UPGRADE IN PROCESS - PLEASE COME BACK MID JUNE

Property:Biography example text ban

From BASAbaliWiki
Showing 20 pages using this property.
M
Gegambaran mozaik saking luu plastik  +
Saluwiring pakibeh adat istiadat ring Bali minakadinnye nabdabin sekancan kasingsalan risajeroning awig-awig ring Bali, taler ngeninin paiketan para warga rikala ngemargiang utsaha makasamian ipun misaratang kapastikayan ngeninin uger- uger seantukan leket paiketannyane mantuka ring sima sane sampun memargi. Panyuratan puniki maduwe tetujon mangda para warga sayan ngawikanin kawentenan paiketan awig-awig mantuka ring uger-uger inucap. Ngawigunayang study yuridis, panyuratan puniki pacang mitatasang sajeroning pamaridabdab sane patut kasungkemin olih sang mautsaha utaminnyane wargi sane mawit saking dura desa rikala ngemargiang utsaha ring Desa Pakraman.  +
Kantun wenten warga Bali sane jenek ring pagunungan ngupapira gong barungan kuna melakar antuk perunggu lan wesi sane kasengguh gong gede. Barungan kekelentingan inucap kaupapira pinaka piranti utama rikala ngemargiang upacara yadnya mewastu prasida nyujur kalestariannyane. Ngawitin abad-20, wewidangan sane siosan ring Bali nenten malih katah nganggen Gong Gede seantukan sampun kagentosin antuk barungan gong sane anyar. Gong Gede kantun lestari ring wawidagangan pagunungan seantukan kawentenannyane tan prasida kepasahang antuk upacara yadnya inucap sane misaratang sekancan tetabuhan manut tetuwek yandya sane kemargiang. Kawentenan makudang tetabuhan punika taler sapisanan kawigunayang olih I krama nyujur kelanggengang gong inucap. Panyuratan puniki matetujon maosang sapunapi krama Bali ring pagunungan ngupapira lan nyaganin Gong Gede pinaka agem-ageman, antuk ngawikanin pengawitnyane, paiketan krama, swaran tetabuhan, mangda sauninga napi sane ngawinang Gong Gede inucap prasida ajeg lan lestari.  +
Pidangingnyane agrowisata ten sios ring ngelinggihang sektor primer (pertanian) ring sektor tersier (pariwisata) sane matetujon nincapang pikolihan i petani. Petani lan sektor pertanian pacing ngamolihang kawigunan saking kawentenan agrowisata. Agrowisata taler prasida nyaganin kalestarian sektor pertaniane lan ngalimpasang sektore puniki mangde nenten kapinggirang. Wenten mekudang kudang dadalan mantuke ring para wisatawane meled ngaksinin kaluwihan palemahane sane gumanti limbar taler ngaksi kewentenan agrowisata inucap. Makudang wawidangan ring Bali rikala mangkin gumanti katincapang dados agro wisata, nanging mabinaan pamargi nganutin praciri suang suang wawidangan. Kawentenan makudang praciri punika patunyane dados pangulation rikala pacang ngardinin tata cara nincapang agrowista nganutin kawentenan praciri sane mabinaan ring suang suang wawidangan inucap. Panyuratan puniki mahbahang sekadi tinglas sapunapi pemargi utsaha nincapan agrowisata ring Bali, tur mapengati mangda prasida dados imba ring wawidangan siosan sajebag panegara Indonesia.  +
Panyuratan puniki matatujon ngicenin gagambaran inggihan pandemi Covid 19 mapikobet kalintang dahat mantuka ring perekonomian tur sane lianan ring Bali pinaka wawidangan sane ngumandelang widang pariwisata. Metode sane kawigunayang ring panyuratan puniki inggih punika metode diskriptif kualitatif. Teknik ngapupulang data majalaran antuk observasi, wawancara lan dokumentasi. Pikolih panyuratan mitegesang inggih punika sejaba pikobet negatif sane kawetuang olih pandemi Covid 19 wenten taler pangrabda positif widang ketenagakerjaan ritepengan utsaha nincapang digitalisasi transformasi pakaryan sane misaratang mangda prajanane digelis nampenin sekancan paobahan sane ngawentuk tata kauripan lan dunia kerja sane anyar manut pakibeh revolusi industri 4.0. Kapisaratang utsaha sane komprehensif kawicaksanan sane sagelise lan mawiguna natingin pikobet pandemi Cocid 19 ring widang ketenagakerjaan mangda prasida angayomin lan ngawaliang kasukertan prajanane inggihan rikala mangkin rauhing mariwekas sasampun pandemi.  +
Adung adungan visual lan koreografi ngeninin topeng tradisional Jepang lan Bali gumanti dahat kakatonang, yadiastun pailetan sane tepas ngeninin topeng mantuka ring maka kalih budaya punika tan prasida kacihnayang riantuk data sane katureksa saking witnyane. Jajaran makakalih nyane mawiguna mitatasin sasolahan topeng inucap. Topeng sane katulengin inggih punika Shishi Asu/Singa ( Jepang ) lan barong ( Bali ), Hannya ( Jepang ) lan Rangda ( Bali ) sane sumaih ring sang juru teluh lan wong wreda suci Okina( Jepang ) lan Sidha Karya ( Bali ). Paiketan sane manawi prasida kacarca pinaka patemon budaya lan pikayunan i manusa. Nanging basa visual rikala topeng punika kasolahang lan taksu sane dados caciren manawi mawit saking Tantra India.  +
Panyuratan puniki ngawetuang gagambaran indik tatincapan ipun pragina wong istri ngeninin sasolahan topeng Bali sane kamedalang mapangawit saking pabligbagan lan email para panyurat inucap. Nganutin gagambaran sane gumanti ketah mitatasang inggian kantun arang para istri sane nyolahang makadi wentuk seni puniki tur karuntutin bacakan makudang pare istrine sane manados pamucuk sane mucukin paobahan. Sang panyurat mitelesin sapunapi ipun pinaka pragina lan pamiteleb dura- Bali,ipun ngamanggihin makudang satua, rasa meled uning lan pikobet sane tan doh mabinaan ring paurukan lan pangalaman ipune.Pamineh ipune niagaang gagambaran sane jangkep ngeninin makudang parindikan utama mantuka ring para istri ring jagat teater Asia.  +
Nyuh lan juuk  +
Sasuratan puniki madue tatujon mangdennya prasida makta kakuatan intelektual natasin budaya mantuka ring makudang cita Bali ngeninin budaya sane katon campuh inggihan marupa budaya napi ke idiologi. Natasang budaya boya je pateh ring mitelebin budaya, nanging marupa tatimbangan sane mitegesang budaya mawentuk kaiwangan ring pemarilaksanannyane karuntutin antuk gagambaran sane ngeleganin mantuka ring Sang Angawe Rat. Orde Baru mitegesang kabudayaan marupa pamineh mangda prejanane anut tur seneng nampi pariwisata global. Budaya nenten malih ngeninin asapunapi prejanane mapakardi nanging wantah mikayunin sekancan dedagangan sane prasida keadol tur kadabdab marupa" tradisi kuno" . Bali pinaka swargan inggihan wantah marupa klise. Nusa Bali puniki mangkin wantah nagingin panyumpene Madam Soeharto ngeninin Disneyland. Rarincikan kapitalis ngeninin panincapan gratis tanpa tanggu tan madue kasumaihan mantuka ring kosmologi Bali sane gumanti mautama mawaste Kali Yuga, sane pamuntatnyane marupa karugaan sane dahat; taler mantuka ring pamineh populer saking dura negara sane tan rered ngawetuang paobahan. Yadiastun je kabudayaan mapenampen i manusa pinaka sang sane nambet nanging ipun sering ngalepasang raga saking kapaiketan idiologi kabudayaan riantuk mitelebin kabudayaan sewates pinaka tata pakraman ipune sedina dina.  +
Pabligbagan ngeninin budaya Bali kantun kimeng seantukan napi sane kesengguh kebudayaan gumanti durung tatas pisan. Napike kebudayaan punika pinaka unteng utawi jenyana manusa Bali, napike eka daya politik order baru, utawi wantah madedagangan seni balih balihan lan saluwir ipun mantuka ring sang mawisata. Arang sane tatas ring Indonesia, gumanti Bali sampun kasub ring Eropa ngawit sadurung para atiti saking Barat rauh ke Bali ngaruruh swarga ring mercapada. Sejarah Bali tan prasida kepisahang ring panyumpenan manusa Barat. Manut penampen pangulati budaya, Bali saking ngawit pinaka merek sane sandang adol, inggih punika wantah budaya sane merupa parilaksana manusa Bali. Mangda tatas ring kawentenan Bali rikala mangkin patut sauninga ring pamineh konsumsi lan branding. Yadiastun sane katon dados dagangan wantah sekadi barang utawi pengalaman, nanging sujatine mabinayan. Panyuratan puniki najenin kateleban artos ngeninin tata titi branding manut penampen budaya.  +
Sapunapi penampen manusa Bali? Panyumpene ngeninin Bali sane kasengguh swarga ring sekala gumanti nungkalik ring kajusatiannyane. Antuk punika kapisaratang rarembayan ngeninin sape sira sane wenang ngangganin Bali, sekadi punapi lan rikapan. Parindikan puniki taler mapaiketan sareng napi sane dados unteng pabinaan inucap, napi ke wantah nyihnayang bukti utawi kasingsalan penampen, lan sapunapi pabligbagan inucap ngelempasang pilihan. Pikayunan sarwa kuasa sane kasengguh monolog kesenengin olih sang sane kuasa gumanti mewiguna nanganin pajugjag. Siosan ring punika, pikayunan mapablibagan sane paras paros ngutamiang kaadungan kantun kasungkemin olih I krama nanging sayan kalempasan. Kasujatiannyane, mararembayan dahat mawiguna ngulati kaadungan, gementos monolog ngutamiang utsaha natingin parindikan sane dahat meweh. Ring Bali, unteng pamineh mawit saking napi sane kapikayunin manut warisan budaya saking rihin.  +
Bali, 50 years of changes: A Conversation with Jean Couteau, Eric Buvelot lan Jean Couteau sampun mikolihang gagambaran sane gumanti sukil, nyapuhang, lan ngawetuang gurnita ngeninin kaelingan, pratingkah mapraja, lan kauripan maagama ring Bali, tur tategak Bali ring wawengkon Nasional Indonesia. Tan sumbangsaye malih, puniki marupa utsaha sane pinih kainggilang mangdennye prasida misuguhang pangaksi ngeninin nusa sane sajangkepnyane sasukat Fred Eiseman, Jr's Bali : Sekala lan Niskala ( 1990), utawi Adrian Vickers Bali : A Paradise Created ( 1989). Nanging pakarya puniki nenten marupa narasi sejarah,utawi puncuk panyuratan sejangkepne makudang kudang warsa ngeninin separiindikan sane wenten. Katimbang sekadi kapanggihin transkrip widia tula ekpatriat sareng kalih, Buvelot pinaka jurnalis sane jenek ring Wadingan punika ngawit saking 1995, lan couteau pinaka pangripta, pinuleng sosial lan komentator kasub sane jenek ring Bali ngawit warsa 1970.  +
PALET 1 SETTING: Magenah ring abian utawi tegalan sane sampun akeh katandurin entik-entikan minakadi pala wija, pala gantung, pala rambat, miwah sahananingipun. Sakemanten wenten aundag tanah sane nenten madaging entik-entikan lan madaging plastik sane akeh matumpuk. GEDE PURNAYA negak di baduur batu sane magenah di samping plastik sane matumpuk punika PURNAYA: Aduh Dewa Ratu, luu napi ja niki ane metumpuk-tumpuk di tegalan tiange? Yen keneh-kenehang. Abulan suba luu makacakan dini, uli uliane abedik jeg ngancan ngebekang tur jani dadi cara bukit. Inguh tiang ngenehang kenken ja tegalan tiange ne. Lantas rauh NYOMAN DUAJA jagi ngutang luu di tegalane Purnaya. PURNAYA: Ih man apa kel gae ditu? DUAJA :Ngutang luu lah, kadan awake raga kel ngutang pipis? PURNAYA :Ih dong tingalin malu Man, to luu suba makacakan ditu dong ngawag- ngawag awake nagih ngutang luu. Kone anak Bali to suba nyalanang ane maadan Tri Hita Karana, adi jeg ngawag ngutang luu, dija ane maadan Palemahan ento ane satata satya sareng lingkungan. DUAJA :Dueg ja masi Gede Purnaya. Nah sabar malu De, ne sujatine tiang ngutang luu dini wantah kel dadi investasi. PURNAYA : Apa? Investasi kone, ento luu Man tusing ja pipis ane ngidang dadi investasi. DUAJA: Justru itu, karena luu itu bisa dijadikan investasi. PURNAYA: Maksud Nyoman to apa? DUAJA: Nah kene ceritane De, kan rage ngelah timpal ane tegalane patuh alah awake, bek misi plastic, ia kone maan pawisik mangda ngurug plastik ento aji tanah, terus to pulanina tanah ento aji punyan juuk. Jeg mebuah plastik kone punyan juuke, adepa di peken jeg laku keras jani buah plastik ento. PURNAYA: Men jani kenken rage tusing ngelah punyak juuk ne ada tuah punyan duren dogen. DUAJA: Bah sing kenken malah to luungan biin. Juuk kan cenik buahne, yen duren bisa gedenan biin. PURNAYA: Oh nyak seken to, men jani kenken carane. DUAJA: Jeg aluh to, tanem gen alah punyan biasa. PURNAYA: Maksud awake apa? DUAJA: Badah aduh lengehne ngelah timpal, ane paling si malu ngae malu bangbang. PURNAYA: Ih ngudiang ngae bang-bang, nyen ane kal tanem ditu? DUAJA: Bah awake be ane lakar tanem rage ditu PURNAYA: Meh seken to? Sing mati rage nyanan toh? DUAJA: Tusing lah, ne ngae bangbang anggon ngurug plastike ento, masak nyen timpal pedidi kaurug. PURNAYA: Men di be suude urug rage tanahe kudiang jani? DUAJA: Ih pulain duren nyanan, punyan duren ento mabuah dadi plastik terus to adep. PURNAYA: Ah seken to? Kenapa sing semangka gen pulain? DUAJA: Ah dadi gen yang penting inget bagi-bagi komisine nah. PURNAYA: Oh nah santai gen nyanan yen be mebuah durenne. Oh saja kel siam sing punyan ne? DUAJA: Oh ingetang nyiam nah tiga kali sehari sesudah makan PURNAYA: Adi alah minum obat dogen. Nden malu yen pupuk perlu sing? Rage sing ngelah pupuk jani. DUAJA: Perlu lah, amen keto jani atehina ja meli pupuk PALET 2 Di tengah alase sane wenten punyan duren gede ngandang di tengah margi alase. Duren punika mabuah emas makasami gede-gede PURANAYA majalan-jalan di alase lantas ngoyong di punyan durene punika PURNAYA: Bih adi gede-gede san buah durenne nah jeg mas dogen asane isine puk Wusan punika wenten buah duren sane ulung pas di arep PURNAYA mare bukak. Buah durene punika nenten je misi emas dogen. Di buah durene punika wantah wenten anak cenik sane ngeling. PURNAYA: Ih dadi ada anak cenik dini di tengah durene, nah yang penting rage sugih hahahaha ulian duren. Lantas ada duren macepol sane pas ngenenin sirahne PURNAYA raris limuh. PALET 3 Magenah ring tegalan Gede Purnaya. PURNAYA sedeng sirep di batan punyan poh ane gede lantas DUAJA teka ngalih sambilanga nundun I Purnaya. DUAJA: Ih Purnaya Bangun-bagun… PURNAYA: Ih ada apa ne semengan gati nundun raga, DUAJA: Aruh semengan kone, suba sanja ne De PURNAYA: Apa? Sanja? aduh bangkung rage konden ada ngemang ngamah ne (Purnaya rengas nagih enggal-enggal mulih). DUAJA: Ais, sabar ke malu. Ne rage kal matakon kenken punyane? Suba ada perkembangan? PURNAYA: Uli aminggu raga mula punyan ne, masih tusing ada mentik. DUAJA: Pasti awake engsapan yiam ae? PURNAYA: Ye sajan puk adi jeg engsapin dogen nyiam. DUAJA: Badah kenkenan men ngelah punyan mentik engsapang dogen nyiam toh. PURNAYA: Nah sabar gen malu Jhon, jani ba kal siam. PURNAYA raris nyiam punyane ento. Saget wenten suara grudug lan ujan bales. Wusan punika tanahe makeplug wenten anak cenik ngeling uli tanahe. PURNAYA: Ih Nyoman, adi pesu panak uli punyan ne ento man? DUAJA: Adi tumben keto nah biasane nak nyak ye pesu punyan, apa ja ane ngranayang nah? Saget wenten raos saking langit SUARA: Rare puniki lekad santukan madue tetujon jagi kewaliang kaentegan para manusa ring marcapada, kaentegan sareng dewa, manusa sane lianan tur gumi genahe melinggih. Sira ja sane jagi nguwugan jagate puniki lakar kepadaman olih sang rare puniki. PURNAYA: Apa tuni ngomong to? DUAJA: Oh awake masih ningeh munyi to? PURNAYA: Oh awake masih ningeh? Berarti ne bhatara ane ngeraos ne. DUAJA: Nah yen keto berarti ne tusing ja raos boya, berarti rare ne seken lakar ngisiang gumi. PURNAYA: Bih berarti ane hubungane ajak ipian titiang dibi. DUAJA: Maan ngipi apa awake De? Ngidang ngipi awake? PURNAYA: Ih adi bani keto awake ngeremehan rage adi? Awake tusing nawang ipian rage biasane seratus sepuluh persen terbukti beneh. DUAJA: Bihh, serem san asane nok. Nah kenken ipian awake ento? PURNAYA: Nah kene kone ceritane. Rage kone mejalan di alase pedidi, saget di tengah rurung alase ento ada punyan duren ane buahne ngaad sajan. Nah awake nawang apa isin durene ento? DUAJA: Ije je rage nawang? Kan awake ane ngelah ipiane adi rage takonin. PURNAYA: Ye sajan puk hehe. Isin buah durene ento tusing je duren. Nanging isine ne to emas bek gati. Nah tusing emas dogen kone isin durene ento, durene ento masi misi panak cenik. DUAJA: Bih, keren ipian awake puk, men kenken biin? PURNAYA: Suud to ada buah duren biin ulung, tepena sirah rage, rage langsung limuh suud ipiane. DUAJA: Badah! Yen keketo asane luung ipian awake De. Nah ne jani kal kudiang ne panak cenik ne? PURNAYA: Ahaa, perlu sing gaenan banten telung bulanan? DUAJA: Ih lengeh celenge, adi ngawag-ngawag ngaenan banten telung bulan. Awake nawang pidan rare ne lekad? Nyen memene? Nyen Bapane? PURNAYA: Hehe tusing nawang puk, kan tebak-tebak dogen je. DUAJA: Ah pang sing kene, pang sing keto, jeg aba gen anak cenik ne ke balian lan kelihan dini. PURNAYA: Ane cen alunan Man? Ke kelihan malu apa ke balian malu? DUAJA: Aduh! Lengeh celenge!! To lo sik Jero Kelihan Mangku Pancer balian lan kelian di desa ne. PURNAYA: Oh sik Jero Pancer, oh nah lan abe rare ne kemu. Ih sajan bangkung rage nyen ngemang ngamah? DUAJA: Arah to urusan belakangan, tusing je mati bangkung awake mare awai tusing baang ngamah. Mai jeg enggalan majalan. PALET 4 Magenah ring jero MANGKU PANCER irika wenten masi wenten PAN BADRA sareng MEN BADRA. JRO PANCER: Apa ane ngidang Pan Badra bang si gelahe, yen tiang ngidang ngemang Pan Badra Pianak Muani. PAN BADRA: Napi je sane jro kayunan tiang jagi jangkepin. MEN BADRA makisi-kisi ajaka PAN BADRA MEN BADRA: Seken beli lakar nuutin mekejang keneh kelihan sekaligus balian ane sesai mamunyah ne? PAN BADRA: Men kudiang biin luh, iraga suba tusing nyidang ngelah panak. Beli masih tuah pianak adiri saking reraman beli. Pasti nyanan reraman beli lakar ngenah megantung di tiing petunge luh. MEN BADRA: Nah amen suba keto keneh beline lan jalanan, sakewala tiang mebesen melah-melahang ngomong ajak Jro Pancer nah bli. JRO PANCER: Kenken?Ada ne kuangan? PAN BADRA: Nenten jero sami sampun siaga, tiang jagi nuutan napi ja pikayun Jero. JRO PANCER: Engken? Mekejang? Yan keketo tiang tuah asiki, Pan Badra patut ngadep tanah ane di tegalan punika. PAN BANDRA: Ih balian loba, suba mekejang tanah tiang nagih adep cai jani biin nagih ngadep tanah cang. Cuih cang tusing je lakar nyak ngadep tanah. yening Jro ngidang gemang tiang pianak muani tuah akijapan mata mare cang lakar ngidang nuutan munyin jrone. Wenten lantas I SIDIA pecalang ne Jro Pancer. Ia melaib angkihane nyangsur ngereh Jro Pancer SIDIA: Jro, wenten kocap anak sane ngrereh Jro. JRO PANCER: Nyen to Yan? Sing kaorahin ne bapa nu nerima pasien dini? SIDIA: To Gede Purnaya ajaka Nyoman Duaja Jro, suba kal orahin tiang tapi kone anak penting sajan Jro anak menyangkut urusan dunia kone! JRO PANCER: Badah apa je gaena ajaka dadua to, ngae ruwet gen puk tusing ngerti rage sibuk ne. Saget PURNAYA sareng DUAJA melaib ngangsur ngalih Jro Pancer sambilangan ngaba panak. Raris panak sane kabakta olih Purnaya punika kaambil olih Jro Pancer kaicen ka Pan Badra JRO PANCER: Neh jani pianak muani akijapan mata, hahaha ne jani Pan badra harus ngadep tanah ane di tegalan ento. PAN BADRA: Kenken ne maksudne? JRO PANCER: Nah ne penting jani tegalan pan badra suba tiang ane ngelah ne jani pan badra lan men badra pesu uli dini yan tusing gelahe lakar Nundung Pan Badra uli desa. MEN BADRA: Ih sing dadi kenene, tiang tusing lakar nyak ngadep tanah tiang. JRO PANCER: Ih Men Badra nawang apa to satya wacana hah? To tuni kurenan cai ane manunyi yen ngidang bang cang panak akijapang mata jeg lakar maadep mekejang tanah tegalane. MEN BADRA:Ih kelihan lebihan bog-bog, asanan nyanan kenken karma phala to nah. JRO PANCER: Ih lebian munyi cai, Sadia aba jleme-jleme ne pesu diolas.. SADIA: Ngihh jro SADIA raris nundung PAN BADRA ajak MEN BADRA PESU. PAN BADRA: Ihhh sajan balian berek. Kenkenan gumine melah yening ada kelihan biin misi dadi balian ane nista kekene? Kene ane meadan guru wisesa? Nah santukang tiang satya wacana tiang lakar ngadep tanah tiange sakemaon inget karma phala pasti mejalan Jrooo….. Wusan PAN BADRA miwah MEN BADRA katudung, PURNAYA miwah DUAJA nglanturan ngeraos majeng MANGKU PANCER. PURNAYA: Jro, ampura niki, sujatine tiang jagi nglanturan ngeraos akidik indik.. JRO PANCER: Gelahe suba nawang apa ane lakar Gede ajak Nyoman raosan jani. DUAJA: Maksud jero napi? JRO PANCER: Ne pasti masalah panak cenik ane tuni to kan? Saja sing? DUAJA: Bih jakti san nika jro. Men jro uning napi pikobet sane polihan titiang lan Gede indik rare punika? JRO PANCER: Bih masak ane keketo gelahe tusing nawang. Pasti Gede lan Nyoman maan nuduk rare ne di tegalan, saja sing? PURNAYA: Bih jakti san nika jro DUAJA: Jeg mula seken jro mangku pancer to mula balian ane paling top. Nah yening kekenten napi sane ngaryaning asapunika jro? JRO PANCER: Pasti Gede ajak Nyoman maan ngurug plastik di tegalan, lantas di ba duur urugan plastik ento kapulain bibit duren beneh sing? DUAJA: Bih jakti nika tu. Sujatine tiang anak nuutang timpal tiange ring kota, ia masih patuh ngurug plastik nanging punyan sane kapula nika tios jro. Tiang mamula punyan duren timpal tiang sani ring kota nika mamula punyan juuk jro. PURNAYA: Punapi men jro, iriki titiang anak nenten medue punyan juuk, sane wenteh wantah punyan duren kemanten. Buah duren kan agengan nika sareng buah juuk. Sira uning akehan tiyang polih rejeki. JRO PANCER: Aduh pelih to De, anak tusing dadi plastik ento pulain ajak duren. Anak harus juuk sane patut kapula de. PURNAYA: Oh kekenten ngih jero, nah niki nyambung akidik, sedurung punika kocap tiang polih ngipi nuduk duren sane isine mas-masan sareng anak cenik, napi nika artine ngih jero? JRO PANCER: Bah jelek to artine De, nyening ngipi maan nuduk mas pasti wenten sane nenten enteg di tegalan Gede ne. DUAJA: Oh sajan jro. Dugas tiang mare maan nuduk anak cenik puniki. Wenten suara saking langit sane ngerosan rare puniki jagi nyaga kaentegan ring marcapada, ten punapi nika jro? JRO PANCER: Bih sing kenken. Ento ane tusing seimbang artine kene Man, timpal nyoman kan juuk pulane, nah nyoman kan duren pula yoman. Makane to ane tusing enteg utawi seimbang orang. DUAJA: Oh kenten ngih, men mangkin punapi rare punika? JRO PANCER: Tenang, urusan ento depang Jro ane ngurus, ane penting jani Gede patutne nglukat di tegalan. PURNAYA: Punapi nika carane jro? JRO PANCER: Jani Gede harus ngadep tegalan gedene. DUAJA: Tusing dadi mecaru kemanten jro? Pedalem timpal tiange nika jro, ten wenten malih genah anggen makarya. JRO PANCER: Oh harus ento Man, santukan tanahne Gede suba leteh apa buin krana mamula palstik. Tusing ada caru ane ngidang nglukat tegalane ento. PURNAYA: Bih amen keto dija tiang lakar mekarya Jro? JRO PANCER: Nah Gede malu harus ngadep tegalan gede ento, pipisne to anggon ngae usaha baru, anggon menin umah anggon menin sanggah, nyak sing? PURNAYA: Becik sajan nika pikayunan Jro, nyen adol tiyang tegalan tiyange, tiyang dados pengusaha sukses, umah luung, merajan luung, bih jeg komplit idup tiyange jro. Nah sane mangkin sira sane jagi numbas tegalan tiyange? JRO PANCER:Nah jeg aman to De, nyanan gelahe ane ngurus, pokokne gede jeg nerima pis beres. PURNAYA: Bih cocok nika asane jero. DUAJA: Nah de, adep be tanahe ento, inget gen ngedum nah PURNAYA: Adi ngedum tanah? Kan ane ngelah tegalane rage. DUAJA: Nah de inget nake ane maadan satya mitra. PURNAYA: Nah amen keto satu persen gen nah komisine. DUAJA: Nah sing kenken. Ih sajan jro santukan sampun galah tiyang sareng kalih nglungsur pamit ngih. JRO PANCER:Nah mu ja, adeng-adeng di jalan nah. PURNAYA: Ngih jero suksma. (PURNAYA lan DUAJA majalan sambilange magending): Kita orang kaya…kita orang kaya PALET 5 Megenah ring natah jero sane asri MEN BADRA negak sambilange mamula punyan di natahe sambilanga ngempu pianakne PUTU ARTAWA MEN BADRA: Mai tu tulungan ja kesep meme! Bibit punyan di samping ceninge. ARTAWA: Ngih me (sambilanga majalan nyemak bibit punyanan) MEN BADRA: Suksma ngih Tu. ARTAWA: Meme, meme punyan napi niki adane me? MEN BADRA: Oh to punyan juwuk adane cening. ARTAWA: Men kenken rasan juwuke ento me? MEN BADRA: Rasan juwuke ento manis alah muan Putu dugas mekenyem. ARTAWA: Ih meme. Oh saja me kenken carane memula punyan me? MEN BADRA: Putu dot nawang kenken carane? Yen dot mai jemak bibite bin besik. ARTAWA: Nah antiang malu me. Putu jani lakar nyemak bibite ento. ARTAWA raris ngambil bibit sane wenten, raris ia mewali ka meme ipun MEN BADRA: Nah yen suba jemak jani tuutan meme nah. ARTAWA: Alon-alon carane ngajin ngih me. MEN BADRA: Ngih Tu, sane kapartama cening ngae malu bang-bang anggon tongos mula juwuk. ARTAWA: Aampun me, suud punika napi ngih me? MEN BADRA: Nah nyen suba jani jang bibite di bang-bangne suud to urug di tanahe. ARTAWA: Oh sube me, suud to jani siam ngih me? MEN BADRA: Nah to dueg, mu jani langusng siam punyane Saget wenten punyan plastik ane mentik ring genah Artawa mamula ARTAWA: (makesiab, bingung)Me, ne punyan apa ane mentik jani me? Adi langsung mentik punyane? MEN BADRA: Ih ne punyak plastik adane. Adi bisa saget mentik punyan plastik mentik. ARTAWA: Men punyan plastik ento kenken asane? MEN BADRA: Punyan plastik ento tusing dadi ajeng tu, plastik ento nyanan dadi adep. Saget teka PAN BADRA nyagjagin panak lan kurenane. PAN BADRA: Ada apa ne rame gati? MEN BADRA: Tuni tiyang ajak Putu kan mamula juuk pa, nah pas Putu nyobak mula juuk saget langsung mentik punyan, nanging tusing ja punyan juwuk ane mentik. Ane mentik ento wantah punyan plastik pa. PAN BADRA: Apa? Punyan plastik cen cobak bapa tolih, PAN BADRA langsung nyingakan entikan punyan plastik ane mare mentik punika PAN BADRA: Ih sajan niki buk. Niki punyan plastik. Punyan plastik ane paling lung ane maan tolih bapa. MEN BADRA: Men yan suba keto apa artine pa? PAN BADRA: Ento artine punyan ne wantah punyan ane paling mael yan adep buahne me. Nah punyan ne masi paling enggal mebuah yen bandingan ajak punyan ane lianan. MEN BADRA: Bih men keto berarti enggal sugih iraga ajak dadua pa, ARTAWA: Wuih sugih pa? Amen keto kenapa tusing pula di tegale dogen punyane pa? PAN BADRA: Aduh yen unduk di tegal iragane…. ARTAWA: Kenapa tegalan iragane pe? MEN BADRA: Nah jeg tagaran gen jani orain Putu pa. PAN BADRA: Nah sebenarne. Tegalan iraga suba makelo kaadep baang Jro Balian Pancer, Tu.. ARTAWA: Adi bisa keketo pa, adi bisa Jro Pancer ane ngadep? PAN BADRA: Sujatine bapa tuah tusing nyak tanah tegalan iraga adepa, nanging dayane Jro Pancer bes keliwat, bapa dadine kena paksa ngadep tanah tegalane. ARTAWA: Nah yan asapunika jani hen antiang, tiyang lakar ngwales karma majeng Jro Pancer, Antiang tiyang !!! PALET 6 Magenah ring pasar sane rame akeh anak jagi mablanja, irika akeh wenten dagan sate, dagang bibit juuk, miwah bibit duren ARTAWA sane sampun kelih sareng maadolan ring pasar ARTAWA: Om Swastiastu semeton tiang sareng sani meriki-meriki tampekin tityang, niki wenten punyan sane baru, sane unik. Meriki-meriki… Raris anake tame sane namekin Artawa ANAK 1: Napi sane punyan baru niki gus? ANAK 2: Sajan, ento tuah punyan plastik biasa dogen, ne ada yening mamula punyan plastik sinah lingkungan di jumah tiange lakar usak dadine. ARTAWA: Ibuk-ibuk sareng sami, punyan niki nenten ja punyan plastik sane biasane. ANAK 2: Napi maksud gus? Punyan plastik, tetep ja punyan plastik, patuh-patuh lakar ngae usak lingkungan. ARTAWA: Hais ibuk ibuk sampunan ngeraos kekenten dumun, punyan plastik niki nenten ja patuh sareng punyan plastik sane lianan satukan punyan plastik niki ramah lingkungan, tur mabuahne pasti enggal. ANAK 3: Nah amen keto ibuk lakar meli besik, tapi harus wenten jaminane. ARTAWA: Nah ibuk-ibuk sareng sami nenten perlu jejeh, jaminan tiange yening punyan niki nenten cara sane kebaosan tityang wawu, jinah ibuk-ibuk sareng sami jagi waliang titiang dua kali lipat. ANAK 1: Nah amen keto ibuk meli besik neh kal nyobak malu. ANAK 2: Tiyang masih lakar nyobak buk. ANAK 3: Tiyang patuh masih. Saget anake rame-ngeramean mablanja sik I Artawa. Sakemanten wenten kalih dagang sane iri nika wantah dagang juwuk miwah dagang duren ring pasar punika. DAGANG DUREN: Ih buk tingalin ja I Purnaya to laku sajan dagangane puk. SAFANG JUUK: Bih sajan kita merasa tersaingi ne Mbok, men iraga harus ngudiang jani nah? DAGANG DUREN: Ah orin gen nyanan kurenan awake, kurenan awake kan pecalang kesayangane Jro Pancer, nah bang ba ye nyanan ane ngelapor ajak Jro Pancer. DAGANG JUUK: Nah beneh to buk rencana ne becik asane buk PALET 7 Magenah ring jero Jro Pancer JRO PANCER negak di kursi ring arep jendela JRO PANCER: Aduh, jani kene rasane dadi bos gede nah, maan melog-melogan anak yang penting maan pipis, makejang tanah tegalan krama desa ne dini suba makejang bakat adep, ne jani tiyang pasti kal dadi balian nomer satu ring desa puniki hahhaha… I SADIA raris rauh sambilanga akhihane yangsur. JRO PANCER: Ada apa ne? SADIA: Ada berita baru jro! JRO PANCER: Berita apa ne yan? Adi jeg sepanan sajan mara ningehang orta di margi, nah jani tegaran ragane adeng-adeng ngorta. SADIA: Puniki jro, tiang I wawu polih nerima orta saking rabin tiange sane meadolang ring pasar. JRO PANCER: Men kenken yen kurenan Wayane madagang di peken? SADIA: Puniki tu ring pasar wenten anak baru sane tumben madolan irika, dagangane punika lais sajan. JRO PANCER: Men nyen suba keto apane ane soleh? SADIA: Nah ane paling soleh ento ia medagang punyan plastik jero, sakewala tusing ja punyan plastik biasa. nika wantah punyan plastik sane enggal pisan mabuah tur ramah lingkungan Jro. JRO PANCER: Badah tumben gelahe ningeh ada punyan plastik ane keketo. Nah yen keketo atin jani gelahe ka peken, ajaka meli bibit punyan plastik ane ramah lingkungan ento. SADIA: Ampunan dumun jro, santukan niki nenten ja indik bibit plastik kemanten. JRO PANCER: Men ada apa buin masalahne? SADIA: Puniki jro, jro eling dumun sareng Pan Badra miwah Men Badra? JRO PANCER: Bih nu lah inget, Pan Badra to kan anak ane maan metamba nunas pianak lanang mai sing? Nah yen sing pelih gelahe ento ngemang rare plastik ane abane ajaka Purnaya ajaka Duaja sing? SADIA: Jakti pisan nika jro. Nah sane mangkin anake sane madagang bibit plastik ento tusing ja lenan rare plastik ane baang Jro majeng Pan Badra ajaka Men Badra. JRO PANCER: Badah, tusing dadi depang ne, jani Wayan ngelah tugas, alih rare plastike ento orahang tiyang nagih nanem bibit plastik ento di tegalan tiange, apang bakat tiange mula punyan plastik ane ramah lingkungan lan ane paling penting ngematiang rare plastike ento, hahahha.. SADIA: Ngih jero yen asapunika tiyang jagi memargi ka pasar jagi antos tiang jero ring tegalan jerone. JRO PANCER: Nah mu adang-adang orahang dogen Jro Mangku Balian Pancer ane nagih. Pastika tusing ada bani nglawan. SADIA: Ngih tu tiyang gelungsur pamit mangkin. PALET 8 Magenah ring tegalan Jro Pancer, irika sampun akeh wenten entik-entikan plastik JRO PANCER sampun siaga mengantosan Sadia lan Artawa JRO PANCER: Ye, sampun rauh gus punika punapi sampun ngajeng gus? ARTAWA: Oh tiang sampun ngajeng nika jro, oh ngih langsung kematen wenten napi jro ngrereh titiang? SADIA: (nyeletuk) Oh sujatine Jro Pancer nunden awake mai anak wenten maksud tersembunyi. JRO PANCER: (sambilange nekep bibihne sadia) Oh ngih maksud tersembunyi tiange tiang jagi nunas tulung gus, anggo memula bibit plastik gus iriki ring tegalan titiang, tetujon tersembunyi tiiange, buah puniki jagi adep tiang, suud ento jinahne jagi angeen tiang mapunia anggen ngwangun karya ring pura ARTAWA: Oh ngih langsung kemanten ring dija genah tiyang mamula. mangkin JRO PANCER:Ngih mangkin pecalang tiange jagi ngatin gus JRO PANCER makisi-kisi ajaka I SADIA. JRO PANCER: Nah jani tujoin tongos anak ento memula, suud ento gelahe lakar nyemak arit lakar ngematiang anak ento. SADIA: Oh ngih jro, oh ngiring gus, genah sampun kecumawisang. Ritatkala I Artawa mamula plastik, Jro Pancer Raris mewali ngambil arit, Disampune Jro Pancer makta arit jagi ngematiang Artawa. Nadak Jro Pancer ulung lan angkihane sesek, Sadia Raris Melaib Ngereh pitulung JRO PANCER: Kenken ne? Apa ne ane ngeranayang? Adi bisa kekene? ARTAWA: Niki sane newasta karma phala Jro, Jro eling napi sane kabuat Jro duang dasa tiban sane lintang? Jero sampun loba nagih ngadep makejang tanah tegalan krama desa i riki. Tanah punika jagi jro tumbas mudah kal anggen jro memula plastik, makasami krama desa keni paksa mangda ipun ngadol tanah tegalan durene. Bapan tiange Pan Badra masih keni daya mangda ipun ngadep tanah ring Jro. Nah Jeni rasayang Karma Phala sane majalan. Plastik-plastik sane Jro pula mangkin mewali ngaryaning angkihan jro sesek tur ngemasin mati. Nah jani rasayang mangkin jro… JRO PANCER: Ampura…ampura…ampuraa.. Astawa.. Makasiamian punyan plastik sane wenten ring tegalan Jro Pancer Idup Lastas nyekuk. Nyegut, Nanjung Jro Pancer. Jro Pancer Nenten Mresidayang napi-napi. Wusan puika angkihane ngancan sesek lan Ngangsur mati Wusan Punika Sadia Rauh Nanging Nenten makta anak lianan sane jagi nulungin Jro Pancer SADIA: Suksma Gus sampun nulungin titiang, miwah krama desa sane lianan. ARTAWA: Ih maksud jro pecalang puniki napi? Ados Jro nenten tengkejut utawi sebet tatkala Jro pancer nenten kari? SADIA: Oh puniki nika gus, sampun sue tiang, sareng krama desane iriki sampun katindas sampun kasiksa olih Jro Pancer, tatkala tiyang ningehan gus mewali iriki tiyang sampun ngaryaning rencana mangda gus mresidayang ngaryaning rahayu jagate iriki. ARTAWA: Ngih ten punapi nika jro nika wantah tetujon titiyang ring mercapada iriki dados jatma sane nulungin jatma sane lianan. SADIA: Oh suksma atur tiang majeng gus Artawa. Ne mangkin Gus kayun dados kelihan ring desa punika jagi ngentosin Jro Pancer? ARTAWA: Ngih yening nika pinaka swadarmaning tityang dados jatma ring marcapada titiyang nerima, tahta sane jro icen. SADIA: Ngih sekat rahina ne mangkin Gus Artawa dados kelihan iriki. Lan binjang wenten upacara anggen menekin kelihan sane anyar ring desa puniki. ARTAWA: Ngih suksma jro, benjang tiang sampun sadia. PALET 9 Magenah ring Bale Banjar, akeh sampun anake mekumpul drika, makasiamian anak cenik gede, lanang istri tua bajang sampun siaga jagi nyingakanan kelihan sane anyar irika, akeh sampun bibit punyan plastik irika sane jagi kapula ring arep bale banjare. WAYAN SADIA sampun siaga jagi ngalanturan upacara SADIA : Om Swastiastu semeton sinareng sami mangkin, titiyang jadi nyinahang kelihan sanyar durene, kelihan sane sampun ngaoning Jro Mangku Balian Pancer, kelihan sane dumunan, kelihan sane loba tur makta sengsara, kelihan sane maparilaksana corah. Ngiring mangkin uleman kayun druene majeng ring Putu Artawa, galah kaaturang. ARTAWA: Om Swastiasyu Krama desa sane dahat wangiang titiyang. niki tiyang mangkin, Putu Artawa jagi ningicalang duka mangda jagat puniki setata ajeg lan rahayu. Ngih sane mangkin tityang jagi nglanturan upacara antuk memula punyan plastik. Sadurung punika punyan plastik puniki wantah punyan lastik san ramah lingkungan tur gelis pisan mebuah. Tetujon tiang mangkin mamula puniki irika mangda ring desa puniki sami nenten malih krama sane sengsara sane kiranagan pangan dumadak desa puniki dados desa sane setata rahayu. Ida dane krama desa, ngiring pulin punyanan puniki. Artawa raris mamula punyan plastik punika, raris katuutun antuk rama sane lianan, sakemanten wenten sane soleh kacingak, makasamian merasa kebus panes sane nenten ketulung. Sami angkihane sesek. KRAMA 1: Punapi niki jero kelihan? Tiang merasa sesek. KRAMA 2: Wenten napi sane iwang driki? Kebusnyane nenten ketulun. KRAMA2: Tulung Jro Kelihan, tulungin tityang.. SADIA: Tulungin sami niki jero, tiang pateh merasa kebih lan sesek iriki. Jero tulung tiyang jero, jero…jero…punapi jero dados nenten sesek…jero jero ARTAWA: Niki pinaka cihna jatma sane sane momo tur loba, sami sampun uning punapi iwangne ngangge plastik ring kahuripan. Sami mapikayun mangda gelis sugih sakemanten nenten nyingakin napi sane wenten ring kahuripan. Cihna Tri Hita Karana di gumi puniki sampun ical, sampun ilang mangkin sami jatma manusia nenten subakti teken Sang Hyang Widhi, Nenten Eling sareng semeton miwah nenten gupapira genah i raga melinggih. Sane mangkin jatma-jatma sane angkara loba jagi kelebur olih karma phala, olih sang plastik i riki hahahaha Makasamian punyan plastik sane wawu sajan kapula, idup latas ngerejet makesamian krama desa punika. Sami kacegut kapak-pak, kecekuk olih plastik sane hidup usan punika sami ngemasin mati  
N
Bali, rumasuk museum gumanti rumaket ring industri pariwisata era milenial. Maridabdab museum nenten sandang malih inklusif lempas ring analisis lan aplikasi tan pawates tan pakungkung. Museum marupa silih sinunggil sarana komunikasi ri telenging prejana milenial sekadi mangkin, inggihan patut katulengin kawigunannyane ring industri pariwisata. Metode panyuratan inggih punika kualitatif antuk ngawigunayang instrumen panyuratan mawentuk angket, saur pitaken, dokumentasi panyuratan antuk para panodia museum ring Bali. Pikolih panyuratan mitatasang inggihan makehan panodia museum sane sampun ngawit riwekas nyelehin museum inucap mawilang 52 persen, taler mawilang 52 persen pacang nyuratang pemargin ipune rikala nodia museum, 80 persen pacang nyobyahang kawentenan museum majalaran antuk internet,92 persen sampun tatas ring kawentenan museum sane pacang katodia tur sapa sira sana ngawangun, 60 persen pacang nyobyahang malih mantuka ring prajana siosan, 40 persen pacang mewali nodia museum inucap.  +
Pakibeh pandemi lan uger uger ngeninin protokol kesehatan sane kalumaksanayang gumanti mangawinang kareredan pangerauh ipun para wisatawane inggihan sayan surut taler wisatawan sane marerepan ring hotel. Pemeritah lan para pangusaha hotel ngalaksanayang makudang utsaha ngeninin bisnis layanan akomodasi. Silih sinunggil nyane sane sayan kasenengin olih para wisatawane inggih punika akomodasi sane ngulangenin, trepti lan ngaleganin, ngutamiang kalestarian palemahan, ngadohin kakosekan ritepengan pandemi Covid-19. Olih para pangusaha jasa akomodasi raris kawentenang glamping utawi glam camping. Kautamian layanan ring manajemen glamping inggih punika marupa CHSE (cleanliness, health, safety, lan environment sustainbility) ring suang suang departemen manajemen glamping inggih punika front office departement, house keeping departement, food and beverages departement. Pamilet ring parikrama puniki inggih punika maka sinamian pegawe glamping manajement ring Desa Wisata Kembang Merta. Desa wisata Kembang Merta sampun macihna tiaga mamarilaksana glamping rikale nyanggra para wisatawane riantuk pemargi CHSE.  +
Bali,taler inggih punika museum gumanti raket mapaiketan ring industri pariwisata era milineal 4.0. Maridabdab museum nenten patut malih wantah ekslusif lempas ring analisis lan aplikasi tanpa wates lan tanpa kungkung. Museum marupa silih sinunggil sarana komunikasi ri telenging prajana milineal rikenjekan mangkin, inggihan patut katulengin kawigunannyane ring industri pariwisata. Metode panyuratan inggih punika kualitatif ngawigunayang instrumen panyuratan mawentuk angket, saur pitaken, dokumentasi panyuratan antuk para panodia museum ring Bali. Pikolih panyuratan mitatasang inggihan makehan tamiu sane nodia museum inggih punika prajane sane sampun nyelehin museum inucap mawit saking orti mawilang 52 persen. Taler mawilang 52 persen pacang nyuratang pemargin ipune rikala nodia museum, 80 persen pacang nyobyahang kawentenan museum majalaran antuk internet, 92 persen sampun tatas ring kawentenan museum sane pacang katodia tur sang sane ngawangun. 60 persen pacang nyobyahang malih mantuka ring prajana sane siosan, 40 persen pacang mewali riwekas nodia museum inucap.  +
Tabuh Rah I/Panyapa Yadnya bébék putih jambul/ miber genah kalér kangin/ ngareresik dasa mala/ sor akasa duur pertiwi/ nglikub bayu apah téja/ yumiratang sunya resik/ ring ginati tembangnyané.  +
Titiang Titiang boya ja tiang Boya ida maraga dané Boya dané mawasta jeroné Boya jeroné mapamineh titiang Taler boya ida dané lan tiang malima batis titiang Titiang wantah titiang Sané tan lémpas lumampah ring titi tunggil Yadian ugal agil Titiang wantah titiang Sané ngungsi genahé tunggil Napi malih tininggal tinggil Titiang tan purun dados nadosang tiang Yadiastun mangkin sampun kalugra Titiang taler kakadosang dados tiang Maraga ida mapakayun dané makarna jeroné Mawasta dané mapanyingakan ida maulu tiang Ida, dané, jeroné,lan tiang mawak titiang :kadi tiang Sampunang titiang owaha Benggayang sampun kadi pawetuané Lugrayang yaning panamaya panumadian malih ring galah bénjang pungkur Titiang taler kantun dados titiang ;Benggayang sampun!  +
Kamus tigang basa inggih punika basa Bali, Indonesia miwah Inggris.  +
Pulo Bali akeh wenten kriya sastra sane madue taksu adi luhung. Kriya sastra punika minakadi marupa geguritan, kidung, miwah kakawin. Pangaptin titiang antuk Bali mangda prasida nyihnayang kawentenan kasusastraan Bali dados wisata sastra. Wisata sastra pinaka utsaha mangda para janane sareng malajahin daging susastra sane madue sarin-sarin kahuripan. Upaya wisata sastra anggen ngasilang guna kaya tanpa wates antuk perekenomian sane anyar.  +