br></br>Ritatkala nyukserahang hadiah punika kalaksanayang risajeroning kota-kota di Indonesia, minkadi Bandung, Bogor, Jakarta, miwah Jogja. Bali taler naanin dados genah penyelenggara suk warsa 1999. Nyantos warsa 2010, hadiah sastra Rencage sampun mamargi sane ke-13. Ajip Rosidi kawantu olih jur-juri sane wenten ring daerah soang-soang. Minakadi ring Bali sane kadadosang juri, inggih punika I Nyoman Tusty Edy (1998-2000) miwah I Nyoman Dharma Putra (2001-nyantos mangkin). </br></br>Para sastrawan sane ngamolihang penghargaan puniki minakadi, I Wayan Sadha (kumpulan cerpen ‘Leak Pemoroan”, warsa 2010), I Nyoman Manda (Roman “Depang Tiang Bajang Kayang-Kayang”, warsa 2008, I Made Suarsa (Pupulan cerpen “Gede Ombak Gede Angin”, warsa 2007), miwah sastrwan sane lianan. Para sastrwan puniki taler kantun produktif nyantos mankin. Nanging, penulis-penulis muda taler mangda kaaptiang tur sida ngamolihang penghargaan hadiah Sastra rencage.olihang penghargaan hadiah Sastra rencage.)
  • Putuwidi  + (Jadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipisJadma Bali kocap demen nunjel-nunjel pipis ulian yadnyane kaimbuhin rasa gengsi. Yadnyane tusing ja jakti kadasarin manah las carya, nanging maimbuh gengsi saling pagedenin karya. Kanggoang malu nyilih dini nyilih ditu, nyanan pesilihne durinan pikir. Ento cingakin anake nganten utawi masangih, sugih–lacur tusing ja kanggo pragat di banten, kocap apang misi ane mawasta resepsi. Yen suba ngelah pipis lebih sing ja kenken, nanging mayadnya baan utang dikedurian sing buungan mecik pelengan. Ene suba ane ngaenang jadma Bali dadi generasi roti lapis generasi sane lakar nanggenin tetegenan i rerama, ulian nenten karungu baan sane mawasta perencanaan keuangan, tusing madue dana pensiun, napi malih jinah sane kasiagayang anggen ngmargiang yadnya ring pianak anggen mayah utangipun. Sampunang ja mapepineh idupe ajanian dogen, suba cara tusing ada dinane bin mani. Sampunang dadi I Buta lan I Bongol tusing krungu tekening panglimbak zaman. Degdegan pnyingakane tur eling tekening idupe di marcapada sane merluang akeh prebeya, anggen sadina-dina di paon, matetumbasan, lan malilacita, tusing nyandang wantah anggen ngisinin basang. Dumogi benjang pungkur, anak Bali ngancan medikang nanggenin tetegegan i rerama ulian sami suba pada nawang pentingne perencanaan keuangan. Sing mula ulian ento uli cerik i raga suba ajahina rajin menabung? cerik i raga suba ajahina rajin menabung?)